Giáo án Ngữ văn 9 - Tiết 13

Ngày soạn: 9/ 9/ 2013Ngày giảng: 11/ 9/ 2013
Bài 3
Tiết 13: Các phương châm hội thoại ( tiếp theo)
I.Mục tiêu cần đạt
1. Mục tiêu chung
	- Hiểu được mối quan hệ giữa các phương châm hội thoại trong tình huống giao tiếp.
	- Đánh giá được hiểu quả diễn đạt trong những trường hợp tuân thủ hoặc không tuân thủ các phương châm hội thoại trong những hoàn cảnh giao tiếp cụ thể
	- Có ý thức vận dụng có hiêu quả các phương châm hội thoại vào thực tế giao tiếp xã hội.
2.Trọng tâm kiến thức, kĩ năng
a. Kiến thức
- Mối quan hệ giữa phương châm hội thoại với tình huống giao tiếp.
- Những tình huống không tuân thủ phương châm hội thoại.
b. Kĩ năng
- Lựa chọn đúng phương châm hội thoại trong quá trình giao tiếp.
- Hiểu đúng nguyên nhân của việc không tuân thủ các phương châm hội thoại.
II. Chuẩn bị
1. Giáo viên: bảng phụ
2. Học sinh: trả lời các câu hỏi sgk
III. Phương pháp/ kĩ thuật dạy học
Thông báo, phân tích ngôn ngữ, nêu vấn đề( động não, đặt câu hỏi); thảo luận( chia nhóm, giao nhiệm vụ)
IV. Các bước lên lớp
1.Tổ chức ( 1’)
2. Kiểm tra ( 5’)
H. Thế nào là phương châm quan hệ và về phương châm lịch sự? Lấy VD?
Trả lời
- Phương châm quan hệ: 
+ Yêu cầu trong khi giao tiếp cần nói đúng vào đề tài giao tiếp, tránh nói lạc đề.
- Phương châm lịch sự
+ Yêu cầu trong khi giao tiếp cần tế nhị và tôn trọng người khác.
- Học sinh lấy ví dụ
- Gv nhận xét phần trả lời của học sinh và cho điểm
3. Tiến trình tổ chức các hoạt động
HĐ 1. Khởi động ( 1’)
 Như đã nói ở những tiết học trước, phương châm hội thoại là nội dung của ngữ dụng học. Vì vậy, muốn xác định câu nói có tuân thủ phương châm hội thoại hay không, phải xét nó trong mối quan hệ với tình huống giao tiếp cụ thể. Có thể một câu nói được coi là tuân thủ phương châm hội thoại trong tình huống này, nhưng lại không tuân thủ phương châm hội thoại trong tình huống khác, Như vậy, để giao tiếp thành công, không chỉ cần nắm vững các phương châm hội thoại mà phải xác định rõ tình huống giao tiếp. Bài học hôm nay sẽ giúp các em cùng tìm hiểu.
Hoạt động của thầy và trò
T/g
Nội dung
HĐ2. hình thành kiến thức mới.
* Mục tiêu
- Mối quan hệ giữa phương châm hội thoại với tình huống giao tiếp.
- Những tình huống không tuân thủ phương châm hội thoại.
* cách tiến hành
GV cho HS đọc bài tập trong sgk.
H. Nhân vật chàng rể có tuân thủ đúng phương châm lịch sự không? vì sao?
 - Trong tình huống giao tiếp khác có thể được coi là lịch sự, thể hiện sự quan tâm đến người khác.
H*. Câu hỏi ấy có được sử dụng đúng lúc, đúng chỗ không? tại sao?
 - Trong tình huống này, Câu hỏi sử dụng không đúng lúc, đúng chỗ vì người được hỏi bị chàng ngốc gọi xuống từ trên cây cao lúc này người đó đang tập trung làm việc. Rõ ràng chàng ngốc đã làm một việc gây phiền hà cho người khác.
H. Tìm những tình huống mà kiểu thăm hỏi như trên được dùng thích hợp, đảm bảo tuân thủ phương châm lịch sự?
 - Bác tỉa cành cho cây đấy ạ!
 - Bác làm việc có vất vả không?
H*. Phân tích sự khác nhau giữa tình huống truyện và tình huống em vừa nêu?
- GV: ngữ cảnh giao tiếp, tình huống giao tiếp như lời hỏi thăm được nói với ai, nói khi nào, nói ở đâu, nói nhằm mục đích gì
H. Có thể rút ra bài học gì về giao tiếp?
- Cần chú ý đến đặc điểm của tình huống giao tiếp, vì câu nói có thể thích hợp với tình huống giao tiếp này nhưng không thích hợp với tình huống giao tiếp khác
 - GV chốt lại nội dung
H. Khi tham gia hội thoại em cần chú ý điều gì?
 - khi giao tiếp không những phải tuân thủ các phương châm hội thoại mà còn phải nắm được đặc điểm của tình huống giao tiếp như nói với ai, nói khi nào, nói ở đâu, nói nhằm mục đích gì?
-1 HS đọc ghi nhớ sgk
H. Em hãy cho biết các phương châm hội thoại đã học?
H. Trong các bài học ấy , nhưng tình huống nào phương châm hội thoại không được tuân thủ? 
H. Tại sao phương châm hội thoại không được tuân thủ?
 → HS trả lời gv chốt.
- GV treo bảng phụ – HS đọc bài tập 
H.Câu trả lời của Ba có đáp ứng yêu cầu của An không? 
- Không
H. Trong tình huống này phương châm hội thoại nào đã không được tuân thủ?
 - Phương châm về lượng ( không cung cấp lượng thông tin như An muốn)
H. Vì sao người nói không tuân thủ phuơng châm ấy? 
- Vì người nói không biết chính xác chiếc máy bay trên thế giới được chế tạo vào năm nào. để tuân thủ phương châm về chất người nói phải trả lời chung chung như vậy
→vì phải ưu tiên cho một phương châm hội thoại khác quan trọng hơn.
H. Tìm những tình huống giao tiếp tương tự ?
 - Bạn có biết nhà cô giáo chủ nhiệm ở đâu không?
 - ở hướng hồ Hoàn Kiếm.
H. Giả sử có một người mắc bệnh ung thư giai đoạn cuối thì sau khi khám bệnh bác sĩ có nên nói thật cho người ấy biết hay không? Vì sao?
- Không nên nói thật vì có thể khiến cho bệnh nhân hoảng sợ, tuyệt vọng.
H. Khi bác sĩ nói tránh đi để bệnh nhân yên tâm thì bác sĩ đã không tuân thủ phương châm hội thoại nào?
H*. Việc nói dối của bác sĩ có chấp nhận được không? Tại sao?
→Phải ưu tiên cho một yêu cầu khác quan trọng hơn.
H. Trong trường hợp này nguyên nhân nào để phương châm hội thoại không được tuân thủ?
H.Hãy tìm những tình huống giao tiếp khác mà phương châm đó cũng không được tuân thủ?
 - Người chiến sĩ không may sa vào tay giặc, không thể khai báo hết sự thật về đơn vị mình.
- Hoặc khi nhận xét về hình thức người đối thoại trước mặt mình.
H. Khi nói “ Tiền bạc chỉ là tiền bạc” thì có phải nguời nói không tuân thủ phương châm về lượng không? . Vậy phải hiểu nghĩa của câu nói này như thế nào?
 - Nếu xét về nghĩa hiển ngôn thì cách nói này không tuân thủ phương châm về lượng.
- Nhưng nếu xét về nghĩa hàm ẩn thì cách nói này vẫn tuân thủ phương châm về lượng
- Tiền bạc chỉ là phương tiện để sống, chứ không phải là mục đích cuối cùng của con người.
→ Người nói muốn hướng người nghe hiểu câu nói theo một hàm ý nào đó.
H. Vậy khi nào phương châm hội thoại không được tuân thủ?
GV: hệ thống kiến thức
H. Qua tìm hiểu các bài tập trên em hãy cho biết các trường hợp phương châm hội thoại không được tuân thủ?
 - 1 HS đọc ghi nhớ.
HĐ3.HDHS luyện tập.
* Mục tiêu
- Phát hiện lời nói vi phạm phương châm hội thoại và phân tích.
- Lí giải nguyên nhân của việc vi phạm phương châm hội thoại trong một đoạn văn cụ thể.
* Cách tiến hành
- HS đọc và nêu yêu cầu bài tập
- HS HĐ cá nhân.
- GV chữa.
- HS đọc bài tập và nêu yêu cầu
- Các nhóm hoạt động (3’)
- Cácnhóm báo cáo→Nhóm nhận xét
- GV
20’
16’
I. Quan hệ giữa phương châm hội thoại với tình huống giao tiếp.
1. Bài tập: ( sgk- 25)
- Trong câu chuyện trên, tình huống giao tiếp này không tuân thủ phương châm lịch sự, vì người được hỏi bị gọi từ trên cao xuống.
2. Ghi nhớ: ( Sgk)
- Vận dụng phương châm hội thoại trong giao tiếp.
II. Nhưng trường hợp không tuân thủ phương châm hội thoại.
1. Bài tập: tìm hiểu các đoạn trích.
a/ Chỉ có 2 tình huống trong phần học về phương châm lịch sự là tuân thủ phương châm hội thoại, các tình huống còn lại không tuân thủ. 
b/ Tình huống này phương châm về lượng không được tuân thủ. 
c/ Phương châm về chất không được tuân thủ.
- Việc nói dối của bác sĩ chấp nhận được vì có lợi cho bệnh nhân, giúp cho bệnh nhân lạc quan trong cuộc sống.
d/ Câu này có ý răn dạy người ta không nên chạy theo tiền bạc mà quên đi những thứ khác quan trọng hơn trong cuộc sống.
2/ Ghi nhớ(SGK)
- 3 trường hợp phương châm hội thoại không được tuân thủ.
III. Luyện tập
Bài 1.Phương châm hội thoại nào không được tuân thủ ? Vì sao?
- Đối với cậu bé 5 tuổi thì “Tuyển tập truyện ngắn Nam Cao” là chuyện viển vông mơ hồ. Vì vậy câu trả lời của ông bố đã không tuân thủ phương châm cách thức.
- Tuy nhiên đối với người đã đi học thì đâ có thể là câu trả lời đúng.
Bài 2.Phương châm hội thoại nào đã vi phạm trong giao tiếp? Lí do?
-Thái độ và lời nói của Chân, Tay, Tai, Mắt không tuân thủ phương châm lịch sự.
- Việc không tuân thủ ấy là vô lí vì khách đến nhà phải chào hỏi chủ nhà rồi mới nói chuyện; nhất là ở đây, thái độ lời nói của các vị khách thật mơ hồ, chẳng có căn cứ gì cả.
4. Củng cố (1’)
 GV hệ thống bài học theo nội dung tiết học
5. Hướng dẫn học tập( 1’)
- HS về nhà học bài
- Chuẩn bị bài: Ôn tập văn thuyết minh, chuẩn bị vở viết tập làm văn.
 + Giờ sau viết bài văn số 1.