Ngữ văn 7 - Chuyên đề 1 Từ vựng tiếng Việt (4 tiết)

 Luyện tập
Bài tập 1: 
-Những cánh buồm nâu trên biển được nắng chiếu vào rực hồng lên như đàn bướm múa lượn giữa trời xanh.
-Mặt trời xế trưa bị mây che lỗ đỗ.
Bài tập 2:
Mây che mặt trời xế trưa lỗ đỗ.
Nắng chiếu vào những cánh bườm nâu trên biển hồng rực lên như đàn bướm múa lượn giữa trời xanh.
Bài tập 3:
a) mçi khi tæ quèc bÞ x©m l¨ng
b) ChiÕc sµo cña d­îng H­¬ng d­íi søc chèng bÞ cong l¹i. N­íc bÞ c¶n v¨ng bät tø tung
c) C¸nh ®ång lµng ®­îc phï sa vµ n­íc ngät s«ng th­¬ng båi ®¾p, t¾m t¸p, l¹i ®­îc c¸c mÑ , c¸c chÞ vun xíi, ch¨m bãn, ngµy mét trë nªn mµu mì
=> C¸c c©u bÞ ®éng trªn kh«ng thÓ chuyÓn thµnh c©u chñ ®éng ®­îc, do t×nh thÕ diÔn ®¹t buéc ph¶i nh­ vËy.
Bài tập 4: 
ViÕt ®o¹n v¨n .
X . DÊu chÊm löng vµ dÊu chÊm phÈy , dÊu g¹ch ngang :
A . Lý thuyÕt :
1 . DÊu chÊm löng :
* DÊu chÊm löng dïng ®Ó biÓu thÞ sù liÖt kª ch­a hÕt, diÔn t¶ sù ngËp ngõng , cã lóc lµm gi·n nhÞp ®iÖu c©u v¨n , chuÈn bÞ cho sù xuÊt hiÖn mét tõ ng÷ víi dông ý hµi h­íc hay ch©m biÕm , mØa mai , bÊt ngê .
* Cã thÓ gäi mét c¸ch ®¬n gi¶n lµ dÊu ba chÊm . DÊu chÊm löng cã thÓ ®­îc thay thÕ b»ng kÝ hiÖu : v.v
* VÝ dô :
 - “ ¤ hay ! Buån v­¬ng c©y ng« ®ång
 Vµng r¬i!vµng r¬i thu mªnh m«ng ”.
2 . DÊu chÊm phÈy :
- §¸nh dÊu ranh giíi gi÷a c¸c vÕ cña mét c©u ghÐp cã cÊu t¹o phøc t¹p .
- §¸nh dÊu ranh giíi gi÷a c¸c bé phËn trong mét phÐp liÖt kª phøc t¹p .
- §¸nh dÊu ranh giíi gi÷a c¸c bé phËn cña mét c©u v¨n dµi , tuy c¸c bé phËn ®· hoµn chØnh vÒ mÆt có ph¸p, nh­ng cã mèi liªn quan néi t¹i vÒ ý . Tr­êng hîp nµy cã thÓ thay dÊu chÊm ph¶y b»ng dÊu chÊm vÉn hîp lý .
- VÝ dô :
 “V¨n ch­¬ng g©y cho ta nh÷ng t×nh c¶m ta kh«ng cã , luyÖn nh÷ng t×nh c¶m ta s½n cã ; cuéc ®êi phï phiÕm vµ chËt hÑp cña c¸ nh©n v× v¨n ch­¬ng mµ trë nªn th©m trÇm vµ réng r·i ®Õn tr¨m ngh×n lÇn ”.
3 . DÊu g¹ch ngang :
* DÊu g¹ch ngang cã c¸c t¸c dông sau :
- §Æt ë gi÷a c©u ®Ó ®¸nh dÊu bé phËn chó thÝch , gi¶i thÝch trong c©u .
- §Æt ë gi÷a c©u ®Ó ®¸nh dÊu lêi tho¹i cña nh©n vËt hay ®Ó liÖt kª .
- Nèi c¸c tõ n»m trong mét liªn danh .
B .Thùc hµnh .
Bµi tËp 1 :
Khoanh trßn vµo ®¸p ¸n mµ em cho lµ ®óng .
1 . DÊu chÊm löng ®­îc dïng trong ®o¹n v¨n sau cã t¸c dông g× ?
“ ThÓ ®iÖu ca HuÕ cã s«i næi , t­¬i vui , cã buån c¶m b©ng khu©ng , cã tiÕc th­¬ng ai o¸n Lêi ca thong th¶ , trang träng , trong s¸ng gîi lªn t×nh ng­êi , t×nh ®Êt n­íc, trai hiÒn , g¸i lÞch ”.
A . Nãi lªn sù ngËp ngõng cña ng­êi viÕt .
B . Nãi lªn sù bÝ tõ cña ng­êi viÕt .
C . Tá ý cßn nhiÒu cung bËc t×nh c¶m ch­a ®­îc kÓ ra hÕt cña c¸c thÓ ®iÖu ca HuÕ .
D . Tá ý ng­êi viÕt diÔn ®¹t rÊt khã kh¨n .
2 . DÊu chÊm phÈy trong ®o¹n v¨n sau ®­îc dïng ®Ó lµm g× ?
“ C¸i th»ng mÌo m­íp bÖnh hen cß cö quanh n¨m mµ kh«ng chÕt Êy , b÷a nay tÊt ®i ch¬i ®©u v¾ng; nÕu cã nã ë nhµ ®· nghe thÊy nã rªn gõ gõ ë trªn ®Çu «ng ®å rau ” . ( T« Hoµi )
A . §¸nh dÊu ranh giíi gi÷a c¸c bé phËn trong mét phÐp liÖt kª phøc t¹p .
B . §¸nh dÊu ranh giíi gi÷a hai c©u ®¬n .
C . §¸nh dÊu ranh giíi gi÷a hai c©u ghÐp cã cÊu t¹o phøc t¹p .
D . §¸nh dÊu ranh giíi gi÷a hai c©u ghÐp cã cÊu t¹o ®¬n gi¶n .
3 . Dßng nµo kh«ng nãi lªn c«ng dông cña dÊu g¹ch ngang ?
A . §Æt ë gi÷a c©u ®Ó ®¸nh dÊu bé phËn chó thÝch , gi¶i thÝch trong c©u .
B . §Ó nèi c¸c tiÕng trong nh÷ng tõ m­în gåm nhiÒu tiÕng .
C . §Ó nèi c¸c tõ n»m trong mét liªn danh
D . §Æt ë ®Çu dßng ®Ó ®¸nh dÊu lêi nãi trùc tiÕp cña nh©n vËt hoÆc ®Ó liÖt kª .
Bµi tËp 2 :
ViÕt mét ®o¹n v¨n tõ 12-16 c©u chñ ®Ò tù chän , trong ®ã cã sö dông dÊu chÊm löng , dÊu g¹ch ngang , dÊu chÊm phÈy .
* Gîi ý :
Bµi tËp 1 :
1 . C 2 . D 3 . B 
Bµi tËp 2 :
HS tù viÕt tuú theo nang lùc së thÝch cña tõng HS – GV thu vë nhËn xÐt bµi lµm hS 
IV . C ủng c ố : 
* GV củng cố , khái quát cho HS n ội dung cơ b ản về văn biểu cảm để HS khắc sâu 
kiến thức đã học .
V . Hướng dẫn HS về nhà :
Đọc chuẩn bị những kiến thức về “phong c ách ng ôn ngữ v à các biện pháp tu t ừ ”.
Phong cách ngôn ngữ và các biện pháp tu từ .
( Thêi l­îng : 5 tiÕt ) 
I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT
* Giúp học sinh:
- Hiểu thế nào là chơi chữ , điệp ngữ , liệt kê và tác dụng của các biện pháp này , biết 
vận dụng nó vào thực tiễn nói và viết .
II. CHUẨN BỊ
Gv: Tham khảo tài liệu ,soạn giáo án
 Tích hợp một số văn bản đã học
Hs: Ôn tập lại kiến thức
III. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP
1. Ổn định
2. Bài cũ
3. Bài mới
*Giới thiệu bài
*Tiến trình hoạt động 
* GV nªu vÊn ®Ò , h­íng dÉn HS gi¶i quyÕt vÊn ®Ò .
I . Chơi ch ữ :
A . Lý thuyết 
1 . Kh ái ni ệm :
- Chơi chữ là cách vận dụng ngữ âm , ngữ nghĩa của từ đ ểt ạo ra những cách hiểu bất ngờ thú vị .
* V í d ụ :
 “Nửa đêm giờ tí canh ba
 Vợ tôi con g ái , đ àn bà , nữ nhi .”
 Dïng tõ gÇn nghÜa , tõ ®ång nghÜa ®Ó ch¬i ch÷ .
2 . C¸c lo¹i ch¬i ch÷ :
a) Dïng tõ ®ång nghÜa , tr¸i nghÜa , gÇn nghÜa :
* VÝ dô :
“Tr¨ng bao nhiªu tuæi tr¨ng giµ 
 Nói bao nhiªu tuæi gäi lµ nói non .”
b) Dïng lèi nãi l¸i :
 * VÝ dô : 
 Méc tån c©y cßn con cÇy .
 C­a ngän con ngùa .
c) Dïng tõ ®ång ©m :
* VÝ dô :
“Bµ giµ ®i chî cÇu ®«ng
Xem mét quÎ bãi lÊy chång lîi ch¨ng
ThÇy bãi gieo quÎ nãi r»ng 
Lîi th× cã lîi nh­ng r¨ng ch¼ng cßn”
d) Dïng lèi nãi tr¹i ©m (gÇn ©m ) :
* VÝ dô :
“Ngät th¬m sau líp vá gai
Qu¶ ngon lín m·i cho ai ®Ñp lßng
Mêi c« mêi b¸c ¨n cïng 
SÇu riªng mµ ho¸ vui chung mét nhµ ”.
e) Dïng c¸ch nãi ®iÖp ©m :
* VÝ dô :
 “Mªnh m«ng mu«n mÉu mét mµu m­a
 Mái m¾t miªn man m·i mÞt mê ”.
B . Thùc hµnh :
 Bµi tËp 1 :
H·y khoanh trßn vµo ®¸p ¸n mµ em cho lµ ®óng .
 T¸c gi¶ ®· sö dông lèi ch¬i ch÷ nµo trong c©u : “C« Xu©n ®i chî H¹ , mua c¸ thu vÒ , chî h·y cßn ®«ng”
A . Dïng tõ ®ång ©m . B . Dïng cÆp tõ tr¸i nghÜa .
C . Dïng c¸c tõ cïng tr­êng nghÜa . D . Dïng lèi nãi l¸i
Bµi tËp 2 :
H·y g¹ch ch©n d­íi c¸c tõ ®­îc dïng theo lèi ch¬I ch÷ trong bµi th¬ sau :
 “Chµng Cãc ¬i! Chµng Cãc ¬i !
 ThiÕp bÐn duyªn chµng cã thÕ th«i 
 Nßng näc ®øt ®u«i tõ ®©y nhÐ 
 Ngh×n vµng kh«n chuéc dÊu b«i v«i “.
Bµi tËp 3 :
Tìm các hiện tượng chơi chữ trong các ví dụ sau và cho biết chúng thuộc lối chơi chữ nào?
a. Bò lang chạy vào làng Bo
b. Trăng bao nhiêu tuổi trăng già
Núi bao nhiêu tuổi gọi là núi non ?
c. Con kiến bò trên đĩa thịt bò
* Gîi ý :
Bµi tËp 1 :
D .
Bµi tËp 2 :
Chµng Cãc ; bÐn ; nßng näc ; chuéc .
Bµi tËp 3 :
Bò lang > dùng lối nói lái
Già > dùng từ trái nghĩa
Bò 1: động từ 
Bò 2: danh từ 
dùng từ đồng âm
II . §iÖp ng÷ :
A. Lý thuyÕt :
1 . Kh¸i niÖm :
-§iÖp ng÷ lµ biÖn ph¸p l¸y ®i l¸y l¹i nhiÒu lÇn mét tõ , mét ng÷ trong c©u v¨n , ®o¹n v¨n , c©u th¬ , ®o¹n th¬ mét c¸ch cã nghÖ thuËt . 
- VÝ dô :
“Cßn non , cßn n­íc cßn ng­êi
Cßn vÒ , cßn nhí ®Õn ng­êi h«m nay”.
2 . Ph©n lo¹i :
a) §iÖp nèi tiÕp :
- VÝ dô :
Anh ®· t×m em , rÊt l©u , rÊt l©u 
C« g¸i ë Th¹ch KimTh¹ch Nhän 
Kh¨n xanh , kh¨n xanh ph¬i ®Çy l¸n sím .
S¸ch giÊy më tung tr¾ng c¶ rõng chiÒu 
..
ChuyÖn kÓ tõ nçi nhí s©u xa
Th­¬ng em , th­¬ng em , th­¬ng em biÕt mÊy .
b) §iÖp c¸ch qu·ng :
-VÝ dô :
- “Trªn ®­êng hµnh qu©n xa
Dõng ch©n bªn xãm nhá
TiÕng gµ ai nh¶y æ:
“Côc côc t¸c côc ta ”
Nghe xao ®éng n¾ng tr­a
Nghe bµn ch©n ®ì mái
Nghe gäi vÒ tuæi th¬. ”
c) §iÖp chuyÓn tiÕp :
- VÝ dô :
“Cïng tr«ng l¹i mµ cïng ch¼ng thÊy 
ThÊy xanh xanh nh÷ng mÊy ngµn d©u
Ngµn d©u xanh ng¾t mét mµu
Lßng chµng ý thiÕp ai sÇu h¬n ai”.
3 . T¸c dông cña ®iÖp ng÷ :
- §iÖp ng÷ võa ®Ó nhÊn m¹nh ý , võa t¹o cho c©u v¨n c©u th¬ , ®o¹n v¨n , ®o¹n th¬ giµu ©m ®iÖu ; giäng v¨n trë nªn tha thiÕt nhÞp nhµng, hoÆc hµo hïng m¹nh mÏ , nhiÒu rung c¶m , gîi c¶m .
B . Bµi tËp :
Bµi tËp 1 :
Khoanh trßn vµo ch÷ c¸i ®øng tr­íc c©u tr¶ lêi mµ em cho lµ ®óng .
KiÓu ®iÖp ng÷ nµo ®­îc sö dông trong ®o¹n th¬ sau :
“Hoa d·i nguyÖt , nguyÖt in mét tÊm 
NguyÖt lång hoa , hoa th¾m tõng b«ng
NguyÖt hoa hoa nguyÖt trïng trïng 
Tr­íc hoa d­íi nguyÖt trong lßng xiÕt ®©u ” .
A . §iÖp ng÷ c¸ch qu·ng . B . §iÖp ng÷ nèi tiÕp .
C . §iÖp ng÷ chuyÓn tiÕp . D . C¶ A , B , C .
Bµi tËp 2 :
X¸c ®Þnh , gäi tªn vµ nªu râ t¸c dông biÓu c¶m cña c¸c ®iÖp ng÷ trong c¸c c©u sau :
a)
 Ta hiÓu . MiÒn Nam th­¬ng nhí B¸c
Nãng lßng mong ®îi B¸c vµo th¨m
Ta hiÓu . §ªm n»m nghe giã g¸c 
B¸c th­êng tr¨n trë , nhí miÒn Nam !
( Tè H÷u )
b)
Ng­êi ta th× ­íc nhiÒu chång
Riªng t«i chØ ­íc mét «ng thËt bÒn
ThËt bÒn nh­ t­îng ®ång ®en
Tr¨m n¨m quyÕt víi t×nh em mét lßng .
 ( Ca dao )
c)
Con kiÕn mµ leo cµnh ®a 
Leo ph¶i cµnh côt , leo ra leo vµo.
Con kiÕn mµ leo cµnh ®µo
Leo ph¶i cµnh côt , leo vµo leo ra.
Bµi tËp 3:
ViÕt mét ®o¹n v¨n ng¾n chñ ®Ò häc tËp , trong ®ã cã sö dông ®iÖp ng÷ . 
* Gîi ý :
Bµi tËp 1:
C
Bµi tËp 2 :
a) 
- §iÖp ng÷ : “Ta hiÓu ” .
- §iÖp c¸ch qu·ng .
- T¸c dông : bµy tá lßng th­¬ng tiÕc , xen lÉn xãt xa , ©n hËn ®èi víi B¸c Hå .
b)
- §iÖp ng÷ : “­íc” , “thËt bÒn” .
- §iÖp c¸ch qu·ng vµ ®iÖp vßng trßn .
- T¸c dông : hµi h­íc ,dÝ dám .
c) 
- §iÖp ng÷ : leo , cµnh .
- §iÖp c¸ch qu·ng .
- T¸c dông : th­¬ng c¶m con kiÕn ( nh÷ng ng­êi thÊp cæ bÐ häng ; nh÷ng th©n phËn bät bÌo th­êng bÞ bá r¬i hoÆc dËp vïi ). Con kiÕn ®ang ph¶I loay hoay t×m mét lèi tho¸t cho cuéc sèng luÈn quÈn , bÕ t¾c .
Bµi tËp 3 :
- HS tù viÕt .
III . LiÖt kª
A .Lý thuyÕt :
1 . Kh¸i niÖm :
- LiÖt kª lµ s¾p xÕp nèi tiÕp hµng lo¹t c¸c tõ cïng lo¹i ®Ó diÔn t¶ ®­îc ®Çy ®ñ h¬n , cô thÓ h¬n , s©u s¾c h¬n nh÷ng khÝa c¹nh kh¸c nhau cña c¶nh vËt , cña thùc tÕ hay cña t­ t­ëng , t×nh c¶m – VÝ dô :
“Héi An b¸n gÊm , b¸n ®iÒu
Kim Bång b¸n v¶i , Trµ Nhiªu b¸n hµng ”.
2 Ph©n lo¹i :
a) LiÖt kª ®øng sau tõ “nh­” vµ “dÊu hai chÊm ”. C¸c chi tiÕt liÖt kª ®­îc ph©n c¸ch b»ng dÊu phÈy . Cuèi phÇn liÖt kª lµ dÊu ba chÊm ( dÊu chÊm löng ), hoÆc kÝ hiÖu v.v
- VÝ dô :
 - “Hß HuÕ thÓ hiÖn lßng kh¸t khao , nçi mong chê hoµi väng thiÕt tha cña t©m hån HuÕ . Ngoµi ra cßn cã c¸c ®iÖu lÝ nh­ : lÝ con s¸o , lÝ hoµi xu©n , lÝ hoµi nam ”.
b) LiÖt kª ®øng ë phÇn ®Çu c©u .
- VÝ dô :
 - “ Tre §ång Nai . nøa ViÖt B¾c , tre ngót ngµn §iÖn Biªn Phñ , luü tre th©n mËt lµng t«i®©u ®©u ta còng cã nøa tre lµm b¹n .
 Tre , nøa , tróc , mai , vÇu mÊy chôc lo¹i kh¸c nhau nh­ng cïng mét mÇm non mäc th¼