Giáo án Ngữ văn 9 - Chuyên đề 2: Truyện kiều của Nguyễn Du

tr­íc cuéc ®êi vµ sè phËn cña nµng qua hai c©u th¬:
 Hoa ghen thua th¾m, liÔu gêm kÐm xanh
 VÎ ®Ñp cña Thuý KiÒu lµm cho t¹o ho¸ ph¶i ghen ghÐt, ph¶i ®è kÞ: "hoa ghen", "liÔu hên" nªn sè phËn nµng Ðo le, ®au khæ, ®Çy tr¾c trë.
C©u 2. TËp lµm v¨n
 B»ng nh÷ng hiÓu biÕt cña em vÒ TruyÖn KiÒu, h·y tr×nh bµy vÒ nghÖ thuËt miªu t¶ vµ kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch nh©n vËt cña NguyÔn Du.
 I/ T×m hiÓu ®Ò
 - §Ò yªu cÇu ph©n tÝch mét gi¸ trÞ nghÖ thuËt næi bËt cña nghÖ thuËt TruyÖn KiÒu: nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt. Cã thÓ nãi trong v¨n häc trung ®¹i, kh«ng cã mét t¸c gi¶ thø hai nµo thµnh c«ng trong viÖc miªu t¶ nh©n vËt nh­ NguyÔn Du (theo Gi¸o s­ NguyÔn Léc).
 - Chñ yÕu sö dông kiÕn thøc trong c¸c ®o¹n trÝch häc, cã thÓ vËn dông thªm mét sè hiÓu biÕt vÒ c¸c nh©n vËt trong truyÖn th«ng qua mét vµi c©u miªu t¶ mçi nh©n vËt.
 - C¨n cø vµo tõng ®o¹n trÝch ®· häc mµ kh¸i qu¸t lªn ®Æc ®iÓm bót ph¸p x©y dùng nh©n vËt cña NguyÔn Du ®Ó lµm bè côc bµi viÕt. Kh«ng nªn ph©n tÝch c¸ch viÕt tõng nh©n vËt, sÏ trïng lÆp vµ thiÕu s©u s¾c.
 II/ Dµn bµi chi tiÕt
 A- Më bµi:
 - Søc hÊp dÉn m¹nh mÏ cña TruyÖn KiÒu chÝnh lµ bëi néi dung s©u s¾c t×nh ®êi ®­îc biÓu hiÖn b»ng h×nh thøc nghÖ thuËt ®¹t ®Õn tr×nh ®é mÉu mùc cña v¨n ch­¬ng cæ ®iÓn.
 - Mét trong nh÷ng thµnh c«ng xuÊt s¾c cña NguyÔn Du lµ nghÖ thuËt miªu t¶ vµ kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch nh©n vËt.
 B- Th©n bµi :
 1. Miªu t¶ ngo¹i h×nh rÊt ®éc ®¸o
 NguyÔn Du kh¾c ho¹ ngo¹i h×nh mçi nh©n vËt hÕt søc c« ®äng mµ vÉn in dÊu nÐt mÆt, bé d¹ng cña tõng nh©n vËt, kh«ng ai gièng ai.
 - Thuý V©n, Thuý KiÒu ®Òu ®Ñp, nh­ng V©n th×:
Hoa c­êi ngäc thèt ®oan trang,
M©y thua n­íc tãc tuyÕt nhõng mµu da.
 Cßn KiÒu th× :
Lµn thu thuû nÐt xu©n s¬n
Hoa ghen thua th¾m liÔu hên kÐm xanh.
 - Còng lµ trang nam nhi, Tõ H¶i lµ anh hïng cho nªn chµng hiÖn ra oai phong lÉm liÖt:
R©u hïm hµm Ðn mµy ngµi
Vai n¨m tÊc réng th©n m­êi th­íc cao.
 Kim Träng lµ v¨n nh©n, hiÖn ra thËt nho nh·, hµo hoa:
TuyÕt in s¾c ngùa c©u gißn,
Cá pha mµu ¸o nhuém non da trêi.
 - Cïng lµ nh÷ng kÎ xÊu xa, bØ æi, nh­ng M· Gi¸m Sinh th× : Mµy r©u nh½n nhôi ¸o quÇn b¶nh bao ; cßn Së Khanh th× : H×nh dong tr¶i chuèt, ¸o kh¨n dÞu dµng.
 Nh×n chung, NguyÔn Du miªu t¶ nh©n vËt chÝnh diÖn theo bót ph¸p ­íc lÖ nh­ng cã sù s¸ng t¹o nªn vÉn sinh ®éng ; t¶ nh©n vËt ph¶n diÖn b»ng bót ph¸p hiÖn thùc nh­ ng«n ng÷ ®êi th­êng còng rÊt sinh ®éng.
 2. Miªu t¶ néi t©m tinh tÕ vµ s©u s¾c
 - NguyÔn Du th­êng ®Æt nh©n vËt vµo nh÷ng c¶nh ngé cã kÞch tÝnh ®Ó nh©n vËt béc lé t©m tr¹ng : BÞ ®Èy vµo lÇu xanh, Thuý KiÒu ®Þnh chÕt ®Ó tho¸t nhôc l¹i kh«ng chÕt ; bÞ giam láng ë LÇu Ng­ng BÝch, ch­a biÕt t­¬ng lai lµnh d÷ ra sao.
 - ¤ng ®Æc biÖt thµnh c«ng trong miªu t¶ néi t©m nh©n vËt qua ng«n ng÷ tù sù cña t¸c gi¶, qua ®éc tho¹i néi t©m vµ qua t¶ c¶nh ngô t×nh :
 + T©m tr¹ng cña Kim Träng vµ Thuý KiÒu lÇn ®Çu tiªn gÆp nhau ®­îc miªu t¶ qua lêi kÓ cña t¸c gi¶ :
Ng­êi quèc s¾c kÎ thiªn tµi,
T×nh trong nh­ ®· mÆt ngoµi cßn e.
ChËp chên c¬n tØnh c¬n mª,
Rèn ngåi ch¼ng tiÖn døt vÒ chØn kh«n.
 + T©m tr¹ng nhí ng­êi yªu cña Thuý KiÒu khi ë lÇu Ng­ng BÝch ®­îc béc lé qua tiÕng nãi néi t©m cña nµng.
 + T©m tr¹ng c« ®¬n, lo l¾ng cña KiÒu khi mét m×nh ë lÇu Ng­ng BÝch ®­îc miªu t¶ qua c¶nh thiªn nhiªn.
 3. NghÖ thuËt kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch nh©n vËt s¾c s¶o
 a) Kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch qua diÖn m¹o, cö chØ
 - Thuý V©n: Víi vÎ khu«n tr¨ng ®Çy ®Æn, hoa c­êi ngäc thèt cho thÊy tÝn c¸ch ®oan trang, phóc hËu.
 - Thuý KiÒu : víi ®«i m¾t nh­ lµn thu thuû, nÐt xu©n s¬n to¸t lªn tÝnh c¸ch th«ng minh, ®a c¶m.
 - M· Gi¸m Sinh : vÎ mÆt mµy r©u nh½n nhôi, trang phôc quÇn ¸o b¶nh bao, cö chØ “ngåi tãt” sç sµng, cho thÊy ®ã lµ kÎ trai l¬, th« lç.
 - Hå T«n HiÕn : c¸i vÎ mÆt s¾t còng ng©y v× t×nh tè c¸o b¶n chÊt ®éc ¸c vµ d©m « cña viªn "träng thÇn".
 b) Kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch qua ng«n ng÷ ®èi tho¹i
 - Lêi lÏ Tõ H¶i th­êng cã tÝnh kh¼ng ®Þnh thÓ hiÖn râ tÝch c¸ch kh¼ng kh¸i, tù tin:
Mét lêi ®· biÕt ®Õn ta,
Mu«n chung ngh×n tø còng lµ cã nhau
 - Thuý KiÒu nãi víi Thóc Sinh : nghÜa nÆng ngh×n non, T¹i ai h¸ d¸m phô lßng cè nh©n, tá râ nµng lµ con ng­êi träng ©n nghÜa.
 - Ho¹n Th­ liÖu ®iÒu kªu xin : chót phËn ®µn bµ, ghen tu«ng th× còng ng­êi ta th­êng t×nh, th× ®©y qu¶ lµ con ng­êi kh«n ngoan, gi¶o ho¹t,
 C- KÕt bµi :
 - VÒ ph­¬ng diÖn x©y dùng nh©n vËt, NguyÔn Du ®¹t nh÷ng thµnh c«ng mµ ch­a t¸c gi¶ ®­¬ng thêi nµo theo kÞp. Nhµ th¬ th­êng miªu t¶ rÊt sóc tÝch, chØ cÇn mét vµi c©u th¬ «ng ®· cã thÓ kh¾c ho¹ râ nÐt ngo¹i h×nh vµ tÝnh c¸ch nh©n vËt. Nh­ng tuyÖt diÖu nhÊt lµ nghÖ thuËt miªu t¶ néi t©m nh©n vËt.
 - TruyÖn KiÒu sèng m·i víi thêi gian phÇn lín còng lµ do nh÷ng thµnh tùu nghÖ thuËt nµy.
C©u 3: ViÕt ®o¹n v¨n (Đoạn văn nhân quả ), nội dung nói về lòng hiếu nghĩa của Kiều trong lúc lưu lạc:
 	Chính trong hoàn cảnh lưu lạc quê người của nàng ta mới thấy hết được tấm lòng chí hiếu của người con gái ấy(1). Nàng biết sẽ còn bao cơn " cát dập sóng vùi" nhưng nàng vẫn chỉ canh cánh lo cho cha mẹ thiếu người đỡ đần phụng dưỡng vì hai em còn " sân hoè đôi chút thơ ngây"(2). Bốn câu mà dùng tới bốn điển tích "người tựa cửa", " quạt nồng ấp lạnh", "sân lai", " gốc tử(3)". Nguyễn Du đã làm cho nỗi nhớ của Kiều đậm phần trang trọng, thiết tha và có chiều sâu nhưng cũng không kém phần chân thực(4). 
Mô hình đoạn văn: Ý tưởng của đoạn bình về lòng hiếu của Kiều. Câu 1 nêu kết quả, ba câu còn lại nêu nguyên nhân
C©u 3: Tác phẩm " Đoạn trường tân thanh" của Nguyễn Du được nhân dân gọi là " Truyện Kiều". Viết một đoạn văn ngắn giải thích mối quan hệ giữa nhan đề của tác phẩm với nội dung, tư tưởng chủ đề của tác phẩm qua hai cách đặt tên trên, trong đó có một câu cảm thán.
- Đoạn văn minh hoạ:
 	Nguyễn Du, đại thi hào của dân tộc đã sáng tác " Truyện Kiều", truyện thơ bằng chữ Nôm, một kiệt tác của văn học trung đại Việt Nam. Tác phẩm đó được nhà thơ lấy tên là " Đoạn trường tân thanh" với nghĩa là tiếng kêu mới xé lòng đứt ruột. Ngay trong nhan đề, tác phẩm đã thể hiện được tấm lòng nhân đạo sâu sắc của thi nhân. Ông thương cảm, xót xa cho số phận bất hạnh của nàng Kiều, một người con gái tài hoa bị vùi dập trong kiếp đoạn trường đau khổ. Viết về Kiều, về cuộc đời trầm luân bể khổ của nàng, tác giả muốn nói lên những tiếng kêu than xé lòng đứt ruột, thương cho kiếp đời tài sắc nhưng bất hạnh của người phụ nữ trong xã hội xưa. Nhan đề tác phẩm thể hiện rõ nội dung, tư tưởng tác phẩm; nhưng nhân dân ta đã đặt tên lại, gọi ngắn gọn là " Truyện Kiều". Cái tên này nôm na, dễ nhớ, dễ hiểu, lấy tên nhân vật chính ( nàng Thuý Kiều) đặt tên cho tác phẩm. Đây là cách đặt tên thường thấy trong văn học dân gian. Tác phẩm tự sự này xoay quanh kể về cuộc đời của nhân vật chính là nàng Kiều, người con gái tài sắc vẹn toàn nhưng bị những thế lực hắc ám vùi dập, đoạ đày thật thương tâm. Thương thay cho số phận bất hạnh của nàng Kiều, của người phụ nữ trong xã hội phong kiến xưa! Như vậy cùng một tác phẩm nhưng mỗi tên gọi thể hiện một dụng ý!
Câu kết thúc đoạn văn là câu cảm thán.
 C©u 4. §o¹n v¨n
 Trong "TruyÖn KiÒu" cã c©u:
T­ëng ng­êi d­íi nguyÖt chÐn ®ång
...
 H·y chÐp 7 c©u th¬ tiÕp theo.
 1. §o¹n th¬ võa chÐp diÔn t¶ t×nh c¶m cña ai víi ai?
 2. TrËt tù diÔn t¶ t©m tr¹ng nhí th­¬ng ®ã cã hîp lÝ kh«ng ? T¹i sao ?
 3. ViÕt mét ®o¹n v¨n ng¾n theo c¸ch diÔn dÞch ph©n tÝch t©m tr¹ng cña nhan vËt tr÷ t×nh trong ®o¹n th¬ trªn.
 Gîi ý :
 1. HS tù lµm.
 2. §o¹n th¬ võa chÐp nãi lªn t×nh c¶m nhí th­¬ng Kim Träng vµ cha mÑ cña Thuý KiÒu trong nh÷ng ngµy sèng c« ®¬n ë lÇu Ng­ng BÝch.
 3. TrËt tù diÔn t¶ t©m tr¹ng nhí th­¬ng cña KiÒu: nhí Kim Träng råi nhí ®Õn cha mÑ, tho¹t ®äc th× thÊy kh«ng hîp lÝ, nh­ng nÕu ®Æt trong c¶nh ngé cña KiÒu lóc ®ã th× l¹i rÊt hîp lÝ.
 - KiÒu nhí tíi Kim Träng tr­íc khi nhí tíi cha mÑ lµ v×:
 + VÇng tr¨ng ë c©u thø hai trong ®o¹n trÝch gîi nhí tíi lêi thÒ víi Kim Träng h«m nµo.
 + Nµng ®au ®ín xãt xa v× mèi t×nh ®Çu ®Ñp ®Ï ®· tan vì.
 + C¶m thÊy m×nh cã lçi khi kh«ng gi÷ ®­îc lêi hÑn ­íc víi chµng Kim.
 + Víi cha mÑ dï sao KiÒu còng ®· phÇn nµo lµm trßn ch÷ hiÕu khi b¸n m×nh lÊy tiÒn cøu cha vµ em trong c¬n tai biÕn.
 - C¸ch diÔn t¶ t©m tr¹ng trªn lµ rÊt phï hîp víi quy luËt t©m lÝ cña nh©n vËt, thÓ hiÖn râ sù tinh tÕ cña ngßi bót NguyÔn Du, ®ång thêi còng cho ta thÊy râ sù c¶m th«ng ®èi víi nh©n vËt cña t¸c gi¶.
 *GV h­íng dÉn vµ yªu cÇu HS viÕt mét ®o¹n v¨n diÔn dÞch theo yªu cÇu cña ®Ò.
 C©u 5. §o¹n v¨n
 a. ChÐp chÝnh x¸c 8 c©u cuèi cña ®o¹n trÝch "KiÒu ë lÇu Ng­ng BÝch".
 b. Trong 8 c©u th¬ võa chÐp, ®iÖp ng÷ "Buån tr«ng" ®­îc lÆp l¹i 4 lÇn. C¸ch lÆp ®i lÆp l¹i ®iÖp ng÷ ®ã cã t¸c dông g×?
 Gîi ý:
 a. ChÐp chÝnh x¸c 8 c©u cuèi ®o¹n trÝch "KiÒu ë lÇu Ng­ng BÝch".
 b. T¸c dông cña ®iÖp ng÷ "buån tr«ng":
 - Côm tõ "buån tr«ng" më ®Çu c¸c c©u lôc (c©u 6 tiÕng) trong thÓ th¬ lôc b¸t ®· t¹o nªn ©m h­ëng trÇm buån, b¸o hiÖu nh÷ng ®au buån mµ KiÒu sÏ ph¶i g¸nh chÞu trong suèt cuéc ®êi l­u l¹c, ch×m næi.
 - §iÖp tõ gãp phÇn diÔn t¶ t©m tr¹ng buån sÇu cña KiÒu kÐo dµi triÒn miªn, g©y nªn mét t©m tr¹ng ®Çy lo ©u, sî h·i. T©m tr¹ng Êy t­ëng kh«ng bao giê kÕt thóc vµ ngµy cµng t¨ng.
C©u 6. TËp lµm v¨n
 NhËn xÐt vÒ sè phËn ng­êi phô n÷ trong x· héi phong kiÕn, NguyÕn Du ®· xãt xa:
§au ®ín thay phËn ®µn bµ
Lêi r»ng b¹c mÖnh còng lµ lêi chung
 	 B»ng c¸c t¸c phÈm ®· häc: "ChuyÖn ng­êi con g¸i Nam X­¬ng" cña NguyÔn D÷ vµ nh÷ng ®o¹n trÝch ®· häc cña "TruyÖn KiÒu" (NguyÔn Du), em h·y lµm râ ®iÒu ®ã.
 Gîi ý:
 * Häc sinh vËn dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc vÒ v¨n b¶n vµ kiÓu v¨n b¶n nghÞ luËn v¨n häc ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Æt ra : sè phËn ®Çy ®au khæ cña ng­êi phô n÷ trong x· héi phong kiÕn.
 * Qua hai t¸c phÈm ®· häc: "ChuyÖn ng­êi con g¸i Nam X­¬ng" cña NguyÔn D÷ vµ "TruyÖn KiÒu" cña NguyÔn Du, ta cÇn lµm râ nh÷ng nçi ®au khæ mµ ng­êi phô n÷ ph¶i g¸nh chÞu.
 -Vò N­¬ng lµ n¹n nh©n cña chÕ ®é phong kiÕn nam quyÒn ®Çy bÊt c«ng ®èi víi ng­êi phô n÷:
 + Cuéc h«n nh©n cña Vò N­¬ng víi Tr­¬ng Sinh cã phÇn kh«ng b×nh ®¼ng (Tr­¬ng Sinh xin mÑ mµng tr¨m l¹ng vµng c­íi Vò N­¬ng vÒ lµm vî) - sù c¸ch bøc giµu nghÌo khiÕn Vò N­¬ng lu«n sèng trong mÆc c¶m thiÕp vèn