Sự kiện thành lập tỉnh Tuyên Quang năm 1831 - Bước ngoặt lịch sử trong quá trình phát triển của tỉnh

Sự kiện thành lập tỉnh Tuyên Quang năm 1831 - bước ngoặt lịch sử trong quá trình phát triển của tỉnh
TQĐT - Năm 1831, vua Minh Mệnh tiến hành cải cách bộ máy hành chính toàn quốc, chia định địa hạt từ Quảng Trị trở ra thành 18 tỉnh.
 Gồm: Quảng Bình, Quảng Trị, Nghệ An, Hà Tĩnh, Thanh Hóa, Hà Nội, Ninh Bình, Nam Định, Hưng Yên, Hải Dương, Quảng Yên, Sơn Tây, Hưng Hóa, Tuyên Quang, Bắc Ninh, Thái Nguyên, Lạng Sơn, Cao Bằng. Địa giới tỉnh Tuyên Quang bao gồm Phủ Yên Bình, huyện Hàm Yên, châu Vị Xuyên, châu Đại Man, châu Lục Yên, châu Bảo Lạc, châu Thu Vật. Thời điểm  này được ghi chép trong Đại nam thực lục chính biên: "...Tân Mão, năm Minh Mệnh thứ 12, mùa đông, tháng 10, ngày mồng 1 làm lễ đông hưởng...". Đối chiếu theo lịch Dương và lịch Âm thì tháng mười Âm lịch năm Tân Mão đổi ra Dương lịch bắt đầu từ ngày 4-11-1831 đến ngày 3-12-1831.
Tỉnh Tuyên Quang lúc đó gồm 1 phủ, 1 huyện và 5 châu, gồm: Phủ Yên Bình; huyện Hàm Yên; châu Vị Xuyên (gồm toàn bộ tỉnh Hà Giang hiện nay), châu Thu Vật (huyện Yên Bình, tỉnh Yên Bái hiện nay), châu Đại Man (huyện Chiêm Hóa và Na Hang tỉnh Tuyên Quang hiện nay), châu Lục Yên (huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái hiện nay), châu Bảo Lạc (huyện Bảo Lạc và huyện Bảo Lâm tỉnh Cao Bằng hiện nay). Về địa giới hành chính, tỉnh Tuyên Quang phía Bắc giáp tỉnh Quảng Tây và Vân Nam (Trung Quốc), phía Đông giáp Cao Bằng và Thái Nguyên, phía Nam giáp Sơn Tây và Hưng Hóa, phía Tây giáp Lào Cai. 
Như vậy, tên gọi Tuyên Quang xuất hiện từ thời Trần và tồn tại đến ngày nay. Tuy nhiên, trước năm 1831 Tuyên Quang chưa được gọi là tỉnh mà gọi là Châu, Trấn, Thừa Tuyên, Xứ... từ năm 1831 Tuyên Quang mới chính thức trở thành một tỉnh trực thuộc triều đình phong kiến Việt Nam, là một trong những địa phương đã được các triều đình phong kiến nhiều lần khẳng định, xác lập là đơn vị hành chính trực thuộc Trung ương trong lịch sử, song sự kiện năm 1831 Tuyên Quang được thành lập với tư cách là một tỉnh của nhà nước Việt Nam mang ý nghĩa đặc biệt sâu sắc trong tiến trình lịch sử của Tuyên Quang. (Năm 1831, lần đầu tiên xuất hiện tên gọi tỉnh Tuyên Quang và là năm thành lập đơn vị hành chính chính thức trong cơ cấu chính quyền của triều Nguyễn). Đây là dấu mốc quan trọng khẳng định sự phát triển về mọi mặt của vùng đất này đã sánh ngang với các tỉnh trong cả nước, khẳng định vị thế, tầm vóc của một vùng đất gốc, cốt lõi của quốc gia, đồng thời cũng mở ra một thời kỳ phát triển mới với những trang sử vẻ vang của Tuyên Quang. 
 Phạm Thanh Bình CV Phòng GD&ĐT Na Hang sưu tầm