Một số kinh nghiệm trong công tác bồi dưỡng học sinh giỏi môn Sinh học 9

 Cho lai caùc con chuoät boá meï vôùi nhau, F1 thu ñöôïc keát quaû sau:
28 chuoät ñen – xuø: 9 chuoät ñen – trôn : 10 chuoät traéng – xuø : 3 chuoät traéng – trôn.
 Xaùc ñònh kieåu gen vaø kieåu hình cuûa chuoät boá meï vaø vieát sô ñoà lai minh hoaï.
 Baøi 2: 
ÔÛ moät loaøi thöïc vaät , tieán haønh caùc pheùp lai sau: 
-Pheùp lai 1: 
P: Caây thaân cao , quaû ñoû x caây thaân thaáp, quaû ñoû 
F1 : 92 caây cao , quaû ñoû : 31 caây cao , quaû vaøng :91 caây thaáp quaû ñoû : 30 caây thaáp quaû vaøng 
-Pheùp lai 2: 
P: Caây thaân cao, quaû ñoû x caây thaân cao quaû vaøng 
F1 : 120 caây cao quaû ñoû : 119 caây cao quaû vaøng : 40 caây thaáp quaû ñoû : 41 caây thaáp quaû vaøng.
 Xaùc ñònh kieåu gen vaø kieåu hình cuûa caây boá meï vaø vieát sô ñoà lai minh hoaï.
 * Höôùng daãn giaûi: 
-Xeùt töøng caëp tính traïng rieâng leõ ôû 2 pheùp lai ñeå suy ra tính traïng troäi, tính traïng laën , qui öôùc gen vaø bieän luaän cho töøng tröôøng hôïp vaø vieát sô ñoà lai 
 Baøi 3: 
 ÔÛ ruoài giaám, töông phaûn vôùi hai tính traïng thaân ñen loâng ngaén laø thaân xaùm loâng daøi . Giao phoái giöõa hai ruoài mang caùc tính traïng vôùi nhau , F1 ñoàng loaït coù thaân xaùm loâng ngaén .Cho 4 ruoài ñöïc F1 giao phoái rieâng reõ vôùi 4 ruoài giaám caùi khaùc nhau , thu ñöôïc keát quaû sau:
-Vôùi ruoài giaám caùi thöù nhaát thu ñöôïc 4 loaïi kieåu hình ôû theá heä lai , trong ñoù coù 12,5% ruoài thaân ñen loâng daøi .
-Vôùi ruoài giaám caùi thöù hai thu ñöôïc 50% soá ruoài ôû theá heä lai laø thaân xaùm loâng ngaén vaø 50% coøn laïi laø thaân xaùm loâng daøi .
-Vôùi ruoài giaám caùi thöù ba thu ñöôïc 6,25% ruoài thaân ñen loâng daøi . 
-Vôùi ruoài giaám caùi thöù tö thu ñöôïc 4 loaïi kieåu hình ôû theá heä lai trong ñoù coù 25% ruoài thaân ñen loâng daøi .
 Haõy xaùc ñònh kieåu gen, kieåu hình cuûa 4 ruoài giaám caùi.Cho bieát moãi gen qui ñònh moät tính traïng , caùc gen naèm treân caùc nhieãm saéc theå khaùc nhau .
 Bieän luaän vaø laäp sô ñoà lai cho moãi keát quaû treân .
 Baøi 4 : ( Ñeà thi HSG Tænh 2006 – 2007)
 ÔÛ ngöôøi, tính traïng nhoùm maùu ñöôïc chi phoái bôûi 3 alen: IA, IB, IO . Tính traïng thuaän tay phaûi (P), maét naâu (N) laø troäi so vôùi thuaän tay traùi (p), maét ñen (n). Caùc gen xaùc ñònh caùc tính traïng toàn taïi treân caùc NST thöôøng khaùc nhau.
 a/ Coù bao nhieâu kieåu gen ñoàng hôïp töû? Bao nhieâu kieåu gen dò hôïp töû veà caû 3 tính traïng ?
 b/ Coù 2 anh em sinh ñoâi cuøng tröùng, vôï ngöôøi anh coù nhoùm maùu A, thuaän phaûi, maét ñen, gia ñình ngöôøi anh coù 2 con trai: 1 coù nhoùm maùu A, thuaän traùi, maét naâu; 1 coù nhoùm maùu B, thuaän phaûi, maét ñen. Vôï ngöôøi em coù nhoùm maùu B, thuaän traùi , maét naâu. Gia ñình ngöôøi em coù 1 con gaùi maùu A, thuaän phaûi, maét ñen.. Tìm kieåu gen, kieåu hình cuûa 2 anh em sinh ñoâi vaø kieåu gen cuûa nhöõng ngöôøi coøn laïi?
 Baøi 5 : ( Ñeà thi tuyeån sinh vaøo lôùp 10 THPT Leâ Quyù Ñoân 2008- 2009)
 Khi lai thuaän vaø nghòch 2 gioáng chuoät coâbay thuaàn chuûng loâng ñen, daøi vaø loâng traéng, ngaén vôùi nhau ñeàu ñöôïc F1 toaøn chuoät loâng ñen, ngaén. Cho chuoät F1 giao phoái vôùi nhau sinh ra chuoät F2 goàm 26 con loâng ñen, ngaén; 10 con loâng ñen, daøi; 9 con loâng traéng, ngaén; 3 con loâng traéng, daøi. Bieát raèng caùc gen qui ñònh caùc tính traïng naém treân caùc nhieãm saéc theå thöôøng khaùc nhau.
 B/ BOÅ SUNG CAÙC QUY LUAÄT DI TRUYEÀN SAU MENÑEN
 DAÏNG 3: Lai moät caëp tính traïng vôùi hieän töôïng troäi khoâng hoaøn toaøn
 Loaïi 1: Baøi toaùn thuaän
Giaû thieát cho bieát töông quan troäi – laën vaø kieåu hình cuûa P.
Xaùc ñònh keát quaû lai ôû F1, F2 veà kieåu gen vaø kieåu hình
* Phöông phaùp giaûi:
Böôùc 1: Qui öôùc gen ( neáu baøi taäp cho saün qui öôùc gen thì söû duïng qui öôùc gen ñaõ cho)
Böôùc 2: Xaùc ñònh kieåu gen cuûa P
Böôùc 3: Vieát sô ñoà lai
F Luu yù: Neáu baøi taäp chöa cho bieát töông quan troäi – laën thì phaûi xaùc ñòng töông quan troäi – laën tröôùc khi qui öôùc gen.
 @ BAØI TAÄP:
 Baøi 1:
ÔÛ caây hoa phaán gen R qui ñònh hoa maøu ñoû, gen r qui ñònh hoa maøu traéng. Caëp gen Rr qui ñònh hoa maøu hoàng.
Giaûi thích söï xuaát hieän cuûa hieåu hình hoa maøu hoàng?
Cho lai giöõa caây hoa phaán maøu ñoû vôùi caây hoa phaán maøu traéng ñöôïc F1
Cho F1 tieáp tuïc lai vôùi nhau ñöôïc F2. Bieän luaän vaø vieát sô ñoà lai töø P ñeán F2
 Loaïi 2: Baøi toaùn nghòch
 Giaû thieát cho bieát töông quan troäi – laën vaø keát quaû lai ôû F1, F2 
 Xaùc ñònh kieåu gen, kieåu hình cuûa P vaø vieát sô ñoà lai
 * Phöông phaùp giaûi:
Böôùc 1: Qui öôùc gen ( neáu baøi taäp cho saün qui öôùc gen thì söû duïng qui öôùc gen ñaõ cho)
Böôùc 2: Phaân tích tæ leä phaân li kieåu hình ôû ñôøi con ñeå suy ra kieåu gen cuûa boá meï
Böôùc 3: Vieát sô ñoà lai vaø nhaän xeùt keát quaû
 BAØI TAÄP: 
 Baøi 1:
 ÔÛ caây daâu taây, tính traïng quaû ñoû laø troäi khoâng hoaøn toaøn so vôùi tính traïng quaû traéng. Cho lai giöõa 2 caây daâu taây chöa roõ maøu quaû ñöôïc theá heä lai F1 ñoàng nhaát veà kieåu hình cho F1 töï thuï phaán ñöôïc F2 goàm: 102 Caây daâu quaû ñoû: 207 caây daâu taây quaû hoàng : 99 caây daâu taây quaû traéng
 Giaûi thích keát quaû thu ñöôïc vaø vieát sô ñoà lai. Bieát raèng tính traïng maøu quaû do moät caëp gen qui ñònh.
 Baøi 2: 
 Ngöôøi ta tieán haønh caùc pheùp lai khaùc nhau vaø thu ñöôïc caùc keát quaû ôû F1 nhö sau : 
Pheùp lai 1: 
F1 xuaát hieän 85 caây coù haït maøu ñen, 170 caây coù haït maøu xaùm, vaø 86 caây coù haït maøu traéng .
Pheùp lai 2: 
F1 xuaát hieän 162 caây coù haït maøu ñen vaø 160 caây coù haït maøu xaùm . 
Pheùp lai 3: 
F1 Xuaát hieän 300 caây ñeàu coù haït maøu ñen. 
 Giaûi thích keát quaû thu ñöôïc vaø vieát sô ñoà lai. Bieát raèng tính traïng maøu haït do moät caëp gen qui ñònh.
 DAÏNG 4 : QUI LUAÄT DI TRUYEÀN LIEÂN KEÁT
 *Moät soá kieán thöùc cô baûn caàn nhôù: 
 -Cô theå coù kieåu gen dò hôïp 2 caëp gen treân moät caëp nhieãm saéc theå töông ñoàng 
 Kí hieäu kieåu gen: 
*Neáu 2 gen troäi lieân keát treân 1 nhieãm saéc theå vaø 2 gen laën kieân keát treân 1 nhieãm saéc theå coøn laïi laø của caëp töông ñoàng 
 Kí hieäu gen: AB/ab ( goïi laø kieåu gen dò hôïp ñeàu) 
*Neáu ôû caëp nhieãm saéc theå töông ñoàng , moãi nhieãm saéc theå ñeàu coù 1 gen troäi lieân keát vôùi 1 gen laën . Kí hieäu kieåu gen : Ab / aB ( goïi laø kieåu gen dò hôïp töû cheùo) 
-Caùc cô theå dò hôïp hai caëp gen lai vôùi nhau: 
*Coù caùc tröôøng hôïp sau: AB/ab x AB/ab ; AB/ab x Ab/aB ; Ab/aB x Ab/aB 
 Neáu con lai coù tyû leä kieåu hình 3:1 ( vôùi tính troäi hoaøn toaøn) .
 Suy ra cô theå P mang lai ñeàu coù kieåu gen dò hôïp töû ñeàu vaø lieân keát gen hoaøn toaøn 
 P: AB/ab x AB/ab 
 Neáu caùc tính troäi hoaøn toaøn vaø con lai F1 coù tæ leä kieåu hình 1:2:1, coù theå coù caùc khaû naêng sau: 
 + Neáu caùc gen lieân keát hoaøn toaøn :
 Suy ra ít nhaát moät trong 2 cô theå P mang lai laø dò hôïp töû cheùo (Ab/aB )
 P : AB/ab x Ab /aB hay P: Ab/aB x Ab/aB 
 + Coù hieän töôïng hoaùn vò gen: 
 Phaàn naøy GV khoâng giaûng daïy vì thuoäc kieán thöùc cuûa THPT
 DAÏNG 5: DI TRUYEÀN TÖÔNG TAÙC 
Moät soá kieán thöùc cô baûn caàn nhôù:
TÖÔNG TAÙC BOÅ TRÔÏ
TÖÔNG TAÙC AÙT CHEÁ TROÄI
Tæ leä 12 : 3 : 1
Tæ leä 9 : 7
Tæ leä 9 : 6 : 1
+ 2 caëp gen khoâng alen xaùc ñònh 1 tính traïng coù 2 kieåu hình.
+ Chæ xaûy ra töông taùc boå trôï giöõa 2 gen troäi khoâng alen, xuaát hieän 1 kieåu hình môùi.
+ 2 caëp gen khoâng alen xaùc ñònh 1 tính traïng coù 3 kieåu hình.
+ Xaûy ra töông taùc boå trôï giöõa 2 gen troäi khoâng alen vaø töông taùc boå trôï giöõa 2 gen laën laøm xuaát hieän 2 kieåu hình môùi.
+ 2 caëp gen khoâng alen xaùc ñònh 1 tính traïng coù 3 kieåu hình.
+ Xaûy ra töông taùc aùt cheá cuûa gen troäi vôùi gen troäi, gen laën qui ñònh caùc tính traïng khaùc.
+ F1 x F1 à F2 coù tæ leä kieåu hình 9:7
+ F1 lai phaân tích cho tæ leä kieåu hình FB 3: 1.
+ Söï coù maët 1 trong 2 gen troäi khoâng alen hoaëc thieáu caû 2 gen troäi khoâng alen ñeàu cho cuøng 1 kieåu hình gioáng nhau.
+ F1 x F1 à F2 coù tæ leä kieåu hình 9 :6 :1
+ F1 lai phaân tích cho tæ leä kieåu hình FB 1 :2 :1.
+ Söï coù maët 1 trong 2 gen troäi khoâng alen cho cuøng 1 kieåu hình , khaùc kieåu hình cuûa söï coù maët 2 gen laën
+ F1 x F1 à F2 coù tæ leä kieåu hình 12 :3 :1
+ F1 lai phaân tích cho tæ leä kieåu hình FB 1 :2 :1.
+ Aùt cheá söï bieåu hieän kieåu hình cuûa tính traïng khaùc. Gen aùt coù theå vöøa bieåu hieän tính traïng ñoàng thôøi aùt khuaát kieåu hình cuûa tính traïng khaùc
 µ Moät soá ví duï veà di truyeàn töông taùc:
 a/ VÍ DUÏ 1: Söï DT chieàu cao caây ngoâ, khi coù maët 2 gen troäi A vaø B, 2 gen naøy töông taùc vôùi nhau taïo ra kieåu hình caây cao , khi thieáu maët 1 trong 2 gen troäi, hoaëc thieáu caû 2 gen troäi cho kieåu hình caây thaáp à F2 coù tæ leä: 9 cao: 7 thaáp.
 P: AAbb x aaBB
 Caây thaáp caây thaáp
 G: Ab aB
 F1: AaBb ( Caây cao)
 F1xF1: AaBb x AaBb
 GF1: AB , Ab , aB , ab	AB , Ab , aB , ab
 F2: Kieåu gen ( HS töï vieát)
 Kieåu hình: 9 A-B- : Caây cao
 3 A-bb
 3 aaB- caây thaáp
 1 aabb
	 b/ Söï di truyeàn hình daïng quaû bí ngoâ do 2 caëp gen khoâng alen chi phoái. Neáu coù maët gen D vaø F à bí quaû deït, neáu coù maët 1 trong 2 gen troäi D hoaëc F à bí quaû troøn, neáu coù maët caû 2 gen laën töông taùc taïo ra quaû daøi :
 P: DDff	 x ddFF
 Troøn troøn
 G: Df dF
 F1: DdFf ( quaû deït)
 F1xF1: DdFf x DdFf
 GF1: DF , Df , dF , df
 F2: Kieåu gen ( HS töï vieát )
 Kieåu hình : 9 D-F- : Deït
 3 D-ff troøn
 3 ddF-
 1 ddff : daøi
 b/ VÍ DUÏ 2 : ï Söï di truyeàn maøu saéc quaû bí ngoâ.
 A: quaû maøu vaøng; a: quaû maøu xanh.
 I: aùt cheá maøu saéc quaû; i: khoâng aùt cheá
P: IIAA x iiaa
 Quaû traéng quaû xanh
G: IA ia
F1: IiAa
F1 x F1: IiAa x IiAa
GF1: IA ; Ia ; iA ; ia
F2: 1 IIAA : 2 IiAA : 2 IIAa : 4 IiAa: 1 IIaa: 2 Iiaa: 1 iiAA: 2 iiAa: 1 iiaa 
 12 quaû traéng : 3 quaû vaøng : 1 quaû xanh
 @ BAØI TAÄP:
 Baøi taäp 1 : Ngöôøi ta lai caây ñaäu thôm coù hoa maøu ñoû vôùi caây ñaäu thôm coù hoa maøu traéng . Keát quaû thu ñöôïc ca