Giáo án Cơ sở di truyền chọn giống động thực vật - Di truyền người - Lê Thị Huyền

g, kh¸c nhau vÒ tÝnh chèng chÞu, cã thÓ bæ sung vÒ c¸c tÝnh tr¹ng ®Æc biÖt) ®Ó ph¸t triÓn c¸c dßng tù phèi.
+ T¹o dßng tù phèithö KNPH chung, KNPH riªng...
+ TiÕn hµnh lai kh¸c dßng.
	b) §Æc ®iÓm cña t¹o gièng ­u thÕ lai:
+ H¹t gièng lai (F1) ®· sö dông ­u thÕ lai ®­îc h×nh thµnh ngay trªn c©y mÑ sau khi lai vµ chØ ®­îc dïng lµm h¹t gièng trång 1 lÇn trong s¶n xuÊt. NÕu dïng F1 lµm gièng, thÕ hÖ sau sÏ ph©n li m¹nh, c¸c ®Æc tÝnh kinh tÕ suy gi¶m râ rÖt. 
+§Ó cã h¹t gièng lai F1 cung cÊp cho s¶n xuÊt, ®ßi hái ph¶i th­êng xuyªn chän läc , duy tr×, nh©n c¸c dßng bè, mÑ ®ång thêi tiÕn hµnh lai ®Ó s¶n xuÊt h¹t gièng. 
+ë h­íng t¹o gièng lai sö dông ­u thÕ lai, viÖc chän läc bè mÑ vµ ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng cho ­u thÕ lai cña c¸c tæ hîp chiÕm vÞ trÝ then chèt.
6. Thµnh t­u:...
VI.2. T¹o gièng lai th­êng:	
H­íng t¹o gièng lai cã thÓ sö dông lµm gièng nhiÒu lÇn trong s¶n xuÊt.
1.VÝ dô: Gièng NN-75-5 lµ gièng lai h×nh thµnh tõ tæ hîp lai phøc t¹p gi÷a 4 gièng ( A2 x Tr©n ch©u lïn) x (Sµi d­êng x Rumani -45) hay gièng NN - 6A ®­îc tuyÓn chän tõ tæ hîp lai gi÷a 2 dßng CR-94-13, IR-1561-228...
2. §Æc ®iÓm:
C¸c gièng lai h×nh thµnh theo con ®­êng nµy chñ yÕu sö dông hiÖu øng céng gép cña c¸c gen.
§Æc ®iÓm cña h­íng t¹o gièng lai nµy lµ gièng lai kh«ng ®­îc h×nh thµnh trªn c©y mÑ ngay mµ ph¶i qua qu¸ tr×nh chän läc nghiªm kh¾c, ®ßi hái thêi gian t¹o gièng l©u. Tuy nhiªn, nÕu thµnh c«ng, gièng lai cã thÓ duy tr× ®­îc nh÷ng ®Æc tÝnh kinh tÕ, kü thuËt ­u viÖt hµng chôc n¨m, nÕu cã c¸c biÖn ph¸p chän läc duy tr× tèt. NhiÒu gièng lóa, ®Ëu t­¬ng, cµ chua ®­îc t¹o ra b»ng con ®­êng nµy ®Õn nay vÉn cßn ph¸t huy t¸c dông trong s¶n xuÊt nh­ gièng lóa IR-64, CR203, VN60,DT10, gièng ®Ëu t­¬ng DH-4, gièng l¹c senlai, gièng cµ chua HP-1...
Thµnh c«ng cña h­íng t¹o gièng lai nµy tuú thuéc vµo møc ®é chÝnh x¸c cña viÖc chän bè mÑ ®Ó lai, vµo ph­¬ng thøc lai vµ vµo ph­¬ng ph¸p chän läc tiÕn hµnh trªn quÇn thÓ lai.
3. C¸c b­íc tiÕn hµnh: Gåm c¸c b­íc sau:
- C¨n cø môc tiªu chän gièng lai, tiÕn hµnh thu thËp, nghiªn cøu vËt liÖu khëi ®Çu, chän ra c¸c vËt liÖu thÝch hîp ®­a vµo ch­¬ng tr×nh lai.
- Chän s¬ ®å lai thÝch hîp vµ tiÕn hµnh lai theo c¸c b­íc ®· tr×nh bµy ë trªn t¹o con lai.
- Gieo trång con lai thu ®­îc, t¹o thµnh c¸c quÇn thÓ lai- nguån vËt liÖu khëi ®Çu thø cÊp cã nhiÒu biÕn dÞ tæ hîp.
- C¨n cø vµo môc tiªu chän gièng, tiÕn hµnh chän läc, ph¸t hiÖn c¸c biÕn dÞ cã lîi, tho¶ m·n c¸c môc tiªu chän gièng, båi d­ìng t¹o thµnh gièng míi.
Theo s¬ ®å:
 P:	A x B (A,B kh«ng ph¶i lµ dßng thuÇn)
	 F1
Tõ F1 tiÕp tôc gieo trång t¹o thµnh F2, tõ F2 ®F3 ® ... ®Fn
Qua mçi thÕ hÖ sÏ chän läc vµ gieo trång tiÕp. Sau mét sè thÕ hÖ, con lai sÏ ®em so s¸nh s¬ bé ® so s¸nh víi ®èi chøng ( gièng chuÈn) ® so s¸nh chÝnh thøc® chän ra nh÷ng dßng tèt nhÊt ®­a ®i kh¶o nghiÖm quèc gia , c«ng nhËn gièng.
T¹o gièng lai th­êng gi÷a c©y giao phÊn vµ c©y tù thô phÊn chØ khac c¨n b¶n vÒ ph­¬ng ph¸p chän läc (sÏ häc ë gi¸o tr×nh gièng c©y trång)
4. Thµnh t­u: VÝ dô: Gièng NN-75-5 lµ gièng lai h×nh thµnh tõ tæ hîp lai phøc t¹p gi÷a 4 gièng ( A2 x Tr©n ch©u lïn) x (Sµi d­êng x Rumani -45) hay gièng NN - 6A ®­îc tuyÓn chän tõ tæ hîp lai gi÷a 2 dßng CR-94-13, IR-1561-228...
NhiÒu gièng lóa, ®Ëu t­¬ng, cµ chua ®­îc t¹o ra b»ng con ®­êng nµy ®Õn nay vÉn cßn ph¸t huy t¸c dông trong s¶n xuÊt nh­ gièng lóa IR-64, CR203, VN60,DT10, gièng ®Ëu t­¬ng DH-4, gièng l¹c senlai, gièng cµ chua HP-1...
§iÓm kh¸c c¬ b¶n gi÷a t¹o gièng lai th­êng vµ t¹o gièng ­u thÕ lai:
§Æc ®iÓm ph©n biÖt
T¹o gièng lai th­êng
T¹o gièng ­u thÕ lai
Quy tr×nh
Chän bè mÑ bè x mÑcon lai F1F2F3... . . . .F5F6gièng
Tù thô kÕt hîp víi CL CL, SS, KN...
VLK§tù thô + CL + thö KNPHC, KNPH riªngdßng bè, mÑ thuÇnlai kh¸c dßngF1(gièng)
Gièng
Kh«ng ®­îc h×nh thµnh trùc tiÕp trªn 
c©y mÑ
Cã thÓ sö dông nhiÒu lÇn.
Sö dông hiÖu øng céng cña c¸c gen
§­îc h×nh thµnh trùc tiÕp trªn c©y mÑ.
ChØ sö dông mét lÇn
Sö dông ­u thÕ lai
Thêi gian t¹o gièng
L©u
Nhanh h¬n
Yªu cÇu
 Chän läc qua c¸c thÕ hÖ tù thô ph¶i tèt, chÝnh x¸c
Ph¶i t¹o ®­îc dßng thuÇn cã kh¶ n¨ng cho ­u thÕ lai; ph¶i th­êng xuyªn chän läc, duy tr×, nh©n c¸c dßng bèi mÑ vµ tiÕn hµnh lai ®Ó liªn tôc cung øng gièng
VII. Lai xa – lai kh¸c loµi, lai kh¸c chi thËm chÝ kh¸c hä.
1. Kh¸i niÖm: lµ phÐp lai kh¸c loµi, lai kh¸c chi thËm chÝ kh¸c hä, t¹o con lai cã kh¶ n¨ng cho ­u thÕ lai.
2. Khã kh¨n vµ c¸ch kh¾c phôc khi lai xa:
a. TÝnh kh«ng kÕt h¹t khi lai xa vµ biÖn ph¸p kh¾c phôc.
+ TÝnh kh«ng kÕt h¹t khi lai xa: Nhuþ c¸i kh«ng tiÕp nhËn h¹t phÊn hoÆc tiÕp nhËn nh­ng kh«ng n¶y mÇm ®­îc hoÆc n¶y mÇm chËm ®Õn nçi èng phÊn kh«ng ®Õn ®­îc tói ph«i.
 Nguyªn nh©n c¬ b¶n lµ 1 sè hîp chÊt sinh häc ®Æc thï ng¨n c¶n sù n¶y mÇm cña h¹t phÊn l¹ c¸c hîp chÊt nµy tiÕt ra m¹nh mÏ ë thêi k× ra hoa.
+ C¸ch kh¾c phôc:
- TiÕp cËn v« tÝnh: GhÐp c©y mÑ lªn c©y bè ®Ó c©y mÑ tiÕp nhËn mét sè chÊt cã ho¹t tÝnh sinh lÝ ®­îc s¶n sinh tõ gèc ghÐp c©y bè.
§· thµnh c«ng gi÷a c©y mËn d¹i x mËn trång; khoai t©y d¹i x khoai t©y trång, 
- Thô phÊn mentor (hçn hîp h¹t phÊn): H¹t phÊn c©y mÑ ®· ®­îc lµm yÕu ®Õn møc kh«ng thô tinh song vÉn thô phÊn + h¹t phÊn c©y bè b×nh th­êng.
- Sö dông c¸c chÊt ®iÒu tiÕt sinh tr­ëng (NÕu nguyªn nh©n lµ do thiÕu chÊt ®iÒu tiÕt sinh tr­ëng) sö dông giberilin, auxin,
b. Kh«ng thô tinh ®­îc
	Nguyªn nh©n chÝnh do sù chªnh lÖch vÒ sè l­îng NST.
	Kh¾c phôc: ë nhãm c©y cïng d·y ®a béi (cµ) §a béi ho¸ bè hoÆc mÑ.
c. Thô tinh ®­îc nh­ng ph«i bÞ chÕt:
	Nguyªn nh©n: Do sù bÊt hîp gi÷a nh©n vµ tÕ bµo chÊt.
	Kh¾c phôc: 	- Lai nghÞch ®¶o ®Ó t×m sù hoµ hîp vÒ tÕ bµo chÊt.
 - Cøu ph«i: Ngay sau khi hîp tö ®­îc h×nh thµnh ng­êi ta t¸ch riªng ®­a vµo m«i tr­¬ng dinh d­ìng nh©n t¹o.
d. TÝnh bÊt dôc cña con lai xa vµ c¸ch kh¾c phôc:
 Nguyªn nh©n:
- Kh«ng hoµ hîp gi÷a nh©n cña loµi nµy vµ tÕ bµo chÊt cña loµi kia.
- Kh«ng hoµ hîp gi÷a bé NST cña cha, mÑ.
- Kh¸c nhau vÒ cÊu tróc cña NST.
- Sù b/h cña gen lÆn bÊt dôc.
	Qt p/c tÕ bµo bÞ rèi lo¹n c¸c NST kh«ng cÆp ®«i ®­îc vµ sinh ra c¸c giao tö kÐm søc sèng trong qt p/c g2p.
* Kh¾c phôc: tuú thuéc vµo ph­¬ng thøc sinh s¶n cña con lai xa vµ môc tiªu cña ch­¬ng tr×nh t¹o gièng.
+ §èi víi c©y sinh s¶n v« tÝnh vµ s¶n phÈm sö dông lµ c¸c c¬ quan sinh d­ìng (cñ, th©n, l¸, dÔ) cÇn cã biÖn ph¸p kh¾c phôc ®Æc tÝnh hoang d¹i vµ t×m c¸ch n©ng cao hÖ sè nh©n v« tÝnh.
§· thµnh c«ng trong chän gièng khoai t©y, b¹c hµ, d©u t»m.
+ §èi víi nh÷ng c©y sinh s¶n v« tÝnh nh­ng sp2 sö dông lµ hoa, qu¶: tiÕn hµnh chän läc l©u dµi qua c¸c thÕ hÖ h÷u tÝnh ®Ó n©ng cao tØ lÖ ®Ëu qu¶.
 Dïng biÖn ph¸p mentor: Trång xen c©y lai xa víi c©y bè mÑ ®Ó c©y lai xa nhËn hat phÊn cña c©y mÑ hoÆc bè cã thÓ n©ng cao ®¸ng kÓ ®Ëu qu¶ vµ nh©n gièng b»ng biÖn ph¸p v« tÝnh.
+§èi víi c©y sinh s¶n h÷u tÝnh s¶n phÈm thu hoach lµ h¹t:
G©y ®a béi ho¸:.
Lai trë l¹i víi bè hoÆc mÑ: ...
Võa kh¾c phôc tÝnh hoang d¹i, võa n©ng cao tû lÖ ®Ëu qu¶.	
	Chän läc ®Þnh h­íng c¸c thÕ hÖ ph©n ly: trong qu¸ tr×nh ph©n ly sÏ x¶y ra lai tù do t¸i tæ hîp, chän läc ®Þnh h­íng cã thÓ läc ra c¸c d¹ng ®¹t yªu cÇu víi tØ lÖ ®Ëu h¹t cao.
3. T¸c dông cña lai xa.
T¹o ra c¸c gièng cã n¨ng suÊt cao h¬n lai cïng loµi.
T¹o ra c¸c d¹ng cã tÝnh chèng chÞu cao.
T¨ng thªm phÈm chÊt cña gièng: N©ng cao hµm l­îng pr, vitamin ®èi víi c©y hä lóa, ph¸t triÓn hµm l­îng ®­êng ®èi víi mÝa
T¹o ra nh÷ng c©y l©u n¨m: Lai lóa m× víi c©y cá b¨ng...
4. Thµnh tùu cña lai xa:
	Lóa m× x cña b»ng	 C©y lai: Chèng ®æ, chèng dông h¹t cã hµm l­îng pr rÊt cao.
	B«ng nhµ x b«ng d¹i peru	 Gièng 504
Ch­¬ng II. Di truyÒn ®a béi vµ øng dông cña nã trong chän gièng thùc vËt
I. Kh¸i niÖm, ph©n lo¹i, con ®­êng h×nh thµnh, ®¾c ®iÓm di truyÒn:.....
II. Quy luËt c¬ b¶n cña hiÖn t­îng ®a béi nh©n t¹o:
+ C©y cã Ýt NST cho nh÷ng thÓ ®a béi cã kh¶ n¨ng sèng vµ gi¸ trÞ h¬n so víi c©y cã nhiÒu NST.
+ C©y giao phÊn chÞu ¶nh h­ëng cña hiÖn t­îng ®a béi tèt h¬n lµ c©y tù thô phÊn.
+ C©y sinh s¶n sinh d­ìng dÏ t¹o ®a béi h¬n c©y sinh s¶n b»ng h¹t.
III. Sö dông c¸c lo¹i h×nh ®a béi trong chän gièng:
III.1. Sö dông tù ®a béi:
+ Khi t¨ng gÊp béi sè NST, nghÜa lµ chuyÓn tõ d¹ng l­ìng béi sang d¹ng tam béi, tø béi...th× th­êng lµm t¨ng kÝch th­íc tÕ bµo, dÉn ®Õn kÝch th­íc c¸c bé phËn sinh d­ìng qñavµ h¹t t¨ng, thÝch hîp cho chän gièng theo h­íng lÊy qu¶ vµ c¬ quan sinh d­ìng, trong ®ã cã lÜnh vùc hoa, c©y c¶nh.
VÝ dô: D©u t»m tam béi cho l¸ to vµ nhiÒu; hoa b¸t tiªn tø béi cho hoa rÊt to,...
+ TÕ bµo c©y l­ìng béi chøa nhiÒu diÖp lôc h¬n, do vËy l­îng hydratcacbon s¶n sinh ra nhiÒu h¬n trªn 1 ®¬n vÞ diÖn tÝch. Hµm l­îng diÖp lôc cao lµm t¨ng kh¶ n¨ng chèng thèi vµ chÝnh nã lµ tiÒn th©n cña c¸c chÊt kh¸ng sinh.
C©y ®a béi th­êng cã hµm l­îng c¸c chÊt cã gi¸ trÞ t¨ng nh­: Hµm l­îng Protein, vitamin ë ng«....Ng­îc l¹i lµm gi¶m hµm l­îng c¸c chÊt cã h¹i cho ng­êi, nh­ c¸c hîp chÊt nit¬ ë c©y cñ c¶i ®a béi,...C¸c d¹ng ®a béi cã thÓ cã c¸c tÝnh tr¹ng quý gi¸ kh¸c nh­ tÝnh chèng chÞu bÖnh t¨ng lªn...
+ ThÓ tù ®a béi ®é h÷u thô gi¶m do gi¶m ph©n bÞ rèi lo¹n, thÝch hîp cho chän gièng lÊy qu¶ kh«ng h¹t nh­ d­a hÊu, hång, cµ chua, cam quýt,... tam béi kh«ng hoÆc Ýt h¹t.
+ §a béi thÓ ®· ng¨n c¶n viÖc chuyÓn tr¹ng th¸i dÞ hîp sang ®ång hîp. Bëi vËy ®a béi thÓ duy tr× tÝnh dÞ hîp tö tèt h¬n d¹ng l­ìng béi. §©y lµ mét nguyªn t¾c rÊt quan träng øng dông vµo viÖc duy tr× hiÖn t­îng ­u thÕ lai.
+ ë hÖ thèng tÝnh kh«ng hîp thÓ giao tö, khi ë tr¹ng th¸i l­ìng béi, tÝnh kh«ng hîp phô thuéc vµo t¸c dông ®éc lËp cña alen S cã mÆt trong hîp tö ®¬n béi. Cßn ë tr¹ng th¸i ®a béi, th× h¹t phÊn l­ìng béi chøa kh«ng ph¶i mét alen mµ lµ 2 alen. Ng­êi ta cho r»ng t¸c dông c¹nh tranh cña 2 alen nµy trong cïng mét h¹t phÊn lµm rèi lo¹n ph¶n øng cña tÝnh kh«ng hîp, v× thÕ c¸c d¹ng ®a béi (tù ®a béi ) th­êng tÝnh kh«ng hîp bÞ ph¸ huû.
L­ìng béi 	S1S2	X	S1S2	Kh«ng hîp ,
	§a béi:	S1S1S2S2	X	S1S2 	Kh«ng hîp
	S1S1S2S2	X	S1S1S2S2	 Hîp
	S1S2	X	S1S1S2S2	 Hîp.
III.2. Sö dông dÞ ®a béi:
Trong tù nhiªn, phÇn lín c¸c d¹ng ®a béi thÓ mµ trong ®ã cã rÊt nhiÒu c©y trång lµ dÞ ®a béi. 
Khi lai kh¸c loµi, con lai th­êng b