Giáo án Ngữ văn 10 - Tiết 32

Phân môn: đọc văn
Tiết :32 ÔN TẬP VĂN HỌC DÂN GIAN VIỆT NAM 
Ngày soạn:01/11/09
A.Mục tiêu: Giúp HS 
- Củng cố, hệ thống hóa kiến thức về văn học dân gian Việt Nam đã học: kiến thức chung, kiến thức về thể loại và kiến thức về tác phẩm (hoặc đoạn trích)
- Biết vận dụng đặc trưng các thể loại của văn học dân gian để phân tích các tác phẩm cụ thể
 B. Phương tiện thực hiện và cách thức tiến hành bài dạy
1.Phương tiện thực hiện: - GV: SGV, SGK, STK, giáo án, bảng phụ
 - HS: SGK, vở ghi, vở soạn
2.Cách thức tiến hành bài dạy - Phương pháp vấn đáp
 - Phương pháp quy nạp
 - Thảo luận trao đổi củng cố kiến thức
C.Tiến trình bài dạy
 1.Ổn định lớp
 2.Kiểm tra bài cũ
3.Dạy bài mới
 *Lời vào bài: Các em đã được học rất nhiều tác phẩm thuộc văn học dân gian từ sử thi, truyền thuyết, truyện cổ tích, truyện cười và ca dao. Hôm nay, chúng ta sẽ tiến hành tổng kết lại những nét chính cơ bản nhất của văn học dân gian Việt Nam.
*Bài dạy
HOẠT ĐỘNG CỦA GV & HS
 NỘI DUNG BÀI DẠY 
HĐ 1: HDHS tìm hiểu phần I
Thao taïc 1: 
- Âënh nghéa vãö vàn hoüc dán gian? 
- Trçnh baìy âàûc træng cå baín cuía vàn hoüc dán gian?
 Thao taïc 2: 
- HS láûp baíng täøng håüp caïc thãø loaûi
Thao tác 3
-Haîy chè ra nhæîng âàûc træng chuí yãúu nháút cuía caïc thãø loại vàn hoüc dán gian?
 -> GV cho HS laìm baìi táûp ngàõn trãn giáúy vãö âàûc træng caïc thãø loaûi (theo täø). Caí låïp bäø sung, Gv chäút laûi.( dæûa vaìo caïc pháön tiãøu dáùn trong tæìng baìi giåïi thiãûu vãö caïc thãø loaûi âoï).
 Thao taïc 4:
- Chia lớp thành 4 nhóm, mỗi nhóm trình bày một thể loại
- Tæì caïc truyãûn dán gian hoàûc caïc âoaûn trêch âaî hoüc láûp baíng täøng håüp, so saïnh caïc thãø loaûi theo máùu dæåïi âáy.
- GV dùng bảng phụ để tổng kết lại
 Thao taïc 5: 
- Ca dao thường tập trung vào nội dung nào?
- nêu những giá trị nghãû thuáût cuía ca dao ?
HĐ 2: HDHS laìm baìi táûp váûn duûng.
 Thao taïc 1: Goüi HS âoüc ba âoaûn vàn:
 - Âoaûn 1: “Âàm Sàn rung khiãn muïa... truïng mäüt caïi chaîo cäüt tráu”.
 - Âoaûn 2: “ Thãú laì ÂS laûi muïa... cuîng khäng thuíng”.
 - Âoaûn 3: “Vç váûy, danh vang... tæì trong buûng meû”.
 Thao taïc 2: Haîy tçm neït näøi báût trong nghãû thuáût miãu taí nhán váût anh huìng sæí thi?
 Thao taïc 3:Chè hiãûu quaí nghãû thuáût tæì viãûc miãu taí âoï?
 Thao taïc 4: Càn cæï vaìo bi këch Më Cháu - Troüng Thuyí, haîy láûp baíng vaì ghi näüi dung traí låìi theo máùu.
 Thao taïc 5: Haîy phán têch truyãûn Táúm Caïm âãø laìm roî Táúm tæì yãúu âuäúi thuû âäüng âãún kiãn quyãút âáúu tranh giaình laûi haûnh phuïc cho mçnh.
Thao tác 6:
- Chia lớp thành 2 nhóm, mỗi nhóm trình bày về một truyện cười theo mẫu SGk
Thao tác 7:
- HS làm bài tập 5
I. Nội dung ôn tập
 1. Đặc trưng của văn học dân gian
 - Vàn hoüc dán gian laì nhæîng taïc pháøm nghãû thuáût ngän tæì truyãön miãûng âæåüc hçnh thaình, täön taûi, phaït triãøn nhåì táûp thãø vaì gàõn boï, phuûc vuû træûc tiãúp cho caïc hoaût âäüng khaïc nhau trong âåìi säúng cäüng âäöng.
 - Âàûc træng cå baín:
 + Laì nhæîng taïc pháøm nghãû thuáût ngän tæì truyãön miãûng;
 + Âæåüc saïng taûo táûp thãø;
 ->tênh truyãön miãûng, tênh táûp thãø giuïp phán biãût vàn hoüc dán gian våïi vàn hoüc viãút.
2. Các thể loại văn học dân gian
Truyãûn dán gian
Cáu noïi dán gian
Thå ca dán gian
Sán kháúu dán gian
Tháön thoaûi, sæí thi, truyãön thuyãút, truyãûn cäø têch, nguû ngän, truyãûn cæåìi, truyãûn thå.
- Tuûc ngæî
- Cáu âäú
- Ca dao
- Veì
- Cheìo
- Tuäöng dán gian
 3. Truyện dân gian
 Thãø loaûi
Muûc âêch saïng taïc
Hçnh thæïc læu truyãön
Näüi dung phaín aïnh
Kiãøu nhán váût chênh
Âàûc âiãøm nghãû thuáût
Sæí thi(anh huìng)
Ghi laûi cuäüc säúng vaì må æåïc phaït triãøn cäüng âäöng cuía ngæåìi Táy Nguyãn xæa
 kãø
Xaî häüi Táy Nguyãn cäø âaûi âang åí thåìi kyì cäng xaî thë täüc
Ngæåìi anh huìng sæí thi cao âeûp, kç vé (Âàm Sàn)
Sæí duûng biãûn phaïp so saïnh, phoïng âaûi, truìng âiãûp taûo nãn nhæîng hçnh tæåüng hoaình traìng, haìo huìng
Truyãön thuyãút
Thãø hiãûn thaïi âäü vaì caïch âaïnh giaï cuía nhán dán däúi våïi caïc sæû kiãûn vaì nhán váût lëch sæí
Kãø - diãùn xæåïng (lãù häüi)
Kãø vãö caïc sæû kiãûn lëch sæí vaì caïc nhán váût lëch sæí coï tháût nhæng âaî âæåüc khuïc xaû qua mäüt cäút truyãûn hæ cáúu
Nhán váût lëch sæí âæåüc truyãön thuyãút hoaï (An Dæång Væång, Mị Châu, Trọng Thủy...)
Tæì”caïi loîi laì sæû tháût lëch sæí” âaî âæåüc hæ cáúu thaình cauu chuyãûn mang nhæîng yãúu täú hoang âæåìng, kç aío. 
Truyãûn cäø têch
Thãø hiãûn nguyãûn voüng, æåïc må cuía nhán dán trong xaî häüi coï giai cáúp: chênh nghéa, thàõng chênh taì
Kãø
Xung âäüt xaî häüi, cuäüc âáúu tranh giæîa Thiãûn vaì Aïc, chênh nghéa vaì gian taì
Ngæåìi con riãng(Táúm), ngæåìi con uït, ngæåìi lao âäüng ngheìo khäø báút haûnh, ngæåìi lao âäüng taìi gioíi...
Truyãûn hoaìn toaìn hæ cáúu, khäng coï tháût. Kãút cáúu theo âæåìng thàóng, nhán váût chênh traíi qua gian nan→ hạnh phúc
Truyãûn cæåìi
Mua vui, giaíi trê; chám biãúm, phã phaïn xaî häüi(giaïo duûc trong näüi bäü nhán dán vaì lãn aïn täú caïo giai cáúp thäúng trë)
Kãø
Nhæîng âiãöu traïi tæû nhiãn, nhæîng thoïi hæ, táût xáúu âaïng cæåìi trong xaî häüi
Kiãøu nhán váût coï thoïi hæ táût xáúu(anh hoüc troì giáúu däút, tháöy lê tham tiãön,...)
Truyãûn ngàõn goün, taûo tçnh huäúng báút ngåì, máu thuáùn phaït triãøn nhanh, kãút thuïc âãø gáy cæåìi.
4. Ca dao
Vãö näüi dung: ca dao yãu thæång tçnh nghéa, ca dao than thán, ca dao haìi hæåïc:
 - Ca dao than thán thæåìng laì låìi cuía ngæåìi phuû næî trong xaî häüi phong kiãún. Thán pháûn cuía hoü bë phuû thuäüc vaìo nhæîng ngæìoi khaïc trong xaî häüi, giaï trë cuía hoü khäng ai biãút âãún. Thán pháûn áúy thæåìng âæåüc noïi lãn bàòng nhæîng so saïnh áøn duû nhæ táúm luûa âaìo..., cuí áúu gai...
 - Ca dao yãu thæång tçnh nghéa âãö cáûp âãún nhæîng tçnh caím pháøm cháút cuía ngæåìi lao âäüng nhæ tçnh caím cao âeûp, tçnh yãu tha thiãút màûn näöng våïi näùi thæång nhåï da diãút vaì æåïc muäún maînh liãût, tçnh nghéa thuyí chung cuía con ngæåìi trong cuäüc säúng,... thæåìng âæåüc noïi lãn bàòng nhæîng biãøu tæåüng nhæ táúm khàn, ngoün âeìn, cáy cáöu, con thuyãön, bãún næåïc, gæìng cay - muäúi màûn,...
 - Ca dao haìi hæåïc noïi lãn tám häön laûc quan yãu âåìi cuía ngæåìi lao âäüng trong cuäüc säúng coìn nhiãöu váút vaí lo toan cuía hoü.
b. Vãö nghãû thuáût: ca dao sæí duûng nhiãöu biãûn phaïp nghãû thuáût mang tênh truyãön thäúng cuía saïng taïc dán gian ráút phong phuï vaì saïng taûo êt tháúy trong vàn hoüc viãút.
II. Bài tập vận dụng
Bài tập 1
 - Neït näøi báût trong nghãû thuáût miãu taí nhán váût anh huìng sæí thi laì: âoï laì caïc thuí phaïp so saïnh, phoïng âaûi, truìng âiãûp âæåüc duìng ráút nhiãöu vaì ráút saïng taûo våïi trê tæåíng tæåüng hãút sæïc phong phuï cuía taïc giaí dán gian.
 - Hiãûu quaí nghãû thuáût: tän cao veí âeûp cuía ngæåìi anh huìng sæí thi, mäüt veí âeûp kyì vé trong mäüt khung caính hoaình traïng.
Bài tập 2: Táún bi këch Më Cháu - Troüng Thuyí:
Caïi loîi sæû tháût lëch sæí
Bi këch âæåüc hæ cáúu
Nhæîng chi tiãút hoang âæåìng, kç aío
Kãút cuûc cuía bi këch
Baìi hoüc ruït ra
Cuäüc xung âäüt An Dæång Væång - Triãûu Âaì thåìi kyì Áu Laûc åí næåïc ta
Bi këch tçnh yãu (läöng vaìo bi këch gia âçnh, quäúc gia)_
- Tháön Kim Quy; láùy noí tháön; ngoüc trai-giãúng næåïc; Ruìa Vaìng reî næåïc dáùn An Dæång Væång xuäúng biãøn
Máút táút caí: 
- Tçnh yãu
- Gia âçnh
- Âáút næåïc
Caính giaïc giæî næåïc, khäng chuí quan nhæ An Dæång Væång, khäng nheû daû caí tin nhæ Më Cháu
 Bài tập 3: Sự chuyển biến của hình tượng nhân vật Tấm
- Giai đoạn đầu: yếu đuối, thụ động, gặp khó khăn, Tấm chỉ khóc, không biết làm gì, chỉ nhờ vào sự giúp đỡ của Bụt
- Giai đoạn sau: kiên quyết đấu tranh giành lại cuộc sống và hạnh phúc, không còn có sự giúp đỡ của Bụt, Tấm đã hóa kiếp nhiều lần để sống và cuối cùng trở về với kiếp người để giành lại hạnh phúc cho mình
- Có thể lí giải sự tiến triển hành động của Tấm như sau: ban đầu chưa ý thức rõ về thân phận của mình, mâu thuẫn chưa căng thẳng, lại được Bụt giúp đỡ nên Tấm còn ít nhiều thụ động nhưng càng về sau mâu thuẫn càng quyết liệt đến mức độ một mất một còn buộc Tấm phải kiên quyết đấu tranh để giành lại cuộc sống và hạnh phúc cho mình. Đó chính là sức sống, sức trỗi dậy mãnh liật của con người khi bị vùi dập, là sức mạnh của thiện thắng ác, là cuộc đấu tranh đến cùng cho cái thiện. Hành động của Tấm có sự tiến triển hơpk lí đã làm cho câu chuyện thêm hấp dẫn và tạo sự đồng cảm, yêu mến trong nhân dân ta từ xưa đến nay
Bài tập 4: Ôn tập về truyện cười
Tên truyện
Đối tượng cười(cười ai)
Nội dung cười(Cười cái gì)
Tình huống gây cười
Cao trào để tiếng cười “òa” ra
Tam đại con gà
Thầy đồ “dốt hay nói chữ”
Sự giấu dốt của con người
Luống cuống khi không biết chữ kê
Khi thầy đồ nói câu: “Dủ dỉ là chị con công…”
Nhưng nó phải bằng hai mày
Thầy Lí và Cải
Tấn bi hài kịch của việc hối lộ và ăn hối lộ
Đã đút lót tiền hối lộ mà vẫn bị đánh
Khi thầy Lí nói: “Nhưng nó lại phải…bằng hai mày!”
Bài tập 5
Điền tiếp vào các câu ca dao
- Thân em như hạt mưa sa
Hạt rơi xuống giếng hạt vào vườn hoa
- Thân em như quả xoài trên cây
Gió đông, gió tây, gió nam, gió bắc
Gió đánh lúc la lúc lắc trên cành
- Thân em như cá rô thia
Ra sông mắc lưới vào đìa mắc câu
- Chiều chiều ra đứng ngõ sau
Trông về quê mẹ ruột đau chín chiều
- Chiều chiều mây phủ Sơn Trà
Lòng ta thương bạn nước mắt và hột cơm
- Chiều chiều lại nhớ chiều chiều
Nhớ người yếm trắng dải điều thắt lưng
→ nhấn mạnh tăng thêm màu sắc gợi cảm cho người nghe
b. Thống kê các hình ảnh so sánh, ẩn dụ trong các bài cac dao đã học: tấm lụa đào, củ ấu gai, tấm khăn, ngon đèn, trăng, sao, mặt trời…
D.Hướng dẫn tự học và chuẩn bị bài mới:
 - Nắm: + đặc trưng của VHDG
 + đặc điểm của từng thể loại VHDG
 + nội dung và nghệ thuật cơ bản của các tác phẩm đã học
-Tiết sau trả bài viết số 2 và ra dề bài viết số 3 làm ở nhà