Giáo án Lịch sử 7 Bài 14- Tiết 25 iii. cuộc kháng chiến lần thứ ba chống quân xâm lược nguyên (1287 - 1288)

n lần thứ 3 với 2 lần
trước.
B. Phương pháp giảng dạy:
- Trực quan, so sánh, phân tích, tổ chức các hoạt động học tập cho HS.
 C. Chuẩn bị của GV, HS
GV:- Lược đồ cuộc kháng chiến lần thứ III chống quân Nguyên (1287 - 1288)
 - Lược đồ chiến thắng Bạch Đằng (1288).
HS: Học bài và làm bài tập lịch sử.
 - Đọc bài, chuẩn bị bài mới.
D.Tiến trình giờ dạy
1. ổn định tổ chức
2. Kiểm tra miệng.
- Trình bày diến biến cuộc kháng chiến lần thứ 2 chống quân Nguyên. 
 - Hãy cho biết cách đánh quân Nguyên của nhà Trần trong cuộc kháng chiến chống giặc Mông Nguyên lần thứ hai (1285)?
3.Bài mới.
Sau thất bại thảm hại trong hai lần xâm lược trước vua Nguyên rất tức tối, quyết tâm xâm lược Đại Việt lần thứ ba để rửa nhục và để thực hiện tham vọng mở rộng ách đô hộ của đế chế Nguyên đối với các quốc gia ở phía nam Trung Quốc. Vậy cuộc xâm lược Đại Việt lần thứ ba đã diễn ra như thế nào, quân dân Đại Việt đối phó ra sao, đó là nội dung của bài học hôm nay.
Hoạt động của thầy và trò
Chuẩn kĩ năng cần đạt
Chuẩn kiến thức cần đạt
H : Hai lần xâm lược Đại Việt đều thất bại vua Nguyên đã làm gì ?
- Quyết tâm đánh chiếm Đại Việt lần nữa.
GV : Khi nghe tin con trai Thoát Hoan thất bại thảm hại đến nỗi phải chui vào ống đồng mới mong thoát thân. Vua Nguyên vô cùng xấu hổ, để rửa nhục, vua Nguyên hạ quyết tâm xâm lược Đại Việt lần thứ 3; lần này nhà Nguyên rất thận trọng, chuẩn bị vô cùng chu đáo.
H : Hãy nêu dẫn chứng về việc quân Nguyên chuẩn bị chu đáo cho cuộc xâm
 lược này?
1. Nhà Nguyên xâm lược Đại Việt:
- Đình chỉ xâm lược Nhật Bản, tậpntrung lực lượng xâm lược Đại Việt.
- Huy động hơn 30 vạn quân, cử nhiều danh tướng, do Thoát Hoan làm tổng chỉ huy.
 Hàng trăm thuyền chiến, hơn 70 thuyền
 Lương, hàng vạn thạch thóc...
GV: Mặc dù chuẩn bị đã rất chu đáo, song vua Nguyễn vẫn không thoát khỏi nỗi ám ảnh lo sợ. Thể hiện ở chi tiết Vua Nguyên dặn con trai: "Không được cho Giao Chỉ là 1 nước nhỏ mà khinh thường"
H: Trước nguy cơ xâm lược đó, vua tôi nhà Trần đã đưa ra kế sách gì?
- Chuẩn bị kháng chiến: cử Trần Quốc Tuấn làm tổng chỉ huy
* GV tường thuật diễn biến:
Cuối tháng 12/1287 quân Nguyên ồ ạt tiến vào nước ta theo hai đường:
1. Đường bộ do Thoát Hoan chỉ huy, 
vượt qua biên giới đánh vào Lạng Sơn, Bắc Giang.
2. Đường biển do Ô Mã Nhi chỉ huy 
ngược sông Bạch Đằng hội quân với Thoát Hoan.
Về phía ta, sau nhiều trận đánh chặn giặc ở các cửa ải và những nơi hiểm yếu Trần Quốc Tuấn cho quân rút khỏi Vạn Kiếp và một số nơi khác về vùng sông Đuống, chặn không cho giặc vào Thăng Long.
Đầu năm 1288 Thoát Hoan chiếm đóng Vạn Kiếp, xây dựng căn cứ để đánh lâu dài với quân Trần.
H: Tại sao Thoát Hoan không tiến thẳng quân vào Thăng Long mà đóng quân ở Vạn Kiếp?
- Xây dựng căn cứ vững chắc, định đánh lâu dài với quân Trần.
- Đợi cánh quân thuỷ đến để cùng tiến đánh Thăng Long cho chắc thắng.
+ Chuẩn bị:
- 30 vạn quân.
- Cử nhiều danh
 tướng có kinh nghiệm trận mạc.
- Hàng trăm thuyền chiến, 70 thuyền 
lương với hàng vạn thạch thóc. 
- 12/1287: tiến quân vào theo 2 đường thuỷ bộ.
GV : Ô Mã Nhi chỉ huy có nhiệm vụ áp tải đoàn thuyền lương của Trương Văn Hổ.
H : Tại sao Ô Mã Nhi lại ngược sông Bạch Đằng kéo đến Vạn Kiếp để hội quân với Thoát Hoan?
- Ô Mã Nhi cho rằng, quân ta yếu không cản được đoàn thuyền lương.
GV : Trần Khánh Dư dự đoán khi đoàn thuyền của Ô Mã Nhi đi qua, có thể đánh được đoàn thuyền chở lương nên đã bố trí một trận mai phục. Đúng như dự đoán mấy ngày sau khi đoàn thuyền của Ô Mã Nhi đi qua vùng biển Vân Đồn thì đoàn thuyền chở lương của Trương Văn Hổ nặng nề, chậm chạp tiến qua Vân Đồn. Trần Khánh Dư mai phục sẵn ở đó, đổ ra đánh dữ dội. Phần lớn thuyền lương của địch bị đắm, số còn lại bị quân Trần chiếm.
GV: Yêu cầu HS đọc hai dòng in ngiêng trong SGK
H: Tại sao nhà Trần lại quyết định đánh đoàn thuyền chở lương?
- Đánh vào dạ dày của giặc --> đói --> khó có thể chiến đấu lâu dài --> phá hỏng âm mưu "Cậy lương thực nhiều để đánh lâu dài với nhà Trần"
GV chốt: Nhà Trần đánh đoàn thuyền lương là đánh vào cơ sở kinh tế - chỗ dựa quan trọng nhất của cuộc xâm lược, đánh thuyền lương cũng có nghĩa là chia cắt hậu phương với tuyền tuyến.
Chiến thắng Vân Đồn làm cho quân giặc lâm vào thế bị động và gặp rất nhiều khó khăn. Còn đâu câu ca kiêu hãnh của đoàn kị binh Mông Nguyên:
“Trăm quân kị quây vòng
Vây bọc cả vạn người
Ngàn quân kị tản ra
Trải dài cả trăm dặm”.
Về phía ta, sau chiến thắng Vân Đồn, ta chuyển sang thế chủ động, có nhiều thuận lợi và đây là thời cơ để quân dân nhà Trần mở cuộc phản công tiêu diệt giặc.
H: Sau trận bạch Đằng tình thế quân Nguyên như thế nào?
- Tình thế của giặc rất khó khăn, tinh thần hoang mang.
H: Đợi mãi không thấy đoàn thuyền lương đến Thoát hoan đã làm gì?
- Cho quân vào chiếm thành Thăng Long. H: Vì sao ta thực hiện kế hoạch "Thăng Long vườn không, nhà trống?
GV: Để ngỏ kinh thành Thăng Long cho giặc là một hi sinh to lớn của vua tôi nhà Trần. Nhân dân Thăng Long thực hiện triệt để kế hoạch "Vườn không nhà trống" Binh pháp Tôn Tử nói: “Việc dùng binh chỉ nghe nói tốc biến chứ không nghe nói đánh lâu dài. Đánh lâu dài mà có lợi cho quốc gia là điều không thể”. “Mất thành (kinh đô) nghĩa là mất nước". ở Việt Nam, nếu áp dụng binh pháp Tôn Tử thì mọi cuộc kháng chiến của ta đều thất bại. Bởi trong một trận quyết chiến lực lượng của ta mỏng, yếu hơn địch, ta tất yếu sẽ thua. Cho nên: “Kháng chiến lâu dài là một chiến lược tất yếu của một nước đất không rộng, người không đông, tiềm lực kinh tế hạn chế nhưng quyết tâm đánh một nước có quân đội, kinh tế mạnh hơn ta nhiều lần”.
Đánh lâu dài, có tác dụng biến ta yếu trở nên mạnh. Ta có thời gian để tiêu hao lực lợng địch. Bắt địch đánh theo lối đánh của ta, quân đội ta phát huy được sở trường: giỏi đánh du kích, giỏi thuỷ chiến, giỏi đánh địa hình hiểm yếu. 
H: Trước cảnh kinh thành Thăng Long hoang vắng quân lính Thoát Hoan đã làm gì?
- Đốt phá kinh thành.
- Đuổi theo 2 vua (T.T Hoàng và vua)
- Giết chóc dân chúng cướp lương thực.
H: Vua tôi nhà Trần đã chủ trương như thế nào?
- Quyết định mở cuộc phản công và mai phục trên sông Bạch Đằng.
H: Vì sao sông Bạch Đằng được chọn làm nơi chôn thây quân giặc.
- Đoán chắc đây là đường rút lui của quân giặc.
- Dựa vào địa thế hiểm yếu, là nơi từng diễn ra chiến thắng lớn của Ngô quyền năm 938 và của lê Hoàn năm 981. 
GV: Bấy giờ ở Đại Việt tiết trời đang chuyển từ mùa xuân sang mùa hạ. Đội quân xâm lược từ phương Bắc đến không quen với khí hậu nhiệt đới nóng ẩm. Chúng ốm đau, bệnh tật, đi đến đâu nhân dân căm ghét, đuổi đánh, lương thực thì cạn kiệt, Thoát Hoan tuyệt vọng cho quân rút về Vạn Kiếp và từ Vạn Kiếp định rút về nước. Đây chính là thời cơ quan trọng để ta tiêu diệt địch.
GV: Trần Quốc Tuấn cho chuẩn bị rất nhiều bè nứa chở rơm, củi khô tẩm nhựa thông. Chúng được giấu trong các bụi lau lách um tùm hai bên bờ.
GV: Tường thuật diễn biến trận chiến thắng bạch Đằng.
- Giặc đến theo đường nào thì cũng rút về theo đường đó. Cánh quân mai phục ở Trúc Động có một nhiệm vụ quan trọng là đánh chặn, bắt giặc phải đi theo đúng lộ trình, đúng tốc độ mà TQT đã định sẵn cho chúng. Khi thuỷ triều lên, bãi cọc ngầm được che lấp. Thuyền giặc đang xuôi sông Bạch Đằng trôi vào trận địa, quân ta từ Tràng Kênh đánh áp sát. Thuyền chiến của ta tả xung hữu đột trên quãng ghềnh Cốc, thuỷ quân của ta bắn tên như mưa, dồn thuyền địch về tả ngạn sông. Ô Mã Nhi thúc thuyền tiến về hướng các cửa sông Chanh, sông Kênh tìm đường tháo chạy.
Trận địa cọc im lìm bấy giờ ẩn dưới làn nước triều mênh mông, giờ đây xuất hiện vùng lên như cùng người đánh giặc. Bị nước đẩy xuôi, lại bị đánh gấp sau lưng, thuyền giặc, lớp trước lớp sau bị dồn vào bãi cọc, nhiều thuyền bị nghẽn trước cửa sông Chanh thuyền thì bị cọc đâm thủng, số thuyền giặc bị đắm, bị mắc cạn không tiến được nhiều vô kể. Những bè lửa cháy rừng rực xuôi nhanh theo dòng nước lao vào thuyền giặc.
Trên đà thắng lợi, quân ta càng đánh càng hăng. Phía núi Tràng Kênh quân ta dùng tên bắn, rồi đánh gạt toàn bộ cánh quân kị của Phàn Tiếp xuống sông. Phàn Tiếp trúng tên, nhảy xuống sông bị quân ta dùng câu liêm móc lên bắt sống.
Thuỷ công hoả chiến đang tưng bừng lại được đoàn thuyền chiến của hai vua Trần tiếp sức, đến chiều, trận đánh kết thúc.
H: Hãy nêu ý nghĩa của trận Bạch Đằng năm 1288?
- Đập tan mộng xâm lăng của giặc Nguyên.
2. Trận Vân Đồn tiêu diệt đoàn thuyền lương của Trương Văn Hổ.
- Mai phục đánh đoàn thuyền lương
-> Giành thắng lợi.
3. Chiến thắng Bạch Đằng.
a. hoàn cảnh:
- 1-1288 Thoát hoan cho quân đóng chiếm Thăng Long.
- Ta: thực hiện kế hoạch vườn không nhà trống.
b. Diễn biến:
- 4-1288đoàn thuyền của Ô Mã Nhi rút về theo đường sông bạch Đằng.
c. Kết quả:
- Nhiều tên giặc bị chết, Ô Mã Nhi bị bắt sống.
4. Củng cố bài
+ Để thôn tính bằng được Đại Việt, nhà Nguyên chuẩn bị rất công phu, kỹ lưỡng (hơn cả lần xâm lợc lần thứ 2 nh các con đã học) do đó trong cuộc kháng chiến lần 3, quân dân Đại Việt đa gặp rất nhiều khó khăn, thử thách.
+ Mặc dù vậy, nhà Trần không hề giảm sút ý chí, kiên quyết lãnh đạo quân dân chuẩn bị kháng chiến, và đã chiến đấu anh dũng, giành thắng lợi vẻ vang, đặc biệt chiến thắng Vân Đồn, Bạch Đằng lịch sử quét sạch 30 vạn quân xâm lược ra khỏi đất nước trong thời gian chưa đầy 4 tháng. 
+ Chiến thắng này gắn với tên tuổi của vị anh hùng dan tộc Trần Quốc Tuấn – một trong mời vị tướng giỏi nhất thế giới từ xa đến nay. Đối với dân tộc ta, sau hàng chục thế kỷ đánh giặc giữ nước chỉ đến thời Trần Quốc Tuấn việc đánh giặc giữ nước mới đợc nâng lên thành khoa học quân sự.
* Làm bài tập trắc nghiệm
Cõu 1: Hóy sắp xếp cỏc sự kiện sau theo đỳng diễn biến của cuộc khỏng chiến chống giặc Nguyờn lần thứ ba của quõn dõn nhà Trần
Đoàn thuyền chiến của ễ Mó Nhi tiến vào nước ta theo đường sụng Bạch Đằng.
Cỏnh quõn bộ của Thoỏt Hoan vượt qua biờn giới đỏnh vào Lạng Sơn, Bắc Giang.
Trần Khỏnh Dư đỏnh tan đoàn thuyền chở lương của Trương V