Sáng kiến kinh nghiệm: Gây hứng thú học môn Sinh học 7 - Nguyễn Thị Vân Anh

ôn sinh học có mối quan hệ gắn bó chặt chẽ, qua lại với các môn khác. Nhiều kiến thức và kỹ năng đạt được qua môn sinh học là cơ sở đối với việc học tập các môn khác.
Phương pháp giảng dạy sinh học một cách đúng đắn, phù hợp với mục tiêu giáo dục có những khả năng to lớn góp phần hình thành và rèn luyện ở học sinh cách thức tư duy và làm việc khoa học, cũng như góp phần giáo dục học sinh có ý thức thái độ trách nhiệm đối với cuộc sống, gia đình xã hội và môi trường.
*. Những đóng góp mới cũng như ý nghĩa lý luận và thực tiễn đề tài.
Từ năm học 2003 - 2004 đến nay chương trình đổi mới sách giáo khoa lớp 7 qua quá trình điều tra, tìm hiểu, thu thập thông tin tôi nhận thấy học sinh còn mắc nhiều thiết sót trong khi học và ngay cả giáo viên dù luôn luôn không ngừng phấn đấu để có những giờ dạy tốt nhất thì còn mắc phải một số thiếu sót trong khi dạy. ở mức độ của đề tài này tôi chỉ xin nêu lên những thiếu sót của học sinh và giáo viên trường THCS.
* Về phía học sinh: Do chất lượng ( về mặt kiến thức) không đồng đều, phương pháp học mới là chia nhóm tự tìm hiểu, tự nghiên cứu (có sự tổ chức hướng dẫn của giáo viên) học sinh tự làm thí nghiệm, hoặc quan sát thí nghiệm, nhận xét sự vật hiện tượng để rút ra kết luận là điều hết sức khó khăn đối với học sinh tuy đã được làm quen với cách học này từ lớp 6.
Nhiều học sinh học kém, những học sinh học kém lười học không nắm vững kiến thức cơ bản đã đành, còn nhiều học sinh chịu khó học bài thuộc bài nhưng vẫn không trả lời được các câu hỏi. Những học sinh đó thường mắc các thiếu sót sau:
Chưa đọc kỹ các câu hỏi đã vội trả lời bởi vậy không biết nắm bắt đầu từ đâu, khi gặp khó khăn không biết làm thế nào để tìm ra lời giải.
Không chịu khảo sát kỹ từng chi tiết và kết hợp những chi tiết của bài theo nhiều cách không sử dụng hết các dữ kiện của bài.
Không vận dụng hoặc sử dụng chưa thành thạo các phương pháp suy luận hoặc áp dụng các phương pháp một cách máy móc thiếu linh hoạt.
Không chịu kiểm tra lại câu trả lời hoặc vận dụng nhầm kiến thức, không mở rộng các câu trả lời do đó bị hạn chế trong việc rèn luyện năng lực sinh học.
* Về phía giáo viên với phương pháp giảng dạy như hiện nay cũng còn gặp không ít khó khăn cần phải khắc phục: Phần lớn các tiết dạy trong chương trình đều phải có mẫu vật. Trong khi đó cơ sở vật chất của nhà trường còn nhiều khó khăn không đáp ứng được yêu cầu thực tế của bộ môn, ngay cả khi đã được nhà trường cung cấp thiết bị, đồ dùng dạy học thì lại không có phòng bộ môn, phòng thí nghiệm để làm thực hành.
Đối với việc dạy học trên lớp cũng còn nhiều khó khăn, phòng học thiếu dẫn đến học sinh trong mỗi lớp học đông gây bất lợi cho việc phân nhóm học sinh thảo luận.
Việc tổ chức dạy học cũng cần phải đổi nhiều có giáo viên chưa tâm huyết với nghề, hết lòng yêu thương trẻ em, luôn không ngừng phấn đấu, ttự cải tạo mình, tự thu hẹp quyền uy của mình "quyền độc thoại, giảng giải, minh hoạ, làm mẫu, kiểm tra, đánh giá, kỷ năng thực hành, tính toán, suy luận, còn học sinh thì thụ động ngồi nghe, ngồi nhìn, cố mà ghi nhớ và nhắc lại", dành cho HS vị trí chủ động trong học tập.
Bên cạnh đó còn một số giáo viên còn bảo thủ không từ bỏ được thói quen trên, không thích được đòi hỏi mới học sinh thì đã quen học thụ động, dựa vào giảng giải tỉ mỉ, kỹ lưỡng của giáo viên, ít tự lực tìm tòi nghiên cứu. Do đó kỹ năng tự học đã yếu lại càng yếu hơn,
Dù còn gặp nhiều khó khăn, xong thầy và trò trường THCS chúng tôi vẫn ra sức tự rèn luyện mình, quyết tâm thực hiện tất cả các chỉ tiêu nhiệm vụ của từng năm học, xây dựng các chỉ tiêu nhiệm vụ của từng năm học, xây dựng các chỉ tiêu, biện pháp phù hợp với đặc thù tình hình của nhà trường, của môn học để đạt được kết quả mà cấp trên và xã hội công nhận được. Đặc biệt là đối với môn sinh học theo chương trình SGK đã đổi mới, chúng tôi sẽ nhanh chóng thực hiện tình trạng khó khăn trên ngay từ những lớp học đầu tiên của cấp học chứ không chỉ áp dụng cho những học sinh ở các lớp trên.
B. GiảI quyết vấn đề.
I. Các giảI pháp thực hiện:
Mức độ nội dung chương trình sinh học lớp 7 theo chương trình SGK đổi mới là khảo sát định tính các hiện tượng và quá trình sinh học của tự nhiên, đời sống và hiểu biết cuả học sinh. Các kết luận hầu hết có thể do học sinh tự lực rút ra trên cơ sở quan sát trực tiếp sự vật, hiện tượng kết hợp với những suy luận đơn giản.
Khối lượng nội dung của mỗi tiết học cần đáp ứng được những yêu cầu sau:
+ Tạo điều kiện cho học sinh có thể quan sát trực tiếp các mẫu vật (trong tự nhiên, đời sống)
+ Tạo điều kiện để học sinh thu thập và xử lý thông tin, nêu ra được các vấn đề cần tìm hiểu.
+ Tạo điều kiện để học sinh trao đổi nhóm tìm phương án giải quyết vấn đề, tiến hành thực hành, thảo luận kết quả và rút ra những kết luận cần thiết.
+ Tạo điều kiện để học sinh nắm được nội dung chính của bài học trên lớp.
II. Các biện pháp thực hiện:
Với những yêu cầu đặt ra như vậy trong quá trình dạy học học sinh tôi đã tiến hành thực hiện theo các biện pháp sau:
* Biện pháp 1: Thường xuyên Sử dụng phương pháp quan sát nghiên cứu tìm tòi và chia nhóm.
Phương pháp này học sinh tự lực quan sát, mô tả, phân tích đối tượng. Tự thu thập thông tin tự sử lý thông tin, bằng các câu hỏi.
Rút ra đặc điểm chung và riêng, đặc điểm bản chất của đối tượng, hiện tượng.
Ví dụ 1: 
Bài 18: 	Trai sông
Giáo viên: Cho học sinh chia nhóm và kiểm tra mẫu vật
1. Hình dạng, cấu tạo:
a. Vỏ trai:
Giáo viên: Cho học sinh tự quan sát hình 18.1; 18.2 SGK rồi kết hợp với mẫu vật tự thu thập thông tin.
Giáo viên: Cho các nhóm thảo luận câu hỉ SGK sau đó đại diện trả lời.
Học sinh: Tự rút ra kết luận.
- Vỏ trai được chia thành 3 lớp: + Lớp sừng
 + Lớp đá vôi
 +Lớp xà cừ
- Hình dạng ngoài: Đầu vỏ, đỉnh vỏ, bản lề vỏ, đuôi vỏ, vòng tăng trưởng.
? Căn cứ vào vòng đó xác định được điều gì ?
Học sinh: Xác định tuổi của trai.
? Muốn mở vỏ trai quan sát ta phải làm gì ?
Học sinh: Đại diện nhóm trả lời: Cắt dây chằng phía lưng cắt 2 cơ khép trào vỏ.
? Mài mặt ngoài của trai ngửi có mùi khét vì sao ?
Học sinh: Mài mặt ngoài -> Có mùi khét vì lớp sừng bằng chất hưu cơ bị ma sát -> chát -> mùi khét.
Giáo viên: Lớp xà cừ óng ánh có màu cầu vồng do tốc độ hình thành ở các mùa nóng lạnh trong nằm không giống nhau.
b. Cơ thể trai.
Học sinh: Cá nhân tự thu nhập thông tin trong sách và kết hợp với mẫu vật thật sau đó thảo luận câu hỏi SGK -> tự rút ra kết luận.
- Cơ thể có 2 mảnh vỏ đá vôi che chở bên ngoài.
- Cấu tạo: 
+ Ngoài: áo trai tạo thành khoang áo, có ống hút và ống thoát nước
+ Giữa: Tấm mang
+ Trong: Thân trai
+ Chân rìu
Giáo viên: Đầu trai bị tiêu giảm
2. Di chuyển:
Giáo viên: Cho học sinh quan sát sự di chuyển của con trai 
? Trai di chuyển như thế nào ?
Học sinh: Chân trai hình lưỡi rìu thô ra thụt vào kết hợp đóng mở -> di chuyển.
? Chân trai và thân trai có di chuyển cùn hướng không ?
Học sinh: Cùng hướng
3.Dinh dưỡng và sinh sản:
Học sinh: Làm việc độc SGK tự thu thập thông tin.
- Thảo luận nhóm tự rút ra kết luận.
- Thức ăn: ĐVNS và vụn hữu cơ, dinh dưỡng thụ động.
- Oxi trao đổi qua mang.
- Trai phân tính, trừng phát triển qua giai đoạn ấu trùng.
Giáo viên: Cho học sinh đọc phần kết luận chung để nắm vững bài hơn.
Giáo viên: Ra một số câu hỏi trăc nghiệm.
Ví dụ 2: 
Bài 31:	 Cá chép
Trước khi vào bài giáo viên cho cả lớp chia nhóm và kiểm tra mẫu vật.
Giáo viên: Chuẩn bị bảng phụ
1. Đời sống:
Giáo viên: Cho cá nhân (HS) tự nghiên cứu thu thập kiến thức trong sách giáo khoa và kết hợp với đời sống hàn ngày sau đó thảo luận trả lời các câu hỏi sau:
? Cá chép sống ở đâu ? thức ăn của chúng là gì ?
Học sinh: Sống ao hồ, sông suối, ăn động vật và thực vật.
? Tại sao nói cá chép là động vật biến nhiệt.
Học sinh: Nhiệt đọ cơ thể phụ thuộc vào môi trường.
? Vì sao số lượng trứng trong mỗi lứa đẻ của cá chép lại lên tới hàng vạn ? Số lượng nhiều như vậy có ý nghĩa gì ?
Học sinh: Khả năng trứng gặp tinh trùng ít, nhiều trứng không được thụ tinh. Số lượng nhiều để duy trì nòi giống ? Qua đầu rút ra kết luận gì về đời sống của cá chép.
- Môi trường sống: nước ngọt
- Đời sống: ưu vực nước lặng, ăn tạp.
- Là động vật biến nhiệt 
- Sinh sản: Thụ tinh ngoài, để trứng, trứng thụ tinh -> phôi
2. Cấu tạo ngoài 
a. Cấu tạo ngoài:
Học sinh: Bằng đối chiếu giữa mẫu vật và hình vẽ -> ghi nhớ các bộ phận cấu tạo ngoài.
Giáo viên: Cho các nhóm thảo luận các câu hỏi sau:
(Đại diện nhóm cầm con cá lên để chỉ từng bộ phận) 
-> Nhóm khác bổ sung
? Cơ thể cá được chia làm mấy phần ?
Học sinh: 3 phần:	+ Đầu 
+ Mình 
+ Khúc đuôi
? Mỗi phần như vậy gồm những bộ phận nào ?
Học sinh: Phần đầu: Miệng, sâu, mũi, mắt, mang
Phần mình: Vây lưng, vây bụng, vây ngực, hậu môn, cơ quan đường bên. 
Phần khúc đuôi: vây đuôi, vây hậu môn
Giáo viên: Ngoài các nhóm hoàn thành bảng: Đặc điểm cấu tạo ngoài của cá thích nghi với đời sống bơi lặn.
Học sinh: Đại diện nhóm lên điền -> nhóm khác bổ sung
Giáo viên: Treo bảng kiến thức chuẩn (Bảng phụ)
Học sinh: Các nhóm tự sửa chữa (nếu cần)
Đặc điểm cấu tạo ngoài
Sự thích nghi
1
B
2
C
3
E
4
A
5
G
 ? Trình bày đặc điểm ngoài của cá thích nghi với đời sống bơi lội.
Học sinh: Dựa vào bảng trả lời
b. Chức năng của vây cá:
Giáo viên: Cho học sinh các nhóm luộc từng loại vây mọt lại rồi quan sát sự di chuyển.
? Nêu vai trò của từng loại vây cá.
Học sinh: Đạo diện nhóm trả lời -> Nhóm khác bổ sung 
Giáo viên: Cho 1 em rút ra kết luận 
- Vây ngực, vây bụng: giữ thăng bằng, rẽ phải, rẽ trái lên xuống
- Vây lưng, vây hậu môn: giữ thăng bằng theo chiều dọc.
- Khúc đuôi mang vây đuôi: giữ chức năng chính trong sự di chuyển của cá.
Giáo viên: Cho học sinh đọc kết luận sách giáo khoa
Giáo viên: Treo bảng phụ có ghi câu hỏi để cá nhân tự làm. Hãy chọn những mục tương ứng của cột A với cột B trong bảng dưới đây:
Cột A
Cột B
Trả lời
1. Vây (ngực, bụng)
a. Giúp cá di chuyển về trước 
1 - b
2. Vây (lưng, hậu môn)
b. Giữ thăng bằng, rẽ trái, phải, lên xuống
2 - c
3. Khúc đuôi vây đuôi
c. Giữ thăng bằng theo