Giáo án Ngữ văn 7 - Tiết 1 đến tiết 33

ài liệu chuẩn kiến thức
 - Học sinh: Xem lại bài cũ
C. Tiến trình dạy học
1. Kiểm tra sự chuẩn bị của học sinh
2. Bài mới
HOẠT ĐỘNG CỦA THẦY VÀ TRÒ
NỘI DUNG BÀI HỌC
Nhắc lại khái niệm điệp ngữ?
Khi nói hoặc viết người ta có thể dùng biện pháp lặp lại từ ngữ để làm nổi bật ý. Gây cảm xúc mạnh.
Hãy chỉ ra các từ được lặp lại trong bài ca dao trên?
Mỗi em lấy hai ví dụ về điệp từ?
VD:
Buồn trông cửa bể chiều hôm
Thuyền ai thấp thoáng cánh buồm xa xa
Buồn trông ngọn nước mới xa
Hoa trôi man mác biết là về đâu
(Nguyễn Du)
VD:
	Chú bé loắt choắt
Cái xắc xinh xinh
 Cái chân thoăn thoắt
 Cái đầu nghênh nghênh
(Tố Hữu)
-> Được lặp lại ở đầu và cuối bài thơ Lượm
VD:
- Tre anh hùng lao động. Tranh hùng chiến đấu. 
- Tôi yêu....
- Tôi yêu 
(SG tôi yêu- Minh Hương)
Khăn thương nhớ ai
Khăn rơi xuống đất?
 Khăn thương nhứ ai
 Khăn vắt lên vai?
 Khăn thương nhớ ai
 Khăn chùi nước mắt?
Câu thơ nghĩ đắn đo không viết
Viết đưa ai, ai biết mà đưa
(Nguyễn Khuyến)
VD:
Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ
Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà
Bài 1
Hãy ghi lại những điệp ngữ được sử dụng trong các bài thơ, đoạn thơ sau: cảnh khuya, Rằm tháng giêng, Tiếng gà trưa. 
- Cho biết các điệp ngữ đó thuộc cấp độ nào và dạng điệp ngữ gì?
- Phân tích tác dụng của các điệp ngữ đó
BÀI “CẢNH KHUYA”
 Câu “Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa”
- Điệp từ: Lồng
+ Dạng điệp ngữ: Điệp ngữ cách quãng
+ Tác dụng: Nhờ việc lặp lại từ lồng, cảnh đêm trăng trở nên sinh động, ấm áp hơn, mở ra không gian nhiều chiều gợi ên bức tranh khuya lung linh, huyền ảo.
Câu: Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ
Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà
- Điệp ngữ: chưa ngủ
- Dạng điệp ngữ: Chuyển tiếp
- Tác dụng: Đưa người đọc đến với một khám pháp bất ngờ, thú vị: Bác Hồ chưa ngủ không chỉ vì cảnh đêm trăng quá đẹp mà còn vì Bác lo việc nước->Tình yêu thiên nhiên và tình yêu Tổ quốc hài hoà trong tâm hồn Bác.
BÀI “RẰM THÁNG GIÊNG”
C©u: “Xu©n giang xu©n thuû tiÕp xu©n thiªn”
- §iÖp tõ: xu©n
- D¹ng ®iÖp ng÷: C¸ch qu·ng
- T¸c dông: DiÔn t¶ søc sèng cña mïa xu©n lan to¶ bao trïm c¶ vò trô réng lín bao la.
I. C¸c cÊp ®é cña ®iÖp ng÷
1. §iÖp tõ
Mét tõ ®­îc lÆp ®i lÆp th× gäi lµ ®iÖp tõ
VD: 
Anh ®i anh nhí quª nhµ
Nhí canh rau muèng nhí cµ dÇm t­¬ng
Nhí ai d·i n¾ng dÉm s­¬ng
Nhí ai t¸t n­íc bªn ®­êng h«m nao
(Ca dao)
2. §iÖp ng÷
ViÖc lÆp ®i lÆp l¹i mét côm tõ th× gäi lµ ®iÖp ng÷.
3. §iÖp c©u
ViÖc lÆp ®i lÆp l¹i mét c©u gäi lµ ®iÖp c©u
VD: C©u TiÕng gµ tr­a trong bµi th¬ cïng tªn
4. §iÖp ®o¹n
Mét ®o¹n v¨n, th¬ nµo ®ã ®­îc lÆp l¹i gäi lµ ®iÖp ®o¹n
5. §iÖp cÊu tróc có ph¸p
ViÖc lÆp ®i lÆp l¹i mét kiÓu c©u nµo ®ã gäi lµ ®iÖp cÊu tróc có ph¸p.
II. C¸c d¹ng ®iÖp ng÷
1. §iÖp ng÷ c¸ch qu·ng
C¸c tõ ng÷ ®­îc lÆp l¹i ®øng ë vÞ trÝ c¸ch xa nhau gäi lµ ®iÖp ng÷ c¸ch qu·ng
2. §iÖp ng÷ nèi tiÕp
Lµ c¸c tõ ng÷ ®­îc lÆp l¹i ®øng c¹nh nhau, nèi tiÕp nhau
DËy mµ ®i! DËy mµ ®i!
§õng tiÕc n÷a, can chi tiÕc m·i
(Tè H÷u)
3. §iÖp ng÷ vßng(ChuyÓn tiÕp)
Tõ ng÷ ë cuèi c©u tr­íc ®­îc lÆp l¹i ë ®Çu c©u sau
III. T¸c dông cña ®iÖp ng÷
- Néi dung cÇn diÔn ®¹t trë nªn Ên t­îng h¬n, míi mÎ h¬n, nhÊn m¹nh s¾c th¸i ý nghÜa, lµm næi bËt nh÷ng tõ ng÷ chuyªn chë suy nghÜ, c¶m xóc cña ng­êi nãi, ng­êi viÕt, khiÕn cho lêi nãi ®i vµo lßng ng­êi, Ên t­îng h¬n.
- T¹o nhÞp ®iÖu, tÝnh nh¹c cho c©u v¨n, c©u th¬.
* Sö dông:
- Trong giao tiÕp hµng ngµy
- Trong v¨n ch­¬ng nghÖ thuËt
- Trong v¨n chÝnh luËn vµ c¶ trong ng«n ng÷ khoa häc
IV. LuyÖn tËp
Bµi “TiÕng gµ tr­a”
- §iÖp c©u:TiÕng gµ tr­a 
+ D¹ng: C¸ch qu·ng
+ T¸c dông: Nh­ mét sîi d©y nèi liÒn qu¸ khø vµ hiÖn t¹i
- §iÖp tõ: nghe, v×
+ D¹ng ®iÖp ng÷: C¸ch qu·ng
+ T¸c dông: nhÊn m¹nh sù c¶m nhËn ©m thanh tiÕng gµ cña ng­êi lÝnh vµ môc ®Ých chiÕn ®Êu cña ng­êi ch¸u-> T×nh yªu n­íc b¾t nguån tõ t×nh yªu gia ®×nh, xãm lµng.
§o¹n trÝch
“ Trêi xanh ®©y lµ cña chóng ta
Nói rõng ®©y lµ cña chóng ta
Nh÷ng c¸nh ®ång th¬m m¸t
Nh÷ng ng¶ ®­êng b¸t ng¸t
Nh÷ng dßng s«ng ®á nÆng phï sa”
- §iÖp ng÷: Cña chóng ta”
- §iÖp tõ: nh÷ng
+ D¹ng: C¸ch qu·ng
+ T¸c dông: Rêi xanh, nói rõng, nh÷ng ng¶ ®­êng, dßnh s«nglµ nh÷ng h×nh ¶nh cña ®Êt n­íc hïng vÜ, giµu ®Ñp. C¸c ®iÖp tõ, ®iÖp ng÷ trªn võa nhÊn m¹nh ý th¬, võa t¹o nªn ©m ®iÖu m¹nh mÏ, hµo hïng, biÓu lé niÒm tù hµo vÒ ý chÝ tù lËp, tù c­êng, tinh thÇn lµm chñ ®Êt n­íc
Bµi 2
ViÕt mét ®o¹n v¨n ng¾n biÓu c¶m vÒ mïa xu©n, trong ®ã cã sö dông ®iÖp ng÷.
*. Cñng cè 
- ThÕ nµo lµ ®iÖp ng÷?
- CÇn sö dông biÖn ph¸p nghÖ thuËt ®iÖp ng÷ ®Ó lµm g×?
*. H­íng dÉn vÒ nhµ
 - VÒ nhµ tËp viÕt do¹n v¨n cã sö dông ®iÖp ng÷.
Ngµy so¹n: 17/12/2008
Tiết 15 Các lối chơi chữ
A. Mục tiêu cần đạt
 - Giúp học sinh củng cố và mở rộng hiểu biết của mình về điệp ngữ
B. Chuẩn bị
 - Giáo viên: Soạn bài
 - Học sinh: Ôn bài
C. Tiến trình dạy học
1. Kiểm tra sự chuẩn bị của học sinh
2. Bài mới
HOẠT ĐỘNG CỦA THẦY VÀ TRÒ
NỘI DUNG BÀI HỌC
Nhắc lại khái niệm chơi chữ?
Là lợi dụng đặc sắc về âm, về nghĩa của từ để tạo ra sự dí dỏm, hài hước, châm biếm
Kể tên các lối chơi chữ?
1
Ví dầu ví dẫu ví dâu
Ví qua ví lại ví trâu vô chuồng
-“Ví dầu ví dẫu ví dâu”: dùng như một kết từ(Từ có tác dụng liên kết)
- “Ví qua ví lại”: là động từ, biểu hiện sự trao đáp bằng lời hát
- “Ví trâu vô chuồng”: cũng là động từ nhưng lại có ý nghĩa là: đuổi, dồn ép 
2.Dựa vào cách cấu tạo âm tiết TV, các ngữ liệu về trùng điệp có được, cách lặp âm để chơi chữ có thể chia làm 5 loại: Lặp phụ âm đầu, lặp vần, lặp phụ âm đầu và vần, lặp thanh, lặp từ ngữ
3. Tiếng Việt là loại hình ngôn ngữ đơn lập, với hai đặc điểm nổi bật:
- Đơn vị cơ bản nhất là âm tiết, thường có nghĩa và được dùng để cấu tạo từ
- Ý nghÜa ng÷ ph¸p ®­îc diÔn ®¹t b»ng trËt tù tr­íc sau cña tõ, b»ng h­ tõ
- Bªn c¹nh ®ã, trong cÊu t¹o ©m tiÕt, hÇu hÕt c¸c phô ©m ®Çu ®Òu cã thÓ kÕt hîp víi c¸c kiÓu vÇn, cïng kh¶ n¨ng cã nghÜa kh¸ cao.
6. Tõ nhiÒu nghÜa ®­îc hiÓu lµ mét tõ cã nhiÒu nÐt nghÜa kh¸c nhau, gi÷a c¸c nÐt nghÜa nµy cã cïng mét mèi liªn hÖ nhÊt ®Þnh(§ã lµ mèi liªn hÖ gi÷a nghÜa c¬ b¶n víi nghÜa ph¸t sinh
Theo c¸ch nµy cã hai h×nh thøc ch¬i ch÷: 
+ Dïng c¸c tõ cã cïng nghÜa xuÊt hiÖn trong mét v¨n ng¾n
+ §Æt c¸c tõ cïng nghÜa vµo ng÷ c¶nh ®èi lËp
+ Gi¶ cïng nghÜa
Ch¬i ch÷ võa cã t¸c dông tÝch cùc võa cã t¸c dông tiªu cùc. V× vËy ch¬i ch÷ ph¶i phï hîp víi hoµn c¶nh giao tiÕp, tr¸nh ch¬i ch÷ víi dông ý xÊu, ®ïa giìn mét c¸ch v« ý 
1. ChØ ra nh÷ng tõ ng÷ ®­îc dïng ®Ó ch¬i ch÷ trong c¸c vd sau vµ cho biÕt ®ã lµ lèi ch¬i ch÷ nµo? T¸c dông lµ g×?
a. Tr¨ng bao nhiªu tuæi tr¨ng giµ
Nói bao nhiªu tuæi gäi lµ nói non
b. Mang theo mét c¸i phong b×
Trong ®ùng c¸i g×, ®ùng c¸i ®Çu tiÒn!
c. Chuång gµ kª s¸t chuång vÞt
d. Cßn trêi, cßn n­íc, cßn non
Cßn c« b¸n r­îu anh cßn say s­a
e. Cãc chÕt ®Ó nh¸i må c«i,
ChÉu ngåi chÉu khãc: chµng ¬i lµ chµng!
g. Con cß ¨n b·i rau r¨m
§¾ng cay chÞu vËy ®·i ®»ng cïng ai
h. Bao giê thong th¶ lªn ch¬i nguyÖt
Nhí h¸i cho xin n¾m l¸ ®a
(Hå Xu©n H­¬ng)
I. C¸c lèi ch¬i ch÷
1. Ch¬i ch÷ ®ång ©m
HiÖn t­îng sö dïng mét nh÷ng tõ cã ©m thanh gièng nhau nh­ng cã nhiÒu ý nghÜa kh¸c nhau trong cïng mét ng÷ c¶nh.
2. Ch¬i ch÷ ®iÖp ©m gåm: lÆp phô ©m ®Çu, lÆp vÇn, lÆp thanh ®iÖu
- LÆp phô ©m ®Çu:
Th¼ng th¾n, thËt thµ, th× thua thiÖt
Läc lõa, l­¬n lÑo, l¹i lªn l­¬ng
- Chê chång ch¬i chèn chïa chiÒn
Chanh chua chuèi ch¸t, chÝnh chuyªn chê chång
- LÆp thanh ®iÖu:
Nµng ¬i, tay ®ªm ®­¬ng gi¨ng mÒm
Tr¨ng ®an qua cµnh mu«n t¬ ªm
M©y nhung pha mµu thu trªn trêi
S­¬ng lam ph¬i mµu thu mu«n n¬i
3. Ch¬i ch÷ nãi l¸i
Mçi ©m tiÕt gåm ba bé phËn: phô ©m ®Çu, vÇn, thanh ®iÖu. Sù thay ®æi vÞ trÝ cña chóng ë hai ©m tiÕt l¸i t¹o nªn c¸ch nãi l¸i
VD1: Anh vÒ c©u r¹o anh ®i
Mai sau tr¶i lÑ, ta th× kÕt ®«i
- C©u r¹o: C¹o r©u
- Tr¶i lÑ: trÎ l¹i
VD2
 Mét ch÷ anh còng thi, hai ch÷ anh còng thi
May ra ®Ëu tr¹ng, dÉu rít ®i còng «ng nghÌ håi.
- NghÌ håi: ChØ «ng tiÕn sÜ trë vÒ
- Ngåi hÌ: Ngåi xã hÌ v× thi háng
4. Ch¬i ch÷ ®ång nghÜa
 Sö dông c¸c tõ cã ©m thanh kh¸c nhau nh­ng ý nghÜa gièng hoÆc gÇn gièng nhau 
VD: Nöa ®ªm, giê tÝ, canh ba
 Vî t«i, con g¸i, ®µn bµ, n÷ nhi
(Ca dao)
5. Ch¬i ch÷ tr¸i nghÜa
 Bao gåm viÖc sö dông tõ tr¸i nghÜa, tæ hîp h×nh ¶nh ®èi lËp nhau vÒ nghÜa
VD: Tôc ng÷ cã c¸c c©u:
- TÈm ngÈm mµ ®Êm chÕt voi
- Kh«n nhµ, d¹i chî
- No bông ®ãi con m¾t
- Cò ng­êi míi ta
6. Ch¬i ch÷ sö dông tõ nhiÒu nghÜa
Theo c¸ch nµy cã hai h×nh thøc ch¬i ch÷:
a. Tõ nhiÒu nghÜa xuÊt hiÖn nhiÒu lÇn trong cïng mét ng÷ c¶nh
VD
Ngçi buån ta l¹i viÕt th­ ch¬i
ViÕt bøc th­ nµy göi tr¸ch ai
Ai nh÷ng nhí ai, ai ch¼ng nhí,
§Ó ai luèng nh÷ng nhí ai hoµi
(T¶n §µ)
Tõ ai xuÊt hiÖn ë 6 vÞ trÝ víi hai nÐt nghÜa riªnng: 
+ Tõ ai2 vµ ai5: chØ ng«i thø nhÊt(chñ thÓ t©m tr¹ng)
+ Ai1,3,4,6: chØ ng«i thø hai(®èi t­îng cña t©m tr¹ng)
b. Tõ nhiÒu nghÜa chØ xuÊt hiÖn mét lÇn trong mét ng÷ c¶nh nhÊt ®Þnh
VD:
Chång ng­êi v¸c gi¸o s¨n beo
Chång em v¸c ®òa s¨n mÌo kh¾p m©m
(Ca dao)
- S¨n1: ®uæi b¾t thó
- S¨n2: chØ thãi tham ¨n
7. Ch¬i ch÷ cïng tr­êng nghÜa
Lµ dïng c¸c tõ ng÷ chØ sù vËt cã quan hÖ gÇn gòi nhau
VD: 
Chµng Cãc ¬i! Chµng Cãc ¬i!
ThiÕp bÐn duyªn chµng cã thÕ th«i
Nßng näc ®øt ®u«i tõ ®ay nhÐ
Ngh×n vµng kh«n chuéc dÊu b«i v«i
(Hå Xu©n H­¬ng)
8. Ch¬i ch÷ b»ng c¸ch t¸ch vµ ghÐp c¸c yÕu tè trong c©u theo nh÷ng trËt tù ng÷ ph¸p kh¸c nhau
VD:
- Cã t«n cã tæ, cã tæ cã t«n, t«n tæ tæ t«n, t«n tæ cò.
- Cßn n­íc cßn non, cßn non cßn n­íc, n­íc non non n­íc, n­íc non nhµ.
II. Bµi tËp
Bµi 1 
a.
+ Nói- non: ch¬i ch÷ ®ång nghÜa
+ Giµ - non: ch¬i ch÷ tr¸i nghÜa
b
+ §Çu tiªn- tiÒn ®©u: ch¬i ch÷ nãi l¸i
c. 
+ Gµ- kª: ch¬i ch÷ ®ång nghÜa
(Kª lµ yÕu tè HV cã nghÜa lµ gµ)
 d. Say s­a: Ch¬i ch÷ dïng tõ nhiÒu nghÜa
+ Yªu thÝch c¸i ®Ñp, c¶nh ®Ñp cña thiªn nhiªn(trêi, non n­íc)
+ Say mª s¾c ®Ñp, vÎ duyªn d¸ng cña c« hµng r­îu
e. 
- Chµng1: con chÉu chµng
- Chµng2: ®¹i tõ chØ ng­êi thanh niªn
=> Ch¬i ch÷ nhiÒu nghÜa
g. ®¾ng cay- rau r¨m: Ch¬i ch÷ cïng tr­êng liªn t­ëng(rau r¨m khiÕn ta nghÜ ®Õn ®¾ng cay. §¾ng cay nghÜ ®Õn rau r¨m)
ë ®©y rau r¨m hiÓu theo nghÜa Èn dô chØ hoµn c¶nh sè