Sáng kiến kinh nghiệm - Phương pháp dạy tốt các tiết thực hành môn Sinh học 9

r×nh t×m tßi cña HS ®Ó ®i ®Õn viÖc h×nh thµnh kiÕn thøc míi.
	- Trong bµi thùc hµnh th× TN l¹i lµ nguån kiÕn thøc võa cã vai trß x©y dùng c¸i míi, võa cã vai trß cñng cè, hoµn thiÖn vµ kiÓm chøng, chøng minh mét vÊn ®Ò ®· ®­îc nh¾c ®Õn.
	- B»ng hÖ thèng c©u hái cã tÝnh chÊt ®Þnh h­íng GV ®· kÝch thÝch høng thó, sù t×m tßi ®éc lËp s¸ng t¹o cña HS.
	- B»ng tµi liÖu quan s¸t ®­îc tõ TN do GV biÓu diÔn hoÆc b¶n th©n HS tù tiÕn hµnh, gióp HS cã thÓ ph©n tÝch, so s¸nh, thiÕt lËp mèi quan hÖ nh©n qu¶, tr¶ lêi c¸c c©u hái ®Ó ®i tíi c¸c kÕt luËn kh¸i qu¸t, ph¶n ¸nh b¶n chÊt cña vÊn ®Ò hay hiÖn t­îng sinh häc.- BiÓu diÔn thÝ nghiÖm lµ ph­¬ng ph¸p quan träng nhÊt ®Ó tæ chøc häc sinh nghiªn cøu, gi¶i thÝch c¸c hiÖn t­îng sinh häc.
2/ C¬ së lÝ luËn 
 - TN lµ m« h×nh ®¹i diÖn cho hiÖn thùc kh¸ch quan, lµ c¬ së xuÊt ph¸t cho qu¸ tr×nh nhËn thøc cña HS.
	- TN lµ cÇu nèi gi÷a lÝ thuyÕt vµ thùc hµnh ®Ó ®i ®Õn thùc tiÔn. V× vËy nãi lµ ph­¬ng ph¸p, ph­¬ng tiÖn duy nhÊt gióp h×nh thµnh ký n¨ng, kÜ x¶o thùc hµnh lµ c¬ së cña t­ duy kÜ thuËt.
	- TN gióp HS ®i s©u t×m hiÓu b¶n chÊt c¸c hiÖn t­îng, c¸c qu¸ tr×nh sinh häc.
	- TN do GV biÓu diÔn lµ mÉu mùc vÒ thao t¸c lµ c¬ së chuÈn kiÕn thøc ®Ó HS quan s¸t, nhËn xÐt vµ b¾t ch­íc. DÇn dÇn, khi HS biÕt c¸ch vµ tù tiÕn hµnh ®­îc TN ®ã lµ c¬ së ®èi chøng gióp HS h×nh thµnh kÜ n¨ng, kÜ x¶o thùc hµnh TN, ph¸t hiÖn kiÕn thøc.
	- TN cã thÓ ®­îc sö dông ®Ó tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc cña HS víi c¸c møc ®é kh¸c nhau: Th«ng b¸o, t¸i hiÖn (b¾t ch­íc) t×m tßi bé phËn, gi¶i thÝch, chøng minh, nghiªn cøu t×m kiÕn thøc míi
	- Tãm l¹i: TN ®­îc sö dông ®Ò nghiªn cøu bµi míi, cñng cè, hoµn thiÖn kiÕn thøc, kiÓm tra, ®¸nh gi¸ kiÕn thøc. §Æc biÖt TN cã vai trß rÊt quan träng ®èi víi viÖc d¹y – häc mét bµi thùc hµnh. TN cã thÓ do GV biÓu diÔn, hoÆc do HS tù tiÕn hµnh. TN cã thÓ tiÕn hµnh trªn líp, trong phßng TN, ngoµi v­ên, ngoµi ®ång ruéng hoÆc t¹i nhµ.
3/ C¬ së thùc tiÔn 
 Thùc hµnh thÝ nghiÖm nghiªn cøu gåm c¸c b­íc sau:
	+ Giíi thiÖu môc ®Ých, yªu cÇu TH – TN
	+ Tæ chøc ph©n tÝch c¸c ®iÒu kiÖn TN.
	+ Giíi thiÖu c¸c b­íc, c¸c thao t¸c tiÕn hµnh TN.
	+ Giíi thiÖu c¸c sù kiÖn, hiÖn t­îng x¶y ra trong qu¸ tr×nh TN.
	+ ThiÕt lËp c¸c mèi quan hÖ nh©n – qu¶ tõ kÕt qu¶ TN.
	- §Ó HS n¾m ®­îc môc ®Ých, ®iÒu kiÖn THTN, GV nªn giíi thiÖu tr­íc cho HS, c¸ch tèt nhÊt lµ ®Ó HS tù x¸c ®Þnh. Quan s¸t TN lµ ho¹t ®éng nhËn thøc tù lùc cña HS ë ®©y, thÇy chØ cã vai trß lµ ng­êi cè vÊn, theo dâi, gi¸m s¸t vµ lµ träng tµi ghi nhËn nh÷ng thµnh tÝch ph¸t hiÖn tri thøc cña HS.
	- ViÖc rót ra kÕt luËn, b¸o c¸o thu ho¹ch lµ giai ®o¹n cuèi cïng, quan träng nhÊt trong qu¸ tr×nh THTN tøc lµ sau khi HS THTN gi¶i thÝch c¸c hiÖn t­îng, qu¸ tr×nh SH x¶y ra 1 c¸ch phï hîp l« gÝc ®¸p øng môc ®Ých, yªu cÇu ®Ò ra ban ®Çu th× vÊn ®Ò ®· ®­îc gi¶i quyÕt.	
	Mong muèn duy nhÊt cña t«i lµ cã ®­îc ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y tèt nhÊt cho m×nh, c¸c gi¸o viªn kh¸c vµ HS cïng tham kh¶o ®Ó cã ®­îc kÕt qu¶ cao nhÊt trong gi¶ng d¹y vµ häc tËp.
Chương II: Thực trạng của đề tài nghiên cứu 
1. Khái quát phạm vi
 VÊn ®Ò t«i tr×nh bµy ®­îc h×nh thµnh qua 13 bµi thùc hµnh ®· häc trong ch­¬ng tr×nh sinh häc líp 9:
	Bµi 1: TÝnh x¸c suÊt xuÊt hiÖn trong c¸c mÆt cña ®ång xu.
	(VËn dông gi¶i thÝch quy luËt Di truyÒn cña Men§en)
	Bµi 2: Quan s¸t h×nh th¸i nhiÔm s¾c thÓ.
	Bµi 3: Quan s¸t vµ l¾p m« h×nh ADN.
	Bµi 4: NhËn biÕt mét vµi d¹ng ®ét biÕn.
	Bµi 5: Quan s¸t th­êng biÕn.
	Bµi 6: TËp d­ît thao t¸c giao phÊn.
	Bµi 7: T×m hiÓu thµnh tùu chän gièng vËt nu«i vµ c©y trång.
	Bµi 8 + 9: T×m hiÓu m«i tr­êng vµ ¶nh h­ëng cña mét sè nh©n tè sinh th¸i lªn ®êi sèng sinh vËt.
	Bµi 10 + 11: HÖ sinh th¸i.
	Bµi 12 + 13: T×m hiÓu t×nh h×nh m«i tr­êng ®Þa ph­¬ng.
2. Thực trạng của đề tài nghiên cứu
 Thùc tr¹ng cña qu¸ tr×nh d¹y tiÕt thùc hµnh sinh häc ë tr­êng THCS Hoµng Hoa Th¸m:
	- GV vµ HS ph¶i tËn dông triÖt ®Ó 45’ trªn líp ®Ó tæ chøc gi¶ng d¹y vµ häc tËp, cã nh­ vËy míi ph¸t huy hÕt vai trß tæ chøc, h­íng dÉn cña GV, míi ®¶m b¶o cho HS tiÕp thu hÕt kiÕn thøc cña tiÕt häc.
	- §èi víi 1 tiÕt thùc hµnh, GV chØ lµ ng­êi h­íng dÉn, tæ chøc cho HS ho¹t ®éng gióp HS tù t×m ra kÕt luËn vµ ghi nhí ®­îc kiÕn thøc. HS lµ trung t©m cña mäi ho¹t ®éng, sau khi ®· nhËn ®­îc môc ®Ých, yªu cÇu cña tiÕt thùc hµnh HS lËp tøc ho¹t ®éng nhãm ®Ó tiÕn hµnh c¸c TN t×m tßi d­íi sù h­íng dÉn cña gi¸o viªn.
	§èi víi m«n sinh häc viÖc chuÈn bÞ tèt ®å dïng, mÉu vËt cho 1 tiÕt thùc hµnh lµ yÕu tè quan träng quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña bµi häc.
	- Qua qu¸ tr×nh häc tËp kÕt qu¶ thu ®­îc cã tíi trªn 90% sè häc sinh thùc hiÖn tèt c¸c yªu cÇu, viÕt ®­îc b¸o c¸o thu ho¹ch, ®­îc gi¸o viªn ®¸nh gi¸, cho ®iÓm ghi nhËn kÕt qu¶ ho¹t ®éng. 
3.Nguyªn nh©n thùc tr¹ng:
 Tõ thùc tÕ ®iÒu kiÖn d©n trÝ vµ kinh tÕ cña mét x· thuéc khu vùc n«ng th«n, ®iÒu nµy dÉn tíi HS còng gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong viÖc thùc hiÖn 1 tiÕt thùc hµnh. Gi¸o viªn còng gÆp khã kh¨n trong gi¶ng d¹y. Nguyªn nh©n dÉn ®Õn kÕt qu¶ cña c¸c bµi thùc hµnh ch­a ®¹t ®­îc ®Õn møc mong muèn lµ do: ThiÕu ®å dïng, trang thiÕt bÞ thiÕt yÕu cho mét sè tiÕt thùc hµnh, HS khã kh¨n vÒ kinh tÕ nªn ch­a chuÈn bÞ tèt c¸c mÉu vËt theo yªu cÇu.
	Do ch­¬ng tr×nh cã sù ph©n phèi ë mét sè bµi ch­a phï hîp víi thùc tÕ, t×nh h×nh mïa vô cña ®Þa ph­¬ng.
	MÆt kh¸c m«n sinh häc lµ mét khoa häc thùc nghiÖm, m«n khoa häc më, lu«n lu«n míi vµ rÊt trõu t­îng.
	C¸c em ph¶i tù lµm TN ®Ó t×m kiÕn thøc, qua ph­¬ng ph¸p ho¹t ®éng nhãm, HS ph¶i tÝch cùc ®Ó t×m tßi, lµm TN ®Ó ®i ®Õn kÕt luËn, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra mét c¸ch ®éc lËp s¸ng t¹o, lµm ®­îc b¸o c¸o thu ho¹ch theo yªu cÇu tr¸nh nh÷ng h¹n chÕ trong häc tËp. Tuy nhiªn kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c em ®Òu lµm ®­îc TN, ®Òu viÕt ®­îc b¸o c¸o, kh«ng ph¶i gi¸o viªn nµo còng d¹y thµnh c«ng c¸c bµi thùc hµnh theo yªu cÇu.
Chương III: Biện pháp, giải pháp chủ yếu để thực hiện đề tài 
1.C¬ së ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p 
 Qua nghiªn cøu t«i muèn nªu lªn vÊn ®Ò lµ lµm thÕ nµo ®Ó 1 tiÕt d¹y thùc hµnh ®¹t hiÖu qu¶ cao, gióp HS tho¸t khái nh÷ng khã kh¨n v­íng m¾c khi lµm thùc hµnh. Ta ®· biÕt môc ®Ých cña gi¸o dôc kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ gióp HS n¾m b¾t tri thøc mµ ph¶i h­íng dÉn c¸c em c¸ch tiÕp thu vµ vËn dông tri thøc nh­ thÕ nµo. 
 Nh÷ng yªu cÇu s­ ph¹m cña thùc hµnh & thÝ nghiÖm.Khi tiÕn hµnh biÓu diÔn TN – THTN, GV ph¶i ®Æt vÊn ®Ò râ rµng, gi¶i thÝch cô thÓ môc ®Ých, yªu cÇu, ý nghÜa cña TN.
2.C¸c gi¶i ph¸p chñ yÕu
	- CÇn h­íng dÉn HS ghi chÐp vµo vë nh÷ng hiÖn t­îng x¶y ra trong qu¸ tr×nh THTN. Nh÷ng tµi liÖu ghi chÐp ®­îc trong qu¸ tr×nh quan s¸t lµ rÊt cÇn thiÕt ®Ó HS cã c¸c d÷ kiÖn lµm c¬ së gi¶i thÝch, kh¸i qu¸t rót ra nh÷ng kÕt luËn ®¸p øng môc tiªu, yªu cÇu cña bµi ®ång thêi tr¶ lêi c¸c c©u hái vµ bµi tËp ®Ò ra.
	C¸c c©u hái vµ bµi tËp nµy ph¶i ®­îc gi¸o viªn nªu ra tõ tr­íc khi tiÕn hµnh THTN vµ ghi lªn b¶ng hoÆc vµo phiÕu häc tËp. Yªu cÇu cña c¸c c©u hái nµy ph¶i phï hîp víi chñ ®Ò cña bµi häc ®Ó khi t×m lêi gi¶i ®¸p gióp HS n¾m v÷ng, hiÓu s©u b¶n chÊt cña hiÖn t­îng.
	- TN ph¶i ®¬n gi¶n, võa søc HS tr¸nh nh÷ng TN qu¸ phøc t¹p, tr¸nh nh÷ng yªu cÇu qu¸ trõu t­îng. H¬n n÷a thêi gian cho TN ph¶i hîp lÝ ®Ó ®¶m b¶o thu ®­îc kÕt qu¶ thËt s¸t thùc tiÔn.
	- Sau khi THTN cÇn tæ chøc cho HS th¶o luËn theo hÖ thèng c©u hái vµ kÕt qu¶ quan s¸t thu ®­îc sau khi THTN. Sau khi th¶o luËn nhÊt thiÕt GV ph¶i nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ vµ kÕt luËn kiÕn thøc chuÈn ®Ó HS ®iÒu chØnh nhËn thøc nÕu cÇn.
	- Phèi hîp mét c¸ch hîp lÝ THTN víi lêi nãi cña GV, tuú theo l« gÝc cña sù phèi hîp nµy mµ tÝnh chÊt ho¹t ®éng nhËn thøc cña HS kh¸c nhau. NÕu ë ph­¬ng ph¸p THTN - nghiªn cøu th× TN lµ nguån th«ng tin cho HS cßn lêi nãi cña giao viªn gi÷ vai trß h­íng dÉn th× trong ph­¬ng ph¸p THTN - th«ng b¸o t¸i hiÖn, lêi nãi cña GV lµ nh÷ng th«ng tin chÝnh x¸c cßn TN chØ lµ ®Ó minh ho¹, chøng minh, x¸c nhËn th«ng tin.
	- ViÖc lùa chän l« gÝc phèi hîp gi÷a lêi nãi cña gi¸o viªn vµ THTN lµ tuú thuéc vµo møc ®é phøc t¹p cña néi dung nghiªn cøu, vµo n¨ng lùc t­ duy vµ tr×nh ®é cña mçi HS.
	- §èi víi nh÷ng sù kiÖn, hiÖn t­îng hay c¬ chÕ ®¬n gi¶n cã thÓ rót ra kÕt luËn nhê sù quan s¸t trùc tiÕp kh«ng cÇn suy luËn b»ng c¸c thao t¸c l« gÝc phøc t¹p th× lêi nãi cña gi¸o viªn chØ cã tÝnh chÊt h­íng dÉn sù quan s¸t chø kh«ng ph¶i lµ nguån cung cÊp th«ng tin d¹y - häc.
	- Nh­ vËy, trong tr­êng hîp néi dung bµi ®¬n gi¶n th× GV dïng lêi nãi giíi thiÖu tr­íc, sau ®ã biÓu diÔn TN minh ho¹ hoÆc cho HS tù lµm TN - quan s¸t ®Ó nhËn biÕt kiÕn thøc.
 Cßn ®èi víi nh÷ng hiÖn t­îng phøc t¹p th× nªn tæ chøc cho HS quan s¸t THTN theo l« gÝc nghiªn cøu, nh­ vËy sÏ cã hiÖu qu¶ rÌn luyÖn trÝ th«ng minh, t­ duy s¸ng t¹o ®Ó h×nh thµnh kÜ n¨ng, kÜ x¶o do HS ph¶i sö dông c¸c biÖn ph¸p trÝ tuÖ, HS sÏ lÜnh héi tri thøc mét c¸ch chñ ®éng, s©u s¾c h¬n. §©y chÝnh lµ hiÖu qu¶ cña THTN trong d¹y tiÕt thùc hµnh sinh häc 9.
	Trong ph­¬ng ph¸p nµy lêi nãi cña GV cã 3 chøc n¨ng:
	+ H­íng dÉn HS quan s¸t ®Ó n¾m v÷ng nh÷ng giai ®o¹n chÝnh cña hiÖn t­îng.
	+ H­íng dÉn HS chñ ®éng kiÕn thøc lÝ thuyÕt ®· häc ®Ó gi¶i thÝch, kÕt luËn hiÖn t­îng quan s¸t ®­îc trong bµi thùc hµnh.
	+ Trªn c¬ së thu ®­îc kÕt qu¶ quan s¸t TN, HS tù rót ra kÕt luËn.
1. C¸c b­íc l« gÝc khi thùc hµnh – thÝ nghiÖm.
	- B­íc 1: §Æt vÊn ®Ò.
	Th«ng b¸o ®Ò tµi nghiªn cøu, nªu môc tiªu, yªu cÇu nghiªn cøu ®Ó kÝch thÝch sù tù gi¸c vµ høng thó ban ®Çu cña ng­êi häc.
	- B­íc 2: Ph¸t hiÖn vÊn ®Ò.
	Nªu môc ®Ých cô thÓ h¬n, v¹ch râ nh÷ng thµnh phÇn cÊu thµnh chñ ®Ò nghiªn cøu ®Ó cã sù ®Þnh h­íng cô thÓ.
	- B­íc 3: §Ò xuÊt gi¶ thiÕt cña ®Ò tµi, dù ®o¸n c¸c ph­¬ng ¸n gi¶i quyÕt, v¹ch ra kÕ ho¹ch gi¶i quyÕt.
	- B­íc 4: Thùc hiÖn kÕ ho¹ch gi¶i quyÕt.
	- B­íc 5: §¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch.
	NÕu kÕt qu¶ thùc hiÖn kÕ ho¹ch kh«ng phï hîp víi gi¶ thiÕt khoa häc ®· nªu ra th× quay l¹i b­íc 3, ®Ò xuÊt gi¶ thiÕt kh¸c.
	NÕu viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch ®­a ®Õn kÕt qu¶ chÝnh x¸c, x¸c nhËn gi¶ thiÕt ®óng th× chuyÓn sang b­íc 6.
	B­íc 6: Ph¸t biÓu kÕt luËn.
2. Nh÷ng ®iÒu cÇn l­u ý khi THTN.
	a. TN nghiªn cøu nhÊt thiÕt ph¶i cã phÇn ®èi chøng ®Ó kiÓm tra kÕt qu¶ TN, gióp HS t×m ®­îc mèi quan hÖ nh©n qu¶ cña c¸