Đề tài Phương pháp trình bày miệng trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông

ả không có chủ đề nhưng người Giáo viên phải có thái
độ dứt khoát với sự vật được miêu tả. Phải tạo biểu tượng rõ nét.
	b. Phương pháp tường thuật:
	- Khái niệm: kể lại có đầu có cuối một cách cụ thể, tỉ mỉ về quá trình, diễn biến của sự kiện lịch sử, hành đông điển hình của quần chúng, nhân vật lịch sử.
	- Đặc trưng: Có đầu có đuôi; có chủ đề, tư tưởng, tình cảm.
	- Yêu cầu: Phải là bức tranh sinh động, gợi cảm, nổi rõ chủ đề, có tính giáo dục cao và đảm bảo tính lịch sử; tạo biểu tượng rõ ràng, chính xác.
	c. Phương pháp giải thích:
	- Khái niệm: là phương pháp mà giáo viên thường dùng để tự mình chỉ rõ mối liên hệ bên trong, bên ngoài của sự vật giúp Học sinh hiểu rõ về sự vật. Phương pháp này sử dụng trong việc tìm hiểu bản chất, ý nghĩa của sự vật.
	- Thao tác thường dùng: Phân tích- so sánh tổng hợp; chỉ ra mối liên hệ, lịch đại và đồng đại-> rút ra kiến thức cơ bản; chỉ ra thuộc tính cơ bản.
	c. Phương pháp trực quan:
	- Khái niệm: Là phương pháp cho học sinh được trực tiếp quan sát sự vật, hình ảnh thật của sự vật, hình ảnh trừu tượng hóa của sự vật nhằm giáo dục tư tưởng, tình cảm và cảm xúc, thẩm mỹ, gây hứng thú cho Học sinh.
	- Tác dụng: Góp phần tạo biểu tượng lịch sử; ít tốn thời gian; khắc sâu kiến thức cho HS; bồi dưỡng quan điểm thẩm mỹ.
	- Yêu cầu: Căn cứ vào nội dung, yêu cầu giáo dưỡng, giáo dục của bài học để chọn đồ dùng trực quan thích hợp; có phương pháp thích hợp khi sử dụng đồ dùng trực quan; kết hợp lời nói để trình bày.
	Đó là những phương pháp thông tin tái hiện lịch sử, thuộc nhóm trình bày miệng. Tuy nhiên, căn cứ vào tình hình thực tế của trường tôi( những mặt làm được và chưa làm được) cho nên trong bài viết này, tôi sẽ đi sâu tìm hiểu một phương pháp cụ thể trong phương pháp trình bày miệng mà tôi đã sử dụng có hiệu quả đó là phương pháp miêu tả trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông.
 3. Phương pháp thực hiện:
	a. Lí luận chung:
	- Khái niệm về phương pháp miêu tả: Miêu tả là dùng lời văn có thanh sắc, hình ảnh để làm hiện lên cho học sinh về hình dáng, đặc điểm của sự vật, hiện tượng lịch sử, nhân vật lịch sử. Miêu tả không có chủ đề mà chỉ có đối tương miêu tả.
	- Đối tượng miêu tả:
	+ Miêu tả các cơ quan nhà nước, tổ chức chính quyền, triều đình,...
	+ Miêu tả công cụ sản xuất, vũ khí, công trình văn hóa, đồ dùng trong đời sống nhân dân: Công cụ sản xuất của người nguyên thủy, trống đồng Đông Sơn,..
	+ Miêu tả điều kiện đia lý- nơi diễn ra sự kiện lịch sử: Lưu vực sông Nin, núi rừng yên Thế, địa thế Ba Đình, địa thế Điện Biên Phủ,...
	+ Miêu tả về một cơ sở kinh tế Đại Điền Trang, thái ấp, công trường, thủ công,...
	+ Miêu tả về một công trình kiến trúc: Kim tự tháp Ai Cập, thành nhà Hồ,...
	- Miêu tả chia làm 2 loại:
	+ Miêu tả đơn giản: Chỉ ra một vài đặc điểm chủ yếu, qua đó đi sâu vào phân tích cơ cấu bên trong của sự vật.
	+ Miêu tả tỉ mỉ: Khắc họa bức tranh trọn vẹn về đối tượng được miêu tả.
	- Phương pháp miêu tả: Trong- ngoài; gần- xa; khái quát- cụ thể.
	Yêu cầu: Miêu tả phải dựa vào tư liệu khoa học chính xác nhằm tạo cho học sinh những hình ảnh lịch sử cụ thể, chân thực mà có tác dụng giáo dục tư tưởng tình cảm đối với các em. Vì vậy khi miêu tả cần chú ý tính khách quan, khoa học, đồng thời phải trình bày rõ ràng, có thái độ đúng đắn với đối tượng được miêu tả.
	b. Cơ sở thực tiển:
	Căn cứ vào đặc diểm và yêu cầu phương pháp dạy học, căn cứ vào nội dung giảng dạy bộ môn cho từng khối lớp và năng lực tiếp thu bài của từng đối tượng học sinh. Tôi thấy phương pháp trình bày miệng dưới hình thức miêu tả trong dạy học lịch sử rất phù hợp với học sinh phổ thông. Cho nên, tôi vận dụng phương pháp miêu tả kết hợp với phương pháp và kĩ thuật dạy học khác vào giảng dạy môn lịch sử.
	c. Biện pháp thực hiện:
	* Trình bày miệng dưới hình thức miêu tả đơn giản: Miêu tả có phân tích
Hình thức miêu tả này tập trung vào miêu tả 1 vài đặc điểm chủ yếu, để qua đó đi sâu vào phân tích cơ cấu bên trong của sự vật. 
Căn cứ vào đặc điểm của phương pháp miêu tả có phân tích, vào yêu cầu nội dung của bài học, tôi đã vận dụng phương pháp dạy học này vào dạy bài 5.
Tiết 5 - bài 5: Các quốc gia cổ đại phương Tây:
Toàn bộ nội dung của bài học được chia thành 3 mục nhỏ.
Vậy phương pháp miêu tả có phân tích được sử dụng vào nội dung nào?
Căn cứ vào nội dung - yêu cầu của từng mục, tôi đã vận dụng phương pháp miêu tả có phân tích kết hợp với phương pháp hỏi đáp nêu vấn đề, giải thích, trong mục 2:
Xã hội cổ đại HiLạp , RôMa gồm những giai cấp nào?
 Nội dung cơ bản trong mục mà học sinh phải nắm được là: Những giai cấp chính trong xã hội, vị trí của từng giai cấp trong xã hội, mối quan hệ giữa các giai cấp trong xã hội (chủ nô và nô lệ) và khái niệm "Xã hội chiếm hữu nô lệ"
 Căn cứ vào yêu cầu nội dung của mục 2, khi giảng cho học sinh hiểu về vị trí của giai cấp chủ nô và nô lệ trong xã hội, mối quan hệ giữa hai giai cấp này trong xã hội, giáo viên treo 1 bức tranh vẽ phác hoạ cảnh mua bán nô lệ cho học sinh quan sát, tiếp đó giáo viên sử dụng phương pháp trình bày miệng: Sử dụng dưới hình thức 1 đoạn miêu tả có phân tích, có nội dung cảnh mua bán nô lệ (trong khoảng thời gian từ 3 - 5') như sau:
"Một chiều trên bến cảng, đám đông đứng quây xung quanh thềm đá. Một người già và một thanh niên đang đứng đó. Cả hai chỉ mặc quần ngắn, mình để trần, chân bị xích, bộ mặt trông thiểu não và nhẫn nhục. Cạnh họ, một người đàn bà đứng lom khom, hai tay cố ghì chặt vào lòng mình một thằng bé độ chừng 9 - 10 tuổi. Nét mặt của người đàn bà vừa đau khổ vừa lộ vẻ lo âu, hốt hoảng. Một gã lực lưỡng mặt áo chẽn, tay cầm roi da đứng trước mặt họ và mời quý khách mua nô lệ. Một lão ăn mặc sang trọng đến gần anh thanh nhiên, nắn chân, rờ tay rồi mặt cả. Lát sau ngã giá, lão trả tiền và ra hiệu cho anh thanh niên theo mình. Một lão khác mặt xương xương khoác một chiếc áo choàng len giơ tay chỉ chỏ vào thằng bé. Thằng nhỏ sợ hãi nép vào mẹ. Gã cầm roi nói to và mời khách mua cả mẹ lẫn con với giá rẻ. Người khách từ chối và chỉ muốn mua thằng bé. Một tiếng roi quất vút vào không khí. Theo sau đó là tiếng quát rồi thằng bé bị lôi khỏi tay mẹ nó đi theo gã mặc áo choàng len vừa mua xong. Người mẹ như muốn khuỵu xuống, đau khổ, tuyệt vọng. Cả hai mẹ con không dám khóc nhưng nước mắt đầm đìa trên mặt"
Sau khi sử dụng đoạn miêu tả có phân tích giáo viên đưa ra câu hỏi yêu cầu học sinh trả lời:
Em hãy trình bày khái quát về đời sống của giai cấp chủ nô và nô lệ trong xã hội?
Giai cấp chủ nô và nô lệ có vị trí như thế nào trong xã hội?
Em có nhận xét gì về mối quan hệ giữa các tầng lớp giai cấp (chủ yếu là nô lệ và chủ nô trong xã hội cổ đại HyLạp RôMa)?
Rõ ràng sau khi nghe xong đoạn miêu tả có phân tích như vậy kết hợp với nội dung kênh chữ được trình bày trong sách giáo khoa, học sinh đã nêu lên được cảm nhận của mình về đời sống của các tầng lớp trong xã hội cổ đại Hi Lạp, Rô Ma, đặc biệt là nỗi thống khổ đến cùng cực của những người nô lệ, bộ mặt tàn bạo không tính người của tầng lớp chủ nô. Trên cơ sở đó học sinh đã chỉ ra được mâu thuẫn gay gắt trong mối quan hệ xã hội lúc bấy giờ, từ đó giáo viên có thể hướng cho học sinh đi tới một nhận thức cao hơn: Mâu thuẫn trong mối quan hệ xã hội chính là nguyên nhân khiến cho nô lệ nổi dậy đấu tranh chống lại chủ nô. Và cũng trên cơ sở của sự nhận thức đó, giáo viên giải thích cho học sinh hiểu về khái niệm "Xã hội chiếm hữu nô lệ"
Như vậy, với việc sử dụng phương pháp trình bày miệng dưới hình thức miêu tả có phân tích giảng dạy trong mục 2, không những đã góp phần cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ bản theo yêu cầu của đề mục. Mà còn góp phần giáo dục học sinh có thái độ đúng đắn với hiện tượng lịch sử, ý thức sâu sắc hơn về sự bất bình đẳng trong xã hội Hi Lạp - Rô Ma cổ đại.
Để kiểm tra hiệu quả việc sử dụng phương pháp trình bày miệng dưới hình thức miêu tả phân tích kết hợp với các phương pháp dạy học lịch sử khác vào bài dạy, sau tiết học, tôi đã phát phiếu học tập cho học sinh với hình thức làm bài tập trắc nghiệm: Kết quả như sau:
Ví dụ:
Tổng số học sinh khối 6
120
Tỷ lệ %
Tổng số học sinh đạt điểm 9 - 10
20
16.7
Tổng số học sinh đạt điểm 7 - 8
50
41.7
Tổng số học sinh đạt điểm 5 - 6
40
33.3
Tổng số học sinh đạt điểm đưới 5
10
8.3
Với kết quả thu được, tôi nhân thấy việc áp dụng hình thức miêu tả có phân tích là phù hợp.
* Trình bày miệng dưới hình thức miêu tả tỉ mỉ: Miêu tả toàn cảnh.
Sử dụng phương pháp này với mục đích nhằm phác hoạ bức tranh trọn vẹn về đối tượng được trình bày.
Vì vậy, khi miêu tả đòi hỏi giáo viên phải lựa chọn những nét tiêu biểu bản chất nhất, đủ để dựng lại quá khứ một cách đúng đắn, khách quan.
Căn cứ vào đặc điểm của phương pháp dạy học, trình bày miệng dưới hình thức miêu tả toàn cảnh cùng với yêu cầu nội dung bài học, tôi đã vận dụng phương pháp dạy học này kết hợp với các hình thức dạy học lịch sử khác vào dạy bài 6.
Tiết 6: - Bài 6: Văn hoá cổ đại
Bài học có 2 mục nhỏ nhưng không phải mục nào cũng sử dụng phương pháp miêu tả toàn cảnh vì khối lượng kiến thức nhiều và thời gian lên lớp chỉ giới hạn trong 45', cho nên ở đây tôi đã vận dụng phương pháp miêu tả toàn cảnh kết hợp với các phương pháp dạy học lịch sử khác vào giảng dạy mục 1:
Các dân tộc phương Đông thời cổ đại đã có những thành tựu văn hoá gì?
Căn cứ vào nôi dung mục 1, tôi đã xác định đối tượng được miêu tả là một công trình kiến trúc tiêu biểu: Kim tự tháp Ai Cập.
Sau khi đã hướng dẫn học sinh tìm hiểu những thành tưu về chữ viết và chữ số, thiên văn và lịch, chuyển sang thành tựu về kiến trúc điêu khắc, toán học, giáo viên đưa ra câu hỏi.
Công trình kiến trúc tiêu biểu nhất của các dân tộc phương Đông thời cổ đại là gì? (Học sinh trả lời: Kim tự tháp)
Sau khi học sinh trả lời giáo viên treo bức tranh chụp về Kim tự tháp Ai Cập (có trong cuốn "những công trình kiến trúc nổi tiếng thế giới") lên bảng, cho học sinh quan sát, giáo viên giới thiệu về bức tranh kết hợp với việc trình bày miệng miêu tả khái quát công trình kiến trúc này (trình bày đoạn miêu tả trong khoảng thời gian từ 3