Sáng kiến kinh nghiệm: Đổi mới phương pháp dạy học môn Sinh học ở trường Trung học Phổ thông

inh trong quá trình học tập.
IV. Phạm vi thực hiện:
	Do thời gian có hạn cho nên việc sử dụng “Phiếu học tập” tôi chỉ nhằm áp dụng dụng cho học sinh khối 11 của trường THPT Thanh Hà, tạo điều kiện cho các em chủ động trong quá trình nhận thức.
V. Địa điểm , thời gian thực hiện:
	- Địa điểm: Tại trường THPT Thanh Hà
	- Thời gian thực hiện: Từ tháng 10/2003 đến tháng 10 năm 2004.
Phần II: Nội dung
I. Cơ sở lý luận:
	Một nét nổi bật dễ nhận thấy của bài học theo phương pháp tích cực là hoạt động của học sinh chiếm tỷ trọng cao so với hoạt động của giáo viên về mặt thời gian cũng như cường độ làm việc. Thực ra có một số tiết học như vậy trên lớp thì trước đó, trong khâu soạn bài giáo viên phải đầu tư thời gian và công sức rất nhiều.
	Khi soạn bài theo phương pháp thụ động học tập, dự kiến hoạt động chủ yếu của giáo viên là hoạt động của chính mình ( Thuyết trình, giảng giải, viết bảng , vẽ sơ đồ, phân tích biểu đồ, biểu diễn phương tiện trực quan, đặt câu hỏi...) và có thể hình dung trước những ý kiến trả lời của HS, những hành động hưởng ứng của HS.
	Khi soạn bài theo phương pháp học tập tích cực, nhưng dự kiến chủ yếu của giáo viên phải tập trung vào các hoạt động của HS và phải hình dung cụ thể giáo viên sẽ tổ chức các hoạt động của HS ra sao ? Giáo viên phải suy nghĩ công phu về những khả năng diễn biến các hoạt động giao cho HS, cùng với những giải pháp điều chỉnh để không bị “cháy” giáo án.
	Trong cách dạy thụ động thông tin chủ yếu đi theo một chiều từ Thầy - Trò. Giáo viên vận dụng trình độ hiểu biết và những kinh nghiệm để làm cho HS hiểu và nhớ nội dung quy định trong SGK
 Trong cách dạy học tích cực có sự giao tiếp thường xuyên qua lại giữa thầy và trò, giữa trò với trò. Bài học được xây dựng từ những đóng góp của HS thông qua các hoạt động học tập do thầy tổ chức.
	Để tổ chúc hoạt động cho HS, người ta dùng các phiếu hoạt động học tập gọi tắt là “Phiếu học tập”(PHT) còn gọi là phiếu hoạt động(Activity sheet) hay phiếu làm việc ( Work sheet)
	Giáo viên phải xuất phát từ mục đích yêu cầu của bài giảng đề ra được những phương pháp hợp lý. Đặt ra các câu hỏi khác nhau sử dụng vào từng mục đích cụ thể của bài giảng. Làm nảy sinh những mâu thuẫn. Trên cơ sở đó hướng học sinh tìm tòi, phát hiện những vấn đề cần giải quyết làm cho HS hình thành những nội dung kiến thức mới.
II . Nội dung:
	“Phiếu học tập” là những tờ giấy rời, in sẵn những công tác độc lập, được phát cho từng HS tự lực hoàn thành trong một thời gian cụ thể của tiết học. Hoặc có thể là một “Phiếu học tập” dưới dạng tranh vẽ trong các trường hợp thảo luận theo nhóm hay thực hành thí nghiệm.
	Mỗi một “Phiếu học tập” có một mục đích riêng do Thầy giáo biên soạn theo mục đích của tiết học, nhằm dẫn dắt HS tới một kiến thức, tập dượt một kỹ năng, rèn luyện tư duy hay thăm dò thái độ trước một vấn đề.
Giáo viên có thể sử dụng “Phiếu học tập” do các chuyên gia biên soạn nhằm tăng cường hoạt động học tập của HS trong một bài, một chương trình học. 	Các tập phiếu được in thành sách, trang bị cho mọi HS được giáo viên hướng dẫn sử dụng vào lúc thích hợp. Tuy nhiên sử dụng phiếu do giáo viên tự biên soạn sẽ phù hợp với trình độ nhận thức của HS mình hơn những phiếu do các chuyên gia biên soạn để sử dụng chung.
	Giáo viên có thể lập các “phiếu học tâp” và các tình huống giải quyết trên máy vi tính của mình để từ đó cung cấp cho các HS qua mạng máy tính cục bộ ( mạng LAN). Nhờ sự trợ giúp của mạng máy tính giáo viên có thể điều khiển được toàn bộ tiết học và biết được thái độ học tập của từng HS.
Qua kết quả nghiên cứu, bản thân tôi thấy rằng việc sử “Phiếu học tập qua kết nối mạng máy tính rất có hiệu quả, HS tiếp thu bài giảng nhanh chóng, HS có hứng thú học tập hơn. Đặc biệt giáo viên có thể chia sẻ tới các HS trên mạng một phim tài liệu liên quan tới bài học, rồi mới đưa ra “Phiếu học tập” cho HS thảo luận. Phương pháp này đạt được hiệu quả khá cao trong việc dạy học bộ môn Sinh học.
Nếu chúng ta có một mạng LAN kết nối với internet, thì điều này thực hiện rất tiện lợi, bằng cách giáo viên hướng HS truy cập vào một số trang web liên quan tới vấn đề cần quan tâm, rồi hướng HS tìm hiểu kiến thức mới bằng “Phiếu học tập”. Qua mạng máy tính giáo viên có thể gửi bài giảng của mình tới các HS của mình. HS có thể trao đổi thông tin cho nhau về “Phiếu học tập” được giao. Do đó công việc của người Thầy sẽ giảm nhẹ đi rất nhiều. Đặc biệt là các tiết thực hành Thầy giáo có thể dùng “Phiếu học tập” giao cho HS và thu lại kết quả từ HS.
Sau đây là một vài loại “Phiếu học tập” thường dùng cho việc giảng dạy bộ môn Sinh học :
1. “Phiếu học tập” phát triển kỹ năng quan sát:
Phiếu học tập : số 1
Họ và tên học sinh:..........................................
Lớp:.......................Tổ:.....................
Trường:.............................................................
Em hãy quan sát sơ đồ dưới đây. Hãy cho biết các đường nối thể hiện mối quan hệ nào giữa các cá thể trong quần thể Chuột ?
	Môi trường
Chuột ______________________ Chuột
Môi trường	 Môi trường
	Chuột
	a. Quan hệ cạch tranh
	b. Quan hệ đối địch
	c. Quan hệ sinh sản
	d. Cả a,b,c
Phiếu học tập : số 2
Họ và tên học sinh:..........................................
Lớp:.......................Tổ:.....................
Trường:.............................................................
Quan sát sơ đồ :
	Môi trường
	Quần thể Chuột	 ------------------->	 Quần thể rắn Hổ mang
	<--------------------
Hãy cho biết đường nối mũi tên giữa hai quần thể trên thể hiên mối quan hệ nào giữa các cá thể của 2 quần thể ?
	a. Quan hệ cạnh tranh
	b. Quan hệ đối địch
	c. Quan hệ sinh sản
	d. Quan hệ hỗ trợ
2.phát triển kỹ năng phân tích
VD 1: Phiếu học tập : số 1
Họ và tên học sinh:..........................................
Lớp:.......................Tổ:.....................
Trường:.............................................................
Hệ sinh thái nước ngọt được sơ đồ hoá như sau :
Thực vật nổi ĐV nổi Cá mè hoa
	Nấn và vi khuẩn
Mắt xích nào gọi là SV tiêu thụ:
	a. TV nổi
	b. ĐV nổi
	c. ĐV nổi và cá mè hoa
	d. Nấm và VK
VD 2:	 Phiếu học tập : số 2
Họ và tên học sinh:..........................................
Lớp:.......................Tổ:.....................
Trường:.............................................................
Hệ sinh thái cạn được sơ đồ hoá như sau:
	Cỏ Cừu Hổ
	 Nấm và VK
Mắt xích nào được gọi là SV tiêu thụ bậc 1:
	a. Cỏ
	b. Cừu
	c. Hổ
	d. Nấm và VK
VD 3: Phiếu học tập : số 3
Họ và tên học sinh:..........................................
Lớp:.......................Tổ:.....................
Trường:.............................................................
Đoạn mạch kép nào dưới đây phản ánh đúng cấu trúc ADN
a.	3’ATTGXA 5’ 	c.	5’ATXGAA 3’
	3’TAAXGT 5’	5’TAGXTT 5’
b.	5’AXAXTG 3’	d.	5’ATXGAA 3’
	5’TGTGAX 3’	3’TAGXTT 5’
3. phát triển kỹ năng so sánh :
VD1:	Phiếu học tập : số 1
Họ và tên học sinh:..........................................
Lớp:.......................Tổ:.....................
Trường:.............................................................
So sánh cấu trúc ADN và ARN theo bảng
Đặc điểm so sánh
ADN
ARN
Số mạch
Số đơn phân
Thành phần của 1 đơn phân
VD 2: Phiếu học tập : số 2
Họ và tên học sinh:..........................................
Lớp:.......................Tổ:.....................
Trường:.............................................................
Đặc diểm nào dưới đây là không đúng về sự giống nhau giữa protêin và ax nucleic ?
	a. cấu tạo theo nguyên tắc đa phân.
	b. Mỗi đơn phân gồm 3 thành phần cấu tạo.
	c. Đều được tổng hợp từ khuân mẫu.
	d. Đều có tính đa dạng và đặc trưng.
VD 2: Phiếu học tập : số 2
Họ và tên học sinh:..........................................
Lớp:.......................Tổ:.....................
Trường:.............................................................
so sánh lai cải tạo và lai tạo giống mới
Nội dung so sánh
Lai cải tạo giống
Lai cải tạo giống mới
1. Mục đích
2. Cách tiến hành
3. Hiệu quả
Dạy một bài cụ thể:
VD: Dạy khái niệm quần thể SV (sinh học 11)
	Đây là một khái niệm khó hết sức trừu tượng cần giúp học sinh hiểu rõ dấu hiệu của bản chất khái niệm quần thể trên cơ sở đó phát biểu được chính xác định nghĩa quần thể và lấy ví dụ minh hoạ (quần thể tự nhiên và quần thể nhân tạo,chỉ ra được những dấu hiệu đặc trưng cấu trúc của quần thể mà không có ở cá thể và tập hợp ngẫu nhiên của cá thể . Trên cơ sở đó giúp học sinh phân tích được ảnh hưởng của ngoại cảnh tới quần thể đến cấu trúc sự phân bổ ,sự sinh trưởng và các kiểu biến động số lượng cá thể trong quần thể , xác định trạng thái cân bằng quần thể và cơ chế duy trì sự cân bằng quần thể ..
giáo viên: Dẫn dắt học sinh : Sinh thái học cá thể nghiên cứu mối quan hệ giữa cá thể SV - Môi trường . Trong thực tế ,các SV không tồn tại riêng lẻ ,các SV cùng loài có xu hướng quần tụ bên nhau trên một khu vực nhât định (Nơi sinh sống ) tạo thành tập hợp các cá thể có mối quan hệ chặt chẽ với nhau và vơi môi trường xung quanh hay còn gọi là quân thể vậy quần thể là gì ? giáo viên đưa phiếu học tập số 1:
Phiếu học tập : số 1
Họ và tên học sinh:..........................................
Lớp:.......................Tổ:.....................
Trường:.............................................................
	1. Tập hợp các cá thể cá chép sống trong hồ .
	2. Tập hợp các cá thể chó sói sống trong rừng .
	3. Các bầy voi sống trong rừng .
	4. Các cá thể của 1 loài tôm sống trong hồ .
	5. Các cây cỏ sống trên đồng cỏ
	Chỉ ra đâu là quần thể ?
Giáo viên : vậy có những tiêu chuẩn nào để nhóm một cá thể được gọi là quần thể SV ?
Học sinh tự nghiên cứu và nêu ra được :
	- 1 nhóm cá thể cùng loài .
	- Cùng sống trên 1 không gian xác định (sinh cảnh)
	- Tại 1 thời điểm nhất định
	- Có khả năng giao phối sinh con cái.
Giáo viên đưa ra phiếu học tập số 2:
Phiếu học tập : số 2
Họ và tên học sinh:..........................................
Lớp:.......................Tổ:..............