Tạp chí Thông tin toán học - Tập 9 Số 3 Tháng 9 Năm 2005

y, trong số cỏc học trũ của anh, 
3 người đó bảo vệ thành cụng luận ỏn Tiến 
sĩ và nhiều người khỏc đó được cụng nhận 
học vị Thạc sĩ Toỏn học. Phần đụng trong 
số đú đó và đang tớch cực phỏt huy vai trũ, 
cú nhiều đúng gúp cho cụng tỏc quản lý, 
nghiờn cứu và giảng dạy tại cỏc trường đại 
học. 
Bờn cạnh cụng tỏc nghiờn cứu và đào 
tạo, anh cũn tham gia cụng việc quản lý 
với cương vị Trưởng phũng Xỏc suất và 
Thống kờ toỏn học của Viện Toỏn học từ 
năm 2000 đến năm 2004. 
Với những cống hiến to lớn cho sự 
nghiệp khoa học, anh đó được Nhà nước 
phong học hàm Phú giỏo sư năm 1991 và 
bổ nhiệm làm Nghiờn cứu viờn cao cấp 
năm 2004. 
Khụng cú một thực thể nào tồn tại vĩnh 
hằng ngoài cừi chết. Song việc anh đó ra 
đi trong khi năng lực sỏng tạo khoa học 
của anh đang tràn trề, ngọn lửa nhiệt tỡnh 
đối với cụng việc nghiờn cứu và đào tạo 
thế hệ kế tiếp trong anh đang rực sỏng là 
một tổn thất lớn đối với cộng đồng những 
người làm Toỏn. Chỳng ta đó mất đi một 
trong những chuyờn gia đầu ngành trong 
đội ngũ cỏn bộ nghiờn cứu Xỏc suất Thống 
kờ của Việt Nam. 
Thỏng 9/2005 
Hồ Đăng Phỳc 
 13
Thân thế và sự nghiệp cố Giáo s− Viện sĩ Kazimierz Urbanik 
Nguyễn Văn Thu (Viện Toán học) 
 Ngày 29/05/2005 một tin buồn lớn đ−ợc 
phát đi từ Viện Toán học ĐH Wroclaw, Ba 
Lan: Giáo s− Viện sĩ Viện HLKH Ba Lan 
(PAN) đã vĩnh viễn an nghỉ ở tuổi 75. Căn 
bệnh ung th− quái ác đã c−ớp đi một trong 
những nhà Xác suất vĩ đại nhất của thời đại 
ngày nay. 
 K. Urbanik sinh ngày 05/02/1930 tại một 
gia đình nghèo vùng quê Krzemieniece, 
miền đông Ba Lan. Chính tại đây, cậu bé 
Kazu theo học tr−ờng tiểu học mang tên 
Krzemienski (nhà toán học Ba Lan Marek 
Kac ( 1914-1984) đã tốt nghiệp tr−ờng này 
nhiều năm về tr−ớc). Sau thế chiến II, Kazu 
tốt nghiệp trung học ở Dolny Slask và sau đó 
đã tốt nghiệp xuất sắc ĐHTH Wroclaw. 
Trong các năm 1948 - 1952, anh đ−ợc bổ 
nhiệm làm cán bộ giảng dạy của tr−ờng này 
khi còn là sinh viên năm thứ 2 nhờ uyên bác 
Toán học và năng khiếu s− phạm bẩm sinh 
của anh. Hơn nữa, ngay từ những năm đầu 
học đại học anh đã trở thành một trong 
những thành viên tích cực và quan trọng 
nhất của seminarium Hugon Steinhaus–
Edward Marczewski nổi tiếng thời đó, đã 
công bố công trình toán học cơ bản và đặc 
biệt sâu sắc về quá trình b−ớc nhảy. Năm 
1956, anh đã bảo vệ luận án Tiến sĩ về đề 
tài này. Những năm kề đó đã dánh dấu 
những thăng tiến về khoa học hiếm có của 
một nhà khoa học: 
- Năm 1957: ông đ−ợc phong phó giáo s−; 
- Năm 1962: bắt đầu làm việc tại phòng xác 
suất Viện Toán học Wroclaw và điều hành 
phòng này cho đến tận ngày mất; 
- Năm1964, ở tuổi 34, đ−ợc phong học hàm 
giáo s−; 
- Năm 1965: trở thành Viện sĩ thông tấn 
PAN; 
- Từ năm 1973 trở thành Viện sĩ PAN; 
- Những năm 1969-1980, 1984 – 1989 là uỷ 
viên Hội đồng PAN; 
- 1972 - 1977 là Chủ tịch Viện hàn lâm khu 
vực Wroclaw; 
- 1984 - 1986 là phó chủ tịch của PAN; 
- Nhiều năm là Viện tr−ởng Viện Toán học 
PAN ở WARSZAWA và là một trong những 
ng−ời sáng lập Trung tâm toán học quốc tế ở 
Warszawa mang tên S. Banach; 
- 1961 - 1965: là phó hiệu tr−ởng đặc trách 
vấn đề thanh niên của ĐH Wroclaw; Sau đó, 
trở thành hiệu tr−ởng của đại học này những 
năm 1975 - 1981; 
- 1967- 1990: là viện tr−ởng Viện toán, Đại 
học Wroclaw. Cũng tại cơ sở này Ông đã sáng 
lập và là tổng biên tập Probability and 
Mathematical Statistics - một tạp chí quan 
trọng và có uy tín trên thế giới.. 
- Là thành viên ban biên tập của tám tạp chí có 
uy tín nhất trên thế giới nh−: Journal of 
Multivariate Analysis, Probability Theory and 
Related Fields, Annals of Probability,  
 GS Urbanik đã đào tạo nhiều nhà xác 
suất thống kê, trong đó có nhiều ng−ời đang 
là những chuyên gia nổi tiếng trên thế giới 
nh−: J. Rosinski, W. Woyczynski, Các 
tiến sĩ và tiến sĩ khoa học của Việt Nam 
đ−ợc Ông đào tạo trực tiếp gồm: GS-TSKH 
 14
Nguyễn Văn Thu, PGS-TSKH Đinh Quang 
L−u, TS Nguyễn Chí Bảo, TS Hồ Đăng Phúc. 
Giáo s− đã hai lần sang thăm Việt Nam, 
giảng bài tại Viện Toán học và ĐHTH Tp Hồ 
Chí Minh. Ông cũng đã đăng bài ở Tạp chí 
Toán học. 
 GS Urbanik là ng−ời đ−ợc đông đảo công 
chúng mến mộ: Mỗi lần xuống xe đến nơi 
làm việc đều dành chút thời gian nở nụ c−ời 
tình cảm, chào hỏi và hôn tay bà quét rác; 
th−ờng xuyên tự lái xe đ−a ng−ời bạn đời của 
mình là bà Stephania và cô con gái yêu quý 
Jadviga đi mua sắm, cũng nh− th−ờng dành 
rất nhiều thời gian để đàm đạo với ng−ời con 
trai duy nhất Victold về cuộc sống, văn học 
nghệ thuật và về khoa học. Mọi ng−ời trong 
gia đình, ở cơ quan và ngoài cơ quan đều rất 
th−ơng yêu và kính trọng Ông. 
 Mặc dù rất bận rộn các công việc tổ chức và 
xã hội, Ông luôn luôn dành nhiều tâm huyết 
cho công tác nghiên cứu, sáng tạo: Đã công 
bố trên 180 bài báo về nhiều lĩnh vực nh−: 
Lý thuyết độ đo, Giải tích toán hoc, Lý 
thuyết trò chơi, Tôpô, Đại số, Lý thuyết 
thông tin và đặc biệt là Lý thuyết xác suất. 
Ngay từ rất sớm Ông đã đạt đ−ợc những kết 
quả cơ bản của Lý thuyết thông tin, Vật lý lý 
thuyết, đại số chung và đại số trị tuyệt đối. 
Đặc biệt, Ông cùng với Rubinstein đã giải 
quyết trọn vẹn vấn đề về giá trị cực đại của 
thông tin do Kolmogorov đề xuất. Những 
năm 1961-1972 GS Urbanik đã xây dựng 
thành công hệ tiên đề mới của Thông tin dựa 
trên sự mô tả đơn giàn của Vật lý. Đó là: 1. 
Quy luật hợp thông tin; 2. Đặc tr−ng địa 
ph−ơng của thông tin; 3. Tính chất không 
tách đ−ợc của các hệ thông tin t−ơng đ−ơng; 
4. Quy luật tăng thông tin. 
 Những đóng góp cơ bản nhất của Ông 
trong Lý thuyết xác suất bao gồm: Là 
ng−ời đi tiên phong trong nghiên cứu xác 
suất trên các nhóm tô pô với định lý tuyệt 
đẹp về sự tồn tại của độ đo Gauss trên các 
nhóm giao hoán tô pô compắc địa ph−ơng. 
Kết quả này có vai trò quan trọng không 
kém định lý về sự tồn tại của độ đo Haar. 
 Năm 1964 Ông đã công bố bài báo đầu 
tiên về tích chập suy rộng, ngày nay gọi là 
tích chập Urbanik. Có thể nói rằng khái 
niệm đại số tích chập Urbanik đóng vai trò 
quan trọng không kém khái niệm siêu 
nhóm và giải tích siêu điều hòa. Ngày nay, 
dùng công cụ tích chập Urbanik, Lý thuyết 
đi bộ ngẫu nhiên, quá trình Markov, quá 
trình khuyếch tán, quá trình rẽ nhánh, độ 
đo ngẫu nhiên, tích phân ngẫu nhiên, quá 
trình dừng, đang đ−ợc xây dựng nh− là 
một bộ phận của lý thuyết tích chập 
Urbanik. Hơn nữa, qua tích chập Urbanik, 
những lý thuyết nh− hệ động lực (ngẫu 
nhiên, tất định), lý thuyết biểu diễn, có 
thể d−ợc phát triển thành những lĩnh vực 
hoàn toàn mới khác và thành những lĩnh 
vực cụ thể của lý thuyết tích chập Urbanik. 
 Trong lĩnh vực các quá trình ngẫu nhiên, 
GS Ubanik cũng đã phát triển các lý thuyết 
đẹp và có ý nghĩa: Đó là Lý thuyết dự báo 
quá trình dừng mạnh với môment bất kỳ. 
Vấn đề này khái quát một cách tự nhiên về 
mặt Toán học, nh−ng lại xuất phát từ một 
vấn dề thực tế của tia sáng măt trời có tính 
Markov thuần nhất tại vô hạn và vấn đề 
nghiên cứu phân phối cực đại của quá trình 
ngẫu nhiên mô tả các tia sáng nh− vậy. 
 Ngoài ra Ông còn nghiên cứu lý thuyết 
các quá trình giải tích theo nghĩa Itô, mở ra 
chân trời mới của lý thuyết các toán tử giả 
vi phân ngẫu nhiên. 
 GS Urbanik là nhà khoa học cần cù làm 
biệc, biết làm việc sáng tạo và bền bỉ. 
Những chuyến xe lửa công tác Wroclaw – 
Warszawa đã giúp Ông viết đ−ợc biết bao 
bài báo khoa học. Ông có năng khiếu tập 
hợp, thuyết phục và hợp tác đ−ợc với 
nhiều ng−ời khác nhau. Ông biết nh−ờng 
nhịn mọi ng−ời, nh−ng cũng rất kiên quyết 
bảo vệ chân lý và lễ phải. 
 Ông là hội viên của nhiều hội khoa học ở 
Balan và các n−ớc khác. Để ghi công lao 
của Ông, Hội đồng nhà n−ớc Ba Lan đã 
tặng ông Huân ch−ơng chữ thập và rất 
nhiều giải th−ởng cao quý. 
 15
Nhìn ra Thế giới 
Các “Weekend toán học” 
của Hội Toán học châu Âu (EMS) 
Để tăng c−ờng hơn nữa mối quan hệ 
giữa các Hội Toán học thuộc các n−ớc 
châu Âu thống nhất, Hội Toán học châu 
Âu, EMS (European Mathematical Society), 
ngoài việc tổ chức th−ờng xuyên 2 năm 
một lần Hội nghị Toán học châu Âu (xin 
xem thêm Nhìn ra Thế giới trong Thông 
Tin Toán Học Tập 8 Số 3 (2004)), bắt đầu 
từ năm 2003, EMS còn tổ chức các 
“Weekend toán học” (tạm dịch là “Hội 
thảo toán học kết hợp với du lịch cuốí 
tuần”), với sự cộng tác của các hội toán 
học các n−ớc thành viên của EMS. 
“Weekend toán học” bắt đầu từ chiều 
thứ sáu và kéo dài cho đến hết ngày chủ 
nhật. EMS và Hội Toán học n−ớc chủ nhà 
sẽ cố gắng tìm kiếm các tài trợ từ nhiều 
nguồn khác nhau, đảm bảo cho các nhà 
toán học châu Âu, dù là hội viên hay ch−a 
là hội viên của EMS, khi tham dự 
“Weekend toán học” đều không phải đóng 
một khoản hội nghị phí nào cả. 
Ch−ơng trình khoa học của “Weekend 
toán học” gồm một số báo cáo mời toàn 
thể và một vài minisymposium, đ−ợc tiến 
hành song song với nhau. Chủ đề của các 
minisymposium này nằm trong phạm vi 
các lĩnh vực đ−ợc coi là thế mạnh của n−ớc 
chủ nhà. Mỗi minisymposium sẽ do một 
chuyên gia đầu ngành của n−ớc chủ nhà 
phụ trách. Ng−ời phụ trách có trách nhiệm 
hoặc là tự mình chuẩn bị hoặc mời một 
chuyên gia giỏi khác của châu Âu, làm 
một báo cáo tổng quan về chủ đề chính, 
mà minisymposium của mình sẽ đề cập 
đến và sẽ đ−ợc trình bầy vừa nh− một báo 
cáo mời toàn thể, vừa nh− một mở đầu cho 
minisymposium của mình. Các thông báo 
kết quả nghiên cứu tại các minisymposium 
cũng có thể có, nếu thời gian cho phép. 
Ngoài các hoạt động khoa học, Ban tổ 
chức có thể bố trí xen kẽ các buổi tham 
quan danh lam thắng cảnh quanh nơi họp, 
gặp gỡ với các nhà toán học địa ph−ơng, 
chụp ảnh kỷ niệm và dự tiệc chiêu đãi của 
cơ quan chính quyền địa ph−ơng, vv 
“Weekend toán học” lần thứ nhất 
(2003) đã đ−ợc tổ chức tại Lisbon với sự 
cộng tác của Hội toán học Bồ Đào Nha. 
“Weekend toán học” lần thứ hai (2004) đã 
diễn ra tại Prague với sự cộng tác của Hội 
toán học Tiệp Khắc. “Weekend toán học”