Giáo án Bồi dưỡng học sinh giỏi Sinh học Lớp 8 - Năm học 2011-2012

§­îc thùc hiÖn bëi mËt do gan tiÕt ra. MËt gåm c¸c muèi mËt vµ NaHCO3. Muèi mËt gióp cho sù nhò t­¬ng hãa mì, t¹o ®iÒu kiÖn cho t¸c dông lipaza ®­îc thuËn lîi. NaHCO3 cã t¸c dông trung hßa HCL tõ d¹ dµy vµo t¸ trµng võa gãp phÇn vµo c¬ chÕ ®ãng më m«n vÞ võa t¹o m«i tr­êng thuËn lîi cho t¸c dông cña c¸c enzim trong dÞch tôy vµ dÞch ruét.
b. Chøc n¨ng ®iÒu hßa
Gan gi÷ vai trß ®iÒu hßa nång ®é c¸c chÊt trong m¸u ®Ó ®¶m b¶o cho c¸c m«i tr­êng trong ®­îc æn ®Þnh.
- §iÒu hßa Glu c« z¬.
- §iÒu hßa a xÝt amin.
- §iÒu hßa P r« tª in huyÕt t­¬ng.
- §iÒu hßa lipip.
c. C¸c chøc n¨ng kh¸c
- Dù tr÷ m¸u.
- T¹o c¸c s¶n phÈm bµi tiÕt.
- Khö ®éc.
- Ph¸ hñy hång cÇu giµ.
***********************************************
 Ngày soạn: 03/10/2011 
 Ngày giảng: 07/10/2011
Buổi 7 (tiết 19, 20,21) chuyªn ®Ò 4
 Tiªu ho¸
A- Môc tiªu:
1. KiÕn thøc
- HiÓu ®­îc vai trß cña thøc ¨n ®èi víi c¬ thÓ, vai trß cña ho¹t ®éng tiªu ho¸.
- Qu¸ tr×nh tiªu ho¸ x¶y ra ë trong èng tiªu ho¸
- Sù hÊp thô chÊt dinh d­ìng.
- Vai trß cña gan.
2, Kü n¨ng: VËn dông kt, gi¶i thÝch hiÖn t­îng thùc tÕ, kü n¨ng so s¸nh
B- Néi dung båi d­ìng
II- Bµi tËp vËn dông
1. H¶y ph©n tÝch ®Ó chøng minh qu¸ tr×nh tiªu hãa ë khoang miÖng rÊt m¹nh vÒ mÆt lý häc nh­ng rÊt yÕu vÒ mÆt hãa häc.
Tr¶ lêi:
a. Tiªu ho¸ ë khoang miÖng chñ yÕu vÒ mÆt biÕn ®æi lý häc; nhê t¸c dông cñ nhiÒu bé phËn:
* R¨ng gåm 3 lo¹i:
- R¨ng cöa: c¾n thøc ¨n.
- R¨ng nanh: xÐ thøc ¨n.
- R¨ng hµm: nghiÒn thøc ¨n.
Ho¹t ®éng cña r¨ng ®­îc sù hæ trî cña c¸c c¬ nhai.
* L­ìi: Thùc hiÖn ®¶o, trén thøc ¨n, lµm thÊm ®Òu thøc ¨n víi n­íc bät.
* M¸, m«i, vßm miÖng: Tham gia giö thøc ¨n trong khoang miÖng trong qu¸ tr×nh nhai, nghiÒn thøc ¨n.
C¸c ho¹t ®éng lý häc nãi trªn ®· lµm thøc ¨n tõ d¹ng th«, cøng kÝch th­íc to thµnh nhá, mÒm h¬n rÊt nhiÒu.
b. Sù tiªu ho¸ ho¸ häc x¶y ra ë khoang miÖng
ë khoang miÖng cã 3 ®«i tuyÕn n­íc bät tiÕt dÞch. Vai trß cña dÞch n­íc bät chñ yÕu vÉn lµ hæ trî cho biÕn ®æi lý häc. ChØ cã mét lo¹i en zim biÕn ®æi mét phÇn tinh bét chÝnh thµnh man t« z¬. Hçu hÕt tinh bét vµ c¸c chÊt kh¸c kh«ng cã sù biÕn ®æi ho¸ häc.
2. Nªu ý nghÜa cña sù tiªu hãa thøc ¨n trong khoang miÖng.
Tr¶ lêi:
MÆc dï ë khoang miÖng biÕn ®æi ho¸ häc kh«ng ®¸ng kÓ sù biÕn ®æi lý häc x¶y ra m¹nh mÏ ë khoang miÖng t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó thøc ¨n tiªu ho¸ ë d¹ dµy vµ nhÊt lµ giai ®o¹n biÕn ®æi ho¸ häc ë ruét non vÒ sau x¶y ra thuËn lîi vµ triÖt ®Ó.
3. ë d¹ dµy, biÕn ®æi lý häc hay biÕn ®æi hãa häc lµ chñ yÕu? H¶y ph©n tÝch vµ chøng minh ®iÒu ®ã?
Tr¶ lêi:
a. ë d¹ dµy biÕn ®æi lý häc m¹nh h¬n
Nhê cÊu t¹o cña d¹ dµy ®Æc biÖt lµ líp c¬ rÊt dµy, chóng gåm 3 lo¹i c¬ : c¬ vßng, c¬ däc, c¬ chÐo ®an kÕt ch»ng chÞt. Do vËy, khi c¬ d¹ dµy co rót t¹o ra lùc rÊt kháe ®Ó nhµo trén thøc ¨n.
b. ë d¹ dµy biÕn ®æi hãa häc yÕu
T¸c dông hãa häc ë d¹ dµy ®­îc thùc hiÖn do dÞch vÞ tiÕt ra tõ c¸c tuyÕn vÞ (tuyÕn d¹ dµy) nh­ng l­îng en zim trong dÞch vÞ kh«ng nhiÒu vµ c¸c t¸c dông yÕu. En zim chñ yÕu lµ pepsin ®­îc sù hæ trî cña HCL chØ biÕn ®æi kh«ng hoµn toµn mét phÇn pr«tªin chuyÓn pr«tªin m¹ch dµi thµnh pr«tªin m¹ch ng¾n cã tõ 3 ®Õn 10 amin«axÝt, c¸c lo¹i thøc ¨n kh¸c kh«ng ®­îc biÕn ®æi ë d¹ dµy.
4. B»ng kiÕn thøc tiªu hãa ë c¸c ®o¹n kh¸c nhau cña èng tiªu hãa, h¶y chøng minh: Ruét non lµ n¬i x¶y ra qu¸ tr×nh biÕn ®æi hãa häc cña thøc ¨n m¹nh vµ triÖt ®Ó nhÊt.
Tr¶ lêi:
Sù biÕn ®æi thøc ¨n ë ruét non chñ yÕu lµ tiªu hãa hãa häc nhê sù tham gia cña c¸c en zim cã trong dÞch vÞ tôy, dÞch ruét vµ sù hæ trî cña dÞch mËt. Víi ®Çy ®ñ c¸c lo¹i en zim tÊt c¶ c¸c lo¹i chÊt trong thøc ¨n ®Òu ®­îc biÕn ®æi thµnh s¶n phÈm ®¬n gi¶n mµ c¬ thÓ hÊp thô ®­îc.
a. Men cña dÞch tôy
- Aminlaza biÕn ®æi tinh bét thµnh man t« z¬.
- Tripsin biÕn ®æi P r« tªin thµnh axitamin.
- Lipaza biÕn lipit thµnh axÝt bÐo vµ gly xª rin.
b. Men cña dÞch ruét
- Amilaza
- Mantaza biÕn man t« z¬ thµnh Glu c« z¬
- Sactaza biÕn Sacca r« z¬ thµnh Glu c« z¬.
- Lactaza biÕn Lac t« z¬ thµnh Glu c« z¬.
c. DÞch mËt
Kh«ng chøa enzim tiªu hãa nh­ng chøa muèi mËt cã t¸c dông nhñ t­¬ng hãa lipip t¹o ®iÒu kiÖn cho sù tiªu hãa lipip
5. Ruét non cã cÊu t¹o phï hîp víi chøc n¨ng hÊp thô chÊt dinh d­ìng nh­ thÕ nµo? 
Tr¶ lêi:
- §­êng kÝnh cña ruét non chØ 3,5 ®Õn 4 cm, rÊt nhá so víi d¹ dµy nh­ng nhê chiÒu dµi bï l¹i (2,8 – 3m) nªn dung tÝch chøa cña nã gÊp 2- 3 lÇn d¹ dµy.
- Líp niªm m¹c cña ruét non nh¨n nheo gÊp nÕp ®· t¨ng diÖn tÝch bÒ mÆt hÊp thô cña nã lªn vµi lÇn. Trªn bÒ mÆt cña niªm m¹c cã v« sè l«ng ruét lµm t¨ng diÖn tÝch bÒ mÆt hÊp thô lªn vµi chôc lÇn. Trªn bÒ mÆt c¸c l«ng ruét l¹i mang v« sè c¸c l«ng cùc nhá lµm t¨ng diÖn tÝch hÊp thô lªn hµng tr¨m lÇn. KÕt qu¶: Tæng diÖn tÝch bÒ mÆt hÊp thô cña ruét non ®¹t 400- 500m2 ®­îc tr¶i trªn mét chiÒu dµi 2,8- 3m lµ mét ®Æc ®iÓm cÊu t¹o phï hîp víi chøc n¨ng hÊp thô chÊt dinh d­ìng cña ruét non.
6. Nªu vµ ph©n tÝch vai trß cña gan.
Tr¶ lêi:
Gan gi÷ nhiÒu chøc n¨ng quan träng ®èi víi c¬ thÓ, ph©n thµnh 3 nhãm chÝnh:
a. Chøc n¨ng tiªu hãa
§­îc thùc hiÖn bëi mËt do gan tiÕt ra. MËt gåm c¸c muèi mËt vµ NaHCO3. Muèi mËt gióp cho sù nhò t­¬ng hãa mì, t¹o ®iÒu kiÖn cho t¸c dông lipaza ®­îc thuËn lîi. NaHCO3 cã t¸c dông trung hßa HCL tõ d¹ dµy vµo t¸ trµng võa gãp phÇn vµo c¬ chÕ ®ãng më m«n vÞ võa t¹o m«i tr­êng thuËn lîi cho t¸c dông cña c¸c enzim trong dÞch tôy vµ dÞch ruét.
b. Chøc n¨ng ®iÒu hßa
Gan gi÷ vai trß ®iÒu hßa nång ®é c¸c chÊt trong m¸u ®Ó ®¶m b¶o cho c¸c m«i tr­êng trong ®­îc æn ®Þnh.
- §iÒu hßa Glu c« z¬.
- §iÒu hßa a xÝt amin.
- §iÒu hßa P r« tª in huyÕt t­¬ng.
- §iÒu hßa lipip.
c. C¸c chøc n¨ng kh¸c
- Dù tr÷ m¸u.
- T¹o c¸c s¶n phÈm bµi tiÕt.
- Khö ®éc.
- Ph¸ hñy hång cÇu giµ.
 Ngày soạn: 03/10/2011 
 Ngày giảng: 07/10/2011
Buổi 8 (tiết 22,23,24) chuyªn ®Ò 5
 Trao ®æi chÊt vµ n¨ng l­îng
A- Môc tiªu:
1. KiÕn thøc
- Vai trß c¸c hÖ c¬ quan trong sù T§C. Sù kh¸c nhau vµ mèi quan hÖ gi÷a trao ®æi chÊt ë cÊp ®é c¬ thÓ vµ trao ®æi chÊt ë cÊp ®é tÕ bµo.
- Kh¸i niÖm chuyÓn hãa, so s¸nh ®ång hãa vµ dÞ hãa.
- ThÕ nµo lµ chuyÓn hãa c¬ b¶n, ý nghÜa thùc tiÔn.
- HÖ thÇn kinh vµ c¸c tuyÕn néi tiÕt ®· ¶nh h­ëng nh­ thÕ nµo ®Õn chuyÓn hãa vËt chÊt vµ n¨ng l­îng.
2, Kü n¨ng: VËn dông kt, gi¶i thÝch hiÖn t­îng thùc tÕ.
B- Néi dung båi d­ìng
PhÇn I . KiÕn thøc c¬ b¶n
I . Trao ®æi chÊt
1. Trao ®æi chÊt gi÷a c¬ thÓ vµ m«i tr­êng
- M«i tr­êng cung cÊp cho c¬ thÓ thøc ¨n, n­íc, muèi kho¸ng. Qua qu¸ tr×nh tiªu hãa, c¬ thÓ tæng hîp nªn nh÷ng s¶n phÈm ®Æc tr­ng ®ång thêi th¶i nh÷ng s¶n phÈm thõa ra ngoµi.
- HÖ h« hÊp lÊy tõ m«i tr­êng ngoµi khÝ O2 ®Ó cung cÊp cho c¸c ph¶n øng sinh, hãa trong c¬ thÓ vµ th¶i ra ngoµi khÝ CO2.
- HÖ bµi tiÕt läc tõ m¸u nh÷ng chÊt b¶ cña ho¹t ®éng trao ®æi chÊt cïng víi nh÷ng chÊt ®éc ®Ó t¹o thµnh må h«i, n­íc tiÓu ®Ó ®µo th¶i ra khái c¬ thÓ.
- Trao ®æi chÊt gi÷a c¬ thÓ vµ m«i tr­êng ngoµi lµ trao ®æi chÊt ë cÊp ®é c¬ thÓ ®¶m b¶o cho c¬ thÓ sèng vµ ph¸t triÓn, nÕu kh«ng cã sù trao ®æi chÊt, c¬ thÓ kh«ng tån t¹i ®­îc. V× vËy, trao ®æi chÊt lµ ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña sù sèng.
2. Trao ®æi chÊt gi÷a tÕ bµo vµ m«i tr­êng trong
? TÕ bµo ®· lÊy nh÷ng chÊt g× tõ m«i tr­êng trong.
- TÕ bµo lÊy O2 vµ c¸c chÊt dinh d­ìng: Glu c« z¬, Gly xª rin, A xÝt bÐo, A xÝt amin, N­íc, muèi kho¸ng, vitamin
- TÕ bµo ®· th¶i vµo m«i tr­êng trong c¸c s¶n phÈm ph©n hñy nh­: CO2, H2O, U rª, Ur¸t, A xÝt U rÝc.
- BiÓu hiÖn cña sù trao ®æi chÊt gi÷a tÕ bµo vµ m«i tr­êng trong:
ChÊt dinh d­ìng vµ O2 tõ m¸u chuyÓn sang n­íc m« ®Ó cung cÊp cho tª bµo thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng sinh lý. KhÝ CO2 vµ c¸c s¶n phÈm bµi tiÕt do tÕ bµo th¶i ra ®æ vµo n­íc m« råi chuyÓn vµo m¸u nhê m¸u chuyÓn ®Õn c¸c c¬ quan bµi tiÕt. Nh­ vËy, c¸c tÕ bµo trong c¬ thÓ th­êng xuyªn cã sù trao ®æi chÊt víi n­íc m« vµ m¸u tøc lµ: cã sù trao ®æi chÊt víi m«i tr­êng trong.
3. Mèi quan hÖ gi÷a trao ®æi chÊt cÊp ®é c¬ thÓ vµ cÊp ®é tÕ bµo
- Kh«ng cã sù trao ®æi chÊt ë c¸p ®é c¬ thÓ th× kh«ng cã sù trao ®æi chÊt ë cÊp ®é tÕ bµo.
- Trao ®æi chÊt ë cÊp ®é tÕ bµo gióp cho tõng tÕ bµo tån t¹i, ph¸t triÓn dÉn ®Õn c¬ thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn (v× tÕ bµo lµ ®¬n vÞ chøc n¨ng cña c¬ thÓ).
II- ChuyÓn hãa
1. ChuyÓn hãa vËt chÊt vµ n¨ng l­îng
* Ph©n biÖt chuyÓn hãa vËt chÊt vµ n¨ng l­îng víi sù trao ®æi chÊt cña tÕ bµo víi m«i tr­êng trong
- Sù trao ®æi chÊt ë tÕ bµo lµ qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt gi÷a tÕ bµo víi m«i tr­êng trong.
- ChuyÓn hãa lµ qu¸ tr×nh biÕn ®æi cã tÝch lòy n¨ng l­îng vµ gi¶i phãng n¨ng l­îng x¶y ra bªn trong tÕ bµo.
* N¨ng l­îng gi¶i phãng ë tÕ bµo ®­îc sö dông vµo ho¹t ®éng cña c¬ thÓ ®Ó sinh c«ng, cung cÊp cho qu¸ tr×nh ®ång hãa tæng hîp chÊt míi vµ sinh nhiÖt bï ®¾p vµo phÇn nhiÖt c¬ thÓ mÊt ®i do táa nhiÖt vµo m«i tr­êng.
2. §ång hãa vµ dÞ hãa lµ hai mÆt cña chuyÓn hãa vËt chÊt vµ n¨ng l­îng.
- §ång hãa lµ qu¸ tr×nh tæng hîp cña tÕ bµo vµ tÝch lòy n¨ng l­îng trong c¸c liªn kÕt hãa häc.
- DÞ hãa lµ qu¸ tr×nh ph©n gi¶i c¸c chÊt ®­îc tÝch lòy trong qu¸ tr×nh ®ång hãa thµnh c¸c chÊt ®¬n gi¶n, bÎ g¶y liªn kÕt hãa häc ®Ó gi¶i phãng n¨ng l­îng cung cÊp cho ho¹t ®éng cña tÕ bµo.
- Mèi quan hÖ gi÷a ®ång hãa vµ dÞ hãa: C¸c chÊt ®­îc tæng hîp tõ ®ång hãa lµ nguyªn liÖu cho dÞ hãa. Do ®ã, n¨ng l­îng ®­îc tÝch lòy ë ®ång hãa sÏ ®­îc gi¶i phãng trong qu¸ tr×nh dÞ hãa ®Ó cung cÊp cho ho¹t ®éng tæng hîp cña ®ång hãa. Hai qu¸ tr×nh nµy tr¸i ng­îc nhau, m©u thuÈn nhau nh­ng thèng nhÊt víi nhau. NÕu kh«ng cã ®ång hãa th× kh«ng cã nguyªn liÖu cho dÞ hãa vµ ng­îc l¹i kh«ng cã dÞ hãa th× kh«ng cã n¨ng l­îng cho ho¹t ®éng ®ång hãa.
- Tû lÖ ®ång hãa vµ dÞ hãa kh¸c nhau tïy løa tuæi, tr¹ng th¸i c¬ thÓ.
VÝ dô: ë trÎ em, c¬ thÓ ®ang lín, qu¸ tr×nh ®ång hãa lín h¬n dÞ hãa, ng­êi giµ, dÞ hãa lín h¬n ®ång hãa.
+ Khi lao ®éng, c¬ thÓ c¬ thÓ cÇn nhiÒu n¨ng l­îng dÞ hãa lín h¬n ®ång hãa, lóc nghØ ng¬i, ®ång hãa m¹ng h¬n dÞ hãa.
3. ChuyÓn hãa c¬ b¶n.
- ChuyÓn hãa c¬ b¶n lµ n¨ng l­îng tiªu dïng khi c¬ thÓ ë träng th¸i hoµn toµn nghØ ng¬i tÝnh b»ng KJ trong thêi gian 1 giê víi 1 kg khèi l­îng c¬ thÓ.
- ChuyÓn hãa c¬ b¶n lµ mét chØ sè søc kháe.
4. §iÒu hßa sù chuyÓn hãa vËt ch¸t vµ n¨ng l­îng
- §iÒu hßa b»ng thÇn kinh: