Đề tài Hướng dẫn học sinh thu thập thông tin từ kênh hình trong sách giáo khoa Lịch sử 8 phần lịch sử Việt Nam

sách giáo khoa trong quá trình giảng dạy lịch sử, mà chủ yếu là giáo viên tự tìm tòi những thông tin về kênh hình đó thông qua những tài liệu lịch sử hoặc từ những nguồn thông tin khác. Điều này còn bất cập nhiều khi không thống nhất về cách hiểu. 
Đói với học sinh, việc các em có thể tự mình nắm bắt được những thông tin từ các hình ảnh trong sách giáo khoa là một điều quá khó.
Từ những lí do trên, tôi đã chộn đề tài “ Hướng dẫn học sinh thu thập thông tin từ kênh hình trong sách giáo trong quá trình học tập môn lịch sử 8 - Phần lịch sử việt nam” 
Đây là đề tài mà tôi đã nung nấu và viết thành Sáng kiến kinh nghiệm trong các năm học 2009 - 2010; 2010 -2011.
Với thời gian suy nghĩ còn hạn chế, tôi rất mong được sự bổ sung góp ý kiến của nhà nghiên cứu chuyên môn và các đồng nghiệp để đề tài này mang nhiều tính khả thi trong quá trình giảng dạy lịch sử.
 II- GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ ( NỘI DUNG SKKN ).
 1- Cơ sở lí luận của vấn đề:
 Xuất phát từ chức năng, nhiệm vụ, đặc trưng của bộ môn Lịch sử và yêu cầu đổi mới giáo dục, cũng như thực tiễn dạy học bộ môn, việc biên soạn SGK Lịch sử THCS có nhiều đổi mới về nội dung và phương pháp. Sách giáo khoa Lịch sử hiện nay được biên soạn không chỉ là tài liệu của giáo viên mà còn là tài liệu học tập của học sinh theo định hướng mới. Đó là, học sinh không phải học thuộc lòng SGK mà cần tìm tòi, nghiên cứu những sự kiện có trong SGK dưới sự tổ chức, hướng dẫn, giúp đỡ của giáo viên. Từ đó, các em tự hình thành cho mình những hiểu biết mới về lịch sử. Do đó, những thông tin trong SGK một mặt được trình bầy dưới dạng nêu vấn đề để học sinh suy nghĩ, Mặt khác, kèm theo các thông tin là những câu hỏi, bài tập, yêu cầu học sinh thực hiện các hoạt động học tập khác nhau, trong đó đặc biệt tăng đáng kể số lượng kênh hình. Kênh hình trong SGK không chỉ minh họa, làm cơ sở cho việc tạo biểu tượng lịch sử mà còn là một nguồn cung cấp kiến thức cho học sinh. Bên cạnh đó, một số bài viết trong SGK còn có nhiều nội dung để ngỏ, chưa viết hết, yêu cầu học sinh thông qua làm việc với tranh ảnh, sơ đồ, bản đồ sẽ tìm tòi, khám phá những kiến thức cần thiết liên quan đến nội dung bài học 
 2- Thực trạng của vấn đề.
 Kênh hình trong SGK lịch sử gồm nhiều loại: bản đồ, sơ đồ, hình vẽ, tranh ảnh lịch sử. Mỗi loại có một phương pháp sử dụng riêng. Song tựu trung lại có thể sử dụng trong trình bầy kiến thức mới, củng cố khiến thức đã học, ra bài tập về nhà và trong kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh.Riêng đối với hình vẽ, tranh ảnh lịch sử lại có hai dạng : Dùng để minh họa cho kênh chữ hoặc với tư cách là nguồn cung cấp thông tin, kiến thức cho người học.
 Sự phong phú, đa dạng của kênh hình trong SGK như vậy, đòi hỏi giáo viên khi sử dụng phải linh hoạt, sáng tạo. Ví dụ, đối với những kênh hình được trình bầy với tư cách để minh họa cho kênh chữ thì việc sử dụng chúng cũng chỉ dừng lại ở việc minh họa nhằm làm cho nội dung bài giảng sinh động, phong phú, hấp dẫn hơn. Giáo viên không sử dụng chúng trong củng cố bài học hay trong kiểm tra, đãnh giá kết quả học tập của học sinh. Khi sử dụng những kênh hình loại này, giáo viên không đặt vấn đề bằng các câu hỏi gợi mở để học sinh giải quyết vấn đề. Giáo viên cũng không nên cho học sinh đứng lên thuyết trình về nội dung của kênh hình đó, vì nó vượt quá sức của các em. Giáo viên có thể giao nhiệm vụ cho học sinh về nhà tìm hiểu trước nội dung của chúng để các em có biểu tượng ban đầu về các sự kiện , hiện tượng, nhân vật lịch sử thể hiện trong kênh hình. Tuy nhiên, đây là một việc làm khó khăn đối với học sinh vì việc tìm kiếm tài liệu không phải dễ dàng, nhất là đối với học sinh miền núi. Do vậy, khi giao nhiệm vụ cho học sinh, giáo viên phải tùy vào tong điều kiện , hoàn cảnh học tập của học sinh để vận dụng cho phù hợp.
 Trong giờ giảng bài mới , vì điều kiện thời gian không cho phép nên giáo viên chỉ tập trung giới thiệu, thuyết minh một số hình vẽ, tranh ảnh ( nếu như bài học có nhiều tranh ảnh), còn những hình ảnh khác, giáo viên chỉ nên dừng lại ở việc giới thiệu cho học sinh quan sát và sơ lược một vài nết chính để học sinh nắm được biểu tượng ban đầu về chúng mà thôi. Nội dung thuyết minh kênh hình phảI phong phú, sinh động hấp dẫn, kết hợp với lời nói truyền cảm sẽ có sức thuyết phục cao đối với học sinh, tạo nên ở các em những xúc cảm thực sự, nội dung bài giảng vì thế cũng sinh động, hấp dẫn hơn, học sinh trở nên yêu thích việc học tập môn Lịch sử hơn.
 Thông thường, kênh hình nói chung và hình vẽ, tranh ảnh nói riêng được trình bày với tư cách là nguồn cung cấp thông tin, kiến thức, được in kèm theo câu hỏi để học sinh tự “ làm việc ” với SGK dưới sự hướng dẫn của giáo viên, nhằm rút ra những kiến thức lịch sử nhất định. Để sử dụng tốt loại kênh hình này, trước hết giáo viên phải xác định rõ nội dung lịch sử được phản ánh qua hình vẽ, tranh ảnh Tiếp đó, giáo viên phải dự kiến và xác định phương pháp sẽ sử dụng chúng trong tong bài cụ thể. Phương pháp này thường hay sử dụng trong dạy học đối với loại kênh hình này là giáo viên hướng dẫn học sinh quan sát ( đầu tiên là quan sát tổng thể rồi mới quan sát chi tiết ) kết hợp với miêu tả, phân tích, đàm thoại thông qua hệ thông câu hỏi gợi mở của giáo viên để học sinh tự rút ra được những kết luận . Ở đây, khi học sinh tìm hiểu nội dung kênh hình qua các câu hỏi gợi mở, giáo viên có thể tổ chức cho các em làm việc cá nhân hoặc theo nhóm hoặc cả lớp.
3 - Các biện pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề .
 Trong chương trình lịch sử lớp 8 - Phần lịch sử Việt Nam có đầy đủ các loại: bản đồ, sơ đồ, hình vẽ, tranh ảnh lịch sử Tuy nhiên, trong khuôn khổ đề tài này tôi chỉ giới thiệu phương pháp sử dụng một số bản đồ, sơ đồ, hình vẽ, tranh ảnh lịch sử tiêu biểu.
 * Hình 84 - Quân Pháp tấn công Đại đồn Chí Hòa.
 Hình 84 được sử dụng khi dạy mục I, ý 2 – Chiến sự ở Gia Định những năm 1859. GV cần cho HS quan sát kĩ bức tranh, gợi ý một số câu hỏi để các em thảo luận nhóm.
- Đại đồn Chí Hòa được xây dung nhàm mục đích gì?
- Cuộc chiến ở Đại đồn Chí Hòa diễn ra như thế nào?
- Vì sao Đại đồn Chí Hòa bị thất thủ nhanh chóng?
- Đại đồn Chí Hòa thất thủ dẫn dến hậu quả gì?
* Hình 86 -Lược đồ những địa diểm nổ ra khởi nghĩa ở Nam kì ( 1860- 1875)
 Lược đồ này được sử dụng khi dạy mục II - Cuộc kháng chiến chống pháp từ năm 1858 đến năm 1873. GV giới thiệu khái quát lược đồ, hướng dẫn HS quan sát kết hợp với theo dõi nội dung SGK để thảo luận một số câu hỏi sau:
- Quan sat lược đồ, em thấy quy mô các cuộc khởi nghĩa diễn ra như thế nào?
- Kết hợp với lược đồ và SGK em hãy chỉ ra những địa điểm có các cuộc khởi nghĩa lớn?
- Kết quả của các cuộc khởi nghĩa này?
- Em có nhận xét gì về phong trào kháng Pháp của nhân dân sáu tỉnh Nam Kì?
 Trên cơ sở ý kiến của HS, GV cần chốt những nội dung cơ bản và định hướng để HS chỉ ra được những đặc điểm của cuộc kháng chiến. 
* Hình 91 - Công sự phòng thủ Ba Đình
Lược đồ này được sử dụng khi dạy mục II, ý 1 - Khởi nghĩa Ba Đình 
 ( 1886 - 1887 ). Khi sử dụng, GV hướng dẫn HS quan sát lược đồ, kết hợp với nội dung SGK và gợi mở một số câu hỏi cho HS tìm hiểu:
- Hệ thống phòng thủ Ba Đình được xây dung ở đâu và xây dung như thế nào?
- Em có nhận xét gì về cách bố phòng của nghĩa quân Ba Đình?
- Chiến thuật chủ yếu cuqr nghĩa quân là gì, em có suy nghĩ gì về chiến thuật đó?
 Sau khi HS thảo Luận, GV dựa vào lược đồ lược thuật diến biến cuộc khởi nghĩa.
 * Hình 92 - Lược đồ vị trí Mã Cao
 Lược đồ này có thể sử dụng sau khi GV lược thuật cuộc tấn công vây hãm Ba Đình của Pháp, nghĩa quân phải mở đường máu rút lên Mã Cao, trong Mục II, ý 1 - Khởi nghĩa Ba đình (1886 - 1887 ). GV chỉ giới thiệu cho HS Mã Cao là căn cứ nghĩa quân tiếp tục chiến đấu sau khi rút khỏi Ba Đình.
* Hình 95 - Lược đồ căn cứ Hương Khê
 Lược đồ này được sử dụng khi dạy mục II, ý 3 - Khởi nghĩa Hương Khê 
( 1885 - 1895 ). Khi sử dụng, trước hết GV giới thiệu khía quát lược đồ, hướng dẫn HS quan sát, kết hợp với SGK và gợi mở:
- Em hãy xác định căn cứ chính của nghĩa quân trên lược đồ?
- Vì sao nghĩa quân Hương Khê lại chọn căn cứ Ngàn TrươI làm đại bản doanh?
- Vị trí của Hương Khê có lợi gì cho nghĩa quân, nó có gì khác gì với căn cứ Ba Đình và Bãi Sậy?
- Chiến thuật và hoạt động chủ yếu của nghĩa quân là gì?
- Cuộc khởi nghĩa trải qua mấy giai đoạn, kết quả ra sao?
* Hình 96 - Lược đồ căn cứ Yên Thế
 Lược đồ nhằm cụ thể hóa vị trí địa lí của căn cứ Yên thế, GV có thể dựa vào đó để giảng về diễn biến của cuộc khởi nghĩa Yên Thế ( 1884 -1913 ). Khi sử dụng, GV giải thích các kí hiệu và hướng dẫn HS quan sát.:
- Dựa vào lược đồ, em hãy xác định căn cứ chính, địa bàn hoạt động của nghĩa quân. chiến thuật đánh địch chủ yếu của nghĩa quân là gì?
- Cuộc khởi nghĩa chia làm mấy giai đoạn?
- Cuộc khởi nghĩa này có gì khác với các cuộc khởi nghĩa của phong trào Cần Vương? Qua đó nói lên điều gì?
*Hình 99 - Nông dân Việt Nam trong thời kì Pháp thuộc
 Bức ảnh này được sử dụng khi dạy mục II, ý 1- Các vùng nông thôn. GV cho HS quan sát ảnh và gợi mở một số câu hỏi để HS thảo luận:
- Quan sát ảnh, em thấy người nông dân đang làm gì?
- Tại sao họ phải kéo cày thay trâu?
- Vì sao người nông dân phải lao động vất vã như vậy nhưng vẫn bị đói?
- Em có suy nghĩ gì về đời sông của người nông dân Việt Nam dưới thời Pháp thuộc?
 Trên cơ sở ý kiến của HS, GV chốt lại những nội dung cơ bản và khảng định dưới ách thống trị của thực dân Pháp người nông dân Việt Nam bị bọc lột đến cùng cực, đời sống của họ vô cùng khoa khăn, vì vậy họ luôn đi đầu trong các cuộc đấu tranh đòi tự do và no ấm. 
* Hình 100 - Công nhân Việt Nam trong thời kì Pháp thuộc 
 Bức ảnh này được sử dụng khi dạy mục II, ý 2 - Đô thị phát triển, sự xuất hiện của các giai cấp, tầng lớp mới. GV cho HS quan sát kĩ bức tranh, gợi mở một số câu hỏi cho HS thảo luận:
- Quan sát bức tranh, em thấy những người thợ đang làm gì, trang phục của họ ra sao?
- Điều kiện lao động của họ như thế nào?
- Em suy nghĩ gì về đời sông của giai cấp công nhân Việt Nam thời Pháp thuộc?
 Sau khi HS trả lời, GV chốt lại các nộ