Một số biện pháp phát huy tính tích cực của học sinh lớp 9 trong dạy học lịch sử ở trường trung học cơ sở

uộc sống. Học sinh chăm chú nghe giảng nhận thức và ghi những điều mình tiếp nhận(kiến thức mới, vấn đề được đặt ra, phương pháp)
3. Học sinh ngoài việc tự làm việc, Còn trao đổi, thảo luận với các bạn trong tổ ,trên lớp ,ngoài giờ học hoặc đề xuất ý kiến, thắc mắc, Trao đổi với giáo viên
4. Các vấn đề thu nhận ngoài ghi chép còn được thể hiện ở các Bảng biểu, mô hình, các phương Tiện trực quan,qui ước, giúp cho Học sinh trên cơ sở nhớ, biết để hiểu sâu sắc và do đó nhớ kĩ, hiểu sâu, nắm chắc các vấn đề
5. Ngoài câu hỏi kiểm tra, bài tập thực hành, học sinh được tự đặt vấn đề, câu hỏi để trình bày, trao đổi ,được nêu ý kiến của riêng của mình. Sự đánh giá kết quả học tập căn cứ vào trình độ hiểu biết của học sinh, đòi hỏi học sinh phải lập luận
6. Việc dạy lí thuyết để nâng cao trình độ nhận thức của học sinh, làm cơ sở để vận dụng những kiến thức đã học vào thực hành bộ môn và trong cuộc sống, qua đó củng cố, làm phong phú kiến thức đã học
7. Nguồn kiến thức của học sinh rất phong phú, đa dạng. Lời nói, tài liệu viết, đồ dùng trực quan thực tế cuộc sống, các nguồn kiến thức được sử dụng phù hợp với mục đích, yêu cầu, trình độ học tập của học sinh 
Như vậy qua so sánh hai kiểu dạy học trên thì ta thấy phương pháp phát huy tính tích cực của học sinh sẽ đem lại hiệu quả cao hơn. Tuy nhiên nó đòi hỏi giáo viên và học sinh phải được “tích cực hoá’’ trong quá trình dạy – học, phải chủ động sáng tạo. Cần phải tiếp thu những điểm cơ bản có tính nguyên tắc của cách dạy truyền thống song phải luôn luôn đổi mới, làm một cuộc cách mạng trong người dạy và người học để khắc phục sự bảo thủ, thụ động như: Giáo viên chỉ chuẩn bị giảng những điều học sinh dễ nhớ, học sinh chỉ chú trọng ghi lời giảng của giáo viên và kiến thức trong sách để trình bày lại khi kiểm tra 
Chương ii
 Thực tiễn của việc dạy học phát huy tính tích cực của học sinh lớp 9 trong trường THCS hiện nay
Trong vài năm gần đây, bộ môn lịch sử nói chung và môn lịch sử lớp 9 nói riêng trong trường THCS đã được chú trọng hơn trước. Điều đó được thể hiện ở chỗ môn lịch sử được xếp ngang hàng với các môn khác như Lí, Hoá được tổ chức thi tuyển học sinh giỏi các cấp được cung cấp thêm các trang thiết bị và tài liệu tham khảo phục vụ cho việc dạy và học
Tuy nhiên qua gần 10 năm giảng dạy bộ môn này tôi thấy rằng việc dạy học môn lịch sử hiện nay vẫn còn giặp rất nhiều khó khăn, trở ngại nhất là việc phát huy tính tích cực của học sinh tuy đã được phổ biến, học tập bồi dưỡng thường xuyên theo chu kỳ nhưng kết quả đạt được không đáng là bao. Điều đó đã dẫn đến chất lượng bộ môn đối với học sinh lớp 9 khi ra trường là không cao, chưa đáp ứng được nhu cầu giáo dục và mục tiêu đào tạo đặt ra
Thực trạng của vấn đề này có thể giải thích ở những nguyên nhân cơ bản sau đây : 
– Thứ nhất là vẫn tồn tại một quan niệm cố hữu cho rằng môn Lịch sử cũng như Địa lí, Kĩ thuật, Thể dục, GDCD  đều là những môn phụ. Điều này được thể hiện việc quan tâm đến chất lượng bộ môn từ cấp lãnh đạo chưa đúng mức. Theo tìm hiểu của cá nhân tôi nhiều trường không có giáo viên chuyên sử mà giáo viên dạy Văn, Địa lí  có thể dạy sử do đó không đáp ứng yêu cầu của bộ môn đặc biệt trong giai đoạn hiện nay
– Thứ hai là về cơ sở vật chất phục vụ giảng dạy và học tập tuy đã được đầu tư nhưng vẫn còn thiếu so với yêu cầu giáo dục hiện nay. Tình trạng dạy chay vẫn còn khá phổ biến. Trong suốt quá trình học bộ môn từ lớp 6 đến lớp 9 cả thầy và trò chưa bao giờ có điều kiện tham quan một di tích lịch sử vì không có kinh phí. Điều đó làm cho vốn kiến thức kiến thức của các em chỉ bó gọn trong sách vở và bài giảng
– Nguyên nhân thứ ba là việc phát huy tính tích cực học tập của học sinh lớp 9 trong học tập bộ môn lịch sử còn nhiều hạn chế một phần là do chính những cơ chế, những quy định từ cấp trên. Trong những năm trở lại đây môn lịch sử được quan tâm nhiều hơn, đồ dùng, tài liệu học tập được cung cấp đầy đủ hơn nhưng do nhu cầu của xã hội nên học sinh ít thích học môn lịch sử
– Ngoài ra cách tổ chức một số cuộc thi cử cũng còn nhiều hạn chế, đó là chỉ chú trọng về mặt kiểm tra lí thuyết mà coi nhẹ bài tập thực hành, không chú ý đến việc phát triển năng lực sáng tạo
– Cuối cùng điều quan trọng là ý thức trách nhiệm của mỗi giáo viên. Sự nguy hại của việc “thi gì học nấy” làm cho học vấn của học sinh bị què quặt, thiếu toàn diện. Tình trạng mù lịch sử hiện nay ở không ít học sinh là hậu quả tất yếu của việc học lệch, không toàn diện. Đó là chưa kể đến việc coi thi, chấm thi chưa nghiêm túc, đúng mực nhằm đảm bảo thành tích của nhà trường, của cá nhân làm cho kết quả học tập cua học sinh không đúng thực chất 
Phương pháp dạy học là một khoa học đồng thời cũng là một nghệ thuật. Không có phương pháp nào là vạn năng có thể thay thế các phương pháp khác. Vì vậy phải biết kết hợp đồng thời các phương pháp với nhau
Bộ môn lịch sử ở trường THCS được giảng dạy với tư cách là môn khoa học mà đặc trưng cơ bản của nó là học sinh không trực tiếp quan sát. Sự kiện lịch sử là cơ sở của nhận thức lịch sử. Muốn học sinh nắm được những kiến thức phổ thông cơ bản của khoa học lịch sử thì trước hết phải cung cấp cho các em một hệ thống những sự kiện lịch sử cơ bản. Không khí lịch sử của giờ học phải được tạo ra bởi chính sự sống động của các sự kiện lịch sử. Sự kiện đó phải được học sinh thể hiện lại một cách sinh động, cụ thể, có hình ảnh. Chính vì vậy các biện pháp sư phạm được áp dụng trong giờ lịch sử trước hết phải khôi phục lại được bức tranh quá khứ, từ đó định hướng từng bước giúp các em từ sự kiện lịch sử mà khám phá bản chất sự kiện, hiện tượng hay quá trình lịch sử. Trên cơ sở đó hình thành thế giới quan khoa học, nhân sinh quan cách mạng, giáo dục tư tưởng tình cảm, bồi dưỡng truyền thống dân tộc
Cấu trúc của giờ học phải linh hoạt, mềm dẻo gây được hứng thú bất ngờ và hấp dẫn cho học sinh. Không nhất thiết cứ phải tiến hành giờ học theo trình tự các bước
Ví dụ: Không nhất thiết vào đầu giờ học là kiểm tra bài cũ, cuối giờ học là củng cố kiến thức bài học mà có thể kiểm tra bài cũ của học sinh ngay khi cung cấp kiến thức mới
Nếu vận dụng tốt cấu trúc của giờ học sẽ tránh được sự nhàm chán, công thức mà học sinh đã biết trước khi vào giờ học
Phải xuất phát từ đối tượng cụ thể ở từng lớp học trong toàn khối lớp 9 để xem xét khả năng tự nhận thức của học sinh mà tìm biện pháp phát triển ở các em mặt nào đó của tư duy lịch sử. Tư duy bao giờ cũng xuất phát từ cái cụ thể. Tư duy lịch sử bao giờ cũng nhiều nội dung, nhiều cấp độ từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp. Đó là tư duy tái tạo, trí tưởng tượng, khả năng phân tích, so sánh, tư duy tổng hợp, tư duy lô gíc
Chính vì vậy , ngoài việc sử dụng các biện pháp dạy học , người giáo viên cần phải phân loại được các sự kiện , hiện tượng lịch sử , xem kiến thức đó phát triển tư duy nào cho học sinh
Chương III
Các biện pháp sư phạm để phát huy tính tích cực của học sinh lớp 9 trong học tập môn lịch sử
1) Sử dụng SGK nhằm phát triển tư duy cho học sinh
a) Sử dụng SGK để trình bày bài giảng:
Sau khi soạn giáo án xong, cần nghiên cứu nội dung toàn bài trong SGK, xác định kiến thức cơ bản của bài, hiểu rõ nội dung tinh thần mà tác giả mong muốn ở học sinh về từng mặt giáo dục, giáo dưỡng, phát triển  sau đó đi sâu vào từng mục, tìm ra kiến thức cơ bản của mục đó, sự liên quan của kiến thức đó với kiến thức cơ bản của toàn bài. Mỗi bài có từ 2 đến 3 mục nhưng không nên dàn đều về mặt thời gian cũng như khối lượng kiến thức của từng phần mà phải xác định phần nào lướt qua, phần nào là trọng tâm thì dành thời gian nhiều hơn
Ví dụ: Khi dạy bài “Cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp xâm lược kết thúc (1953– 1954) bài gồm có 4 mục thì mục II là mục quan trọng nhất, do dó phải đầu tư thời gian nhiều nhất
Trong bài dạy thường có các tranh ảnh, bản đồ  nếu không có bản đồ in sẵn thì ta phải phóng to bản đồ trong SGK để phục vụ bài dạy
Như vậy SGK là điểm tựa để người giáo viên xác định kiến thức cơ bản, xác định các khái niệm cần hình thành cho học sinh, là sự gợi ý để lựa chọn phương pháp dạy học phù hợp với đối tượng, vừa phát huy tính tích cực hoạt động độc lập của học sinh
b) Sử dụng SGK trong quá trình dạy học trên lớp:
Trong giờ học, học sinh thường theo dõi bài giảng của giáo viên rồi đối chiếu, so sánh với SGK, thậm chí có những em không thích ghi theo bài giảng của giáo viên mà lại chép trong SGK. Vì vậy bài giảng của giáo viên không nên lặp lại ngôn ngữ trong SGK mà nên diễn đạt bằng ngôn ngữ của mình
Ví dụ: Khi dạy bài Những năm đầu của cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp (1946– 1954) khi dạy phần IV chiến dịch Việt Bắc thu đông năm 1947 giáo viên có thể vừa chỉ bản đồ vừa phân tích:
– Sáng 7– 10 –1947 thực dân Pháp cho một cánh quân nhảy dù xuống Bắc cạn, Chợ Mới, Chợ đồn
– Một cánh quân bộ từ Lạng sơn lên Cao bằng rồi từ Cao bằng đánh xuống Bắc cạn tạo thành gọng kìm bao vây phía đông và phía bắc căn cứ địa Việt Bắc
– Ngày 9– 10– 1947 một binh đoàn hỗn hợp ngược sông Hồng, sông Lô, sông Gâm lên thị xã Tuyên quang, Chiêm hoá bao vây phía tây căn cứ địa Việt Bắc
Trong SGK ở phần lớn các bài đều có các đoạn chữ in nhỏ, in nghiêng. Kiến thức được thể hiện ở các đoạn này rất quan trọng – là nguồn tư liệu mới làm nổi bật nội dung cơ bản của bài. Chính vì vậy giáo viên phải sử dụng triệt để. Nếu nó đề cập những vấn đề khó, phức tạp thì giáo viên miêu tả hoặc kể chuyện, nếu dễ có thể cho học sinh cùng đọc hoặc một em đọc to cho cả lớp nghe để các em cảm thụ về những sự kiện, hiện tượng lịch sử trong đoạn đó
c) Hướng dẫn học sinh sử dụng SGK để học ở nhà: 
Đối với học sinh lớp 9 thì khả năng tự học ở nhà một cách độc lập đã khá cao, giáo viên cần giao nhiệm vụ cụ thể, vưà sức với các em. Nếu hoàn thành tốt thì đó chính là điều kiện để tư duy của các em phát triển 
Ví dụ: Khi học bài “Cách mạng Việt Nam trước khi Đảng cộng sản ra đời’’ giáo viên hướng dẫn học sinh làm bài tập để nêu rõ sự thành lập và hoạt động của ba tổ chức cách mạng bằng cách lập bảng so sánh:
Tên tổ chức
Thời gian thành lập
Bộ phận lãnh đạo
Thành