Đề tài Phương pháp giải bài toán biện luận trong trường hợp các gen quy định tính trạng nằm trên NSTthường
II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU:
- SKKN có tác dụng giúp học sinh trình bày một bài biện luận có tính lo gic khoa học, lí luận chặt chẽ, có sức thuyết phục, rèn cho HS kĩ năng phân tích đề bài để giải quyết những yêu cầu của đề một cách dễ dàng .
- Giúp học sinh nắm vững bản chất, hiểu biết sâu sắc hơn về mỗi quy luật di truyền đồng thời nhận biết được tỷ lệ phân li đặc trưng của mỗi quy luật di truyền để vận dụng một cách thành thạo khi giải bài tập.
III. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.
- Chủ yếu là rút ra kinh nghiệm trong quá trình giảng dạy. Đồng thời thông qua việc trao đổi kinh nghiệm với đồng chí đồng nghiệp.
- Tìm hiểu tâm lí học sinh
- Tham khảo, thu thập tài liệu.
- Theo dõi, phân tích, tổng hợp kiểm tra rút kinh nghiệm các tiết dạy trên lớp khi sử dụng phương pháp trên.
- Dùng phương pháp thống kê toán học để tổng kết kinh nghiệm, kiểm tra kết quả.
IV. Ý NGHĨA CỦA ĐỀ TÀI.
- SKKN nhằm thực hiện “ nâng cao chất lượng dạy – học”, Nâng cao hiệu quả dạy học.
- Giải quyết được những vướng mắc của HS trong quá trình tiếp thu và vận dụng kiến thức để giải bài tập biện luận di truyền nói riêng và bài tập sinh học nói chung.
V. PHẠM VI VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU:
- Đề tài áp dụng đối vớihọc sinh lớp 11,12 có học lực trung bình trở lên trong các giờ luyện tập, ôn tập chương, ôn thi học sinh giỏi, bồi dưỡng khối.
- Phạm vi của đề tài tương đối rộng. Tuy nhiên, trong SKKN này tôi chỉ đề xuất phương pháp và kinh nghiệm giải bài tập biện luận di truyền của các tính trạng do gen trên NST thường quy định.
Phần II: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I. GIẢI PHÁP THỰC HIỆN
1. Yêu cầu.
- Học sinh cần hiểu: Biện luận là căn cứ vào giả thiết của bài toán và những kiến thức cơ bản của các quy luật di truyền để đưa ra những lập luận xác đáng để giải quyết vấn đề của bài toán.
- Học sinh cần nắm vững bản chất của mỗi quy luật di truyền và tỷ lệ phân ly đặc trưng cho từng quy luật.
2. Giải pháp cụ thể.
- Bài giải biện luận có thể phân làm hai phần:
Bạn đang xem nội dung tài liệu Đề tài Phương pháp giải bài toán biện luận trong trường hợp các gen quy định tính trạng nằm trên NSTthường, để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
gen trªn NST thêng quy ®Þnh. PhÇn II : Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò I. Gi¶i ph¸p thùc hiÖn 1. Yªu cÇu. - Häc sinh cÇn hiÓu: BiÖn luËn lµ c¨n cø vµo gi¶ thiÕt cña bµi to¸n vµ nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n cña c¸c quy luËt di truyÒn ®Ó ®a ra nh÷ng lËp luËn x¸c ®¸ng ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña bµi to¸n. - Häc sinh cÇn n¾m v÷ng b¶n chÊt cña mçi quy luËt di truyÒn vµ tû lÖ ph©n ly ®Æc trng cho tõng quy luËt. 2. Gi¶i ph¸p cô thÓ. - Bµi gi¶i biÖn luËn cã thÓ ph©n lµm hai phÇn: a. PhÇn mét: BiÖn luËn. Gåm c¸c bíc c¬ b¶n sau: Bíc 1: X¸c ®Þnh ®Æc ®iÓm di truyÒn cña tõng tÝnh tr¹ng: Cã thÓ n»m trong c¸c trêng hîp sau: + TÝnh tr¹ng do nhiÒu gen quy ®Þnh theo kiÓu bæ trî hoÆc ¸t chÕ hoÆc céng gép. + TÝnh tr¹ng do mét cÆp gen quy ®Þnh theo kiÓu tréi hoµn toµn hoÆc tréi kh«ng hoµn toµn (X¸c ®Þnh tÝnh tr¹ng tréi, lÆn). Bíc 2: X¸c ®Þnh mèi quan hÖ gi÷a c¸c cÆp gen quy ®Þnh c¸c cÆp tÝnh tr¹ng: Quan hÖ nµy cã thÓ lµ: + Mçi cÆp gen n»m trªn mét cÆp NST, ph©n ly ®éc lËp. + C¸c cÆp gen cïng n»m trªn mét cÆp NST, liªn kÕt hoµn toµn víi nhau. + C¸c cÆp gen cïng n»m trªn mét cÆp NST, liªn kÕt kh«ng hoµn toµn. Bíc 3: X¸c ®Þnh nhãm gen liªn kÕt vµ tÇn sè ho¸n vÞ (nÕu cã) Bíc 4: ViÕt ra kiÓu gen cña bè mÑ. b. PhÇn hai: KiÓm chøng b»ng s¬ ®å lai. - ViÕt s¬ ®å lai tõ P F1 (F2) - Thèng kª kÕt qu¶ lai ®Ó ®èi chiÕu víi gi¶ thiÕt bµi to¸n ®· cho. II. BiÖn ph¸p thùc hiÖn. 1. C¨n cø vµo tû lÖ ph©n ly cña tõng tÝnh tr¹ng ë ®êi sau ®Ó rót ra ®Æc ®iÓm di truyÒn cña tÝnh tr¹ng. a. Trêng hîp tÝnh tr¹ng do mét cÆp gen quy ®Þnh: * Theo kiÓu tréi kh«ng hoµn toµn. - Tréi kh«ng hoµn toµn thêng xÈy ra trong trêng hîp bµi to¸n cã ba tÝnh tr¹ng t¬ng øng. - X¸c ®Þnh tÝnh tr¹ng tréi kh«ng hoµn toµn: c¨n cø vµo: + P thuÇn chñng kh¸c nhau bëi mét cÆp tÝnh tr¹ng t¬ng ph¶n, F1 ®ång tÝnh nhng xuÊt hiÖn tÝnh tr¹ng míi, trung gian gi÷a bè vµ mÑ. + P thuÇn chñng kh¸c nhau bëi mét cÆp tÝnh tr¹ng t¬ng ph¶n, F2 ph©n tÝnh theo tû lÖ 1: 2: 1. * Theo kiÓu tréi hoµn toµn. - Tréi hoµn toµn chØ x¶y ra trong trêng hîp bµi to¸n gåm hai tÝnh tr¹ng t¬ng øng. - T×m tÝnh tr¹ng tréi: + TÝnh tr¹ng tréi lµ tÝnh tr¹ng biÓu hiÖn ë ®êi F1 trong trêng hîp P thuÇn chñng kh¸c nhau bëi mét cÆp tÝnh tr¹ng t¬ng ph¶n, F1 ®ång tÝnh gièng bè hoÆc mÑ. + TÝnh tr¹ng chiÕm tû lÖ lín ë ®êi F2 trong trêng hîp P thuÇn chñng kh¸c nhau bëi mét cÆp tÝnh tr¹ng t¬ng ph¶n, F2 ph©n tÝnh theo tû lÖ 3:1. b. Trêng hîp tÝnh tr¹ng do hai cÆp gen kh«ng alen quy ®Þnh: - C¨n cø vµo tû lÖ ph©n ly ë ®êi sau (F2) lµ mét trong c¸c tû lÖ: + NÕu lµ mét trong c¸c tû lÖ 9:7 hoÆc 9:6:1 hoÆc 9:3:3:1 th× tÝnh tr¹ng do hai cÆp gen kh«ng alen t¸c ®éng bæ trî. + NÕu lµ mét trong c¸c tû lÖ 13 : 3 hoÆc 12: 3: 1 th× tÝnh tr¹ng do hai cÆp gen kh«ng alen t¸c ®éng ¸t chÕ bëi gen tréi. + NÕu lµ tû lÖ 9:3:4 th× tÝnh tr¹ng do hai cÆp gen kh«ng alen t¸c ®éng ¸t chÕ bëi gen lÆn. + NÕu lµ tû lÖ 15:1 th× tÝnh tr¹ng do hai cÆp gen kh«ng alen t¸c ®éng céng gép. C¨n cø vµo tû lÖ ph©n ly ë thÕ hÖ lai ph©n tÝch FB. + NÕu lµ tû lÖ 3:1 tÝnh tr¹ng do hai cÆp gen kh«ng alen t¸c ®éng bæ trî theo kiÓu 9:7 hoÆc t¸c ®éng ¸t chÕ theo kiÓu 13:3. + NÕu lµ tû lÖ 1: 2: 1 th× tÝnh tr¹ng do hai cÆp gen kh«ng alen t¸c ®éng bæ trî theo kiÓu 9:6:1 hoÆc t¸c ®éng ¸t chÕ theo kiÓu 12:3:1, 9:3:4 hoÆc t¸c ®éng céng gép. + NÕu lµ tû lÖ 1:1:1:1 th× tÝnh tr¹ng do hai cÆp gen kh«ng alen t¸c ®éng céng gép, hoÆc t¸c ®éng bæ trî theo kiÓu 9:3:3:1. 2. Quy íc gen vµ viÕt phÐp lai cã thÓ cho tõng cÆp tÝnh tr¹ng. (NÕu tÝnh tr¹ng do hai cÆp gen quy ®Þnh sau khi quy íc ph¶i viÕt kiÓu gen tæng qu¸t cña tõng tÝnh tr¹ng ) 3. C¨n cø vµo tû lÖ ph©n ly kiÎu h×nh ë ®êi sau mµ bµi to¸n ®· cho ®Ó x¸c ®Þnh mèi quan hÖ gi÷a c¸c cÆp tÝnh tr¹ng (hay t×m quy luËn di truyÒn chung cña bµi to¸n) a. Trêng hîp 1: Gi¶ thiÕt kh«ng cho ®ñ sè kiÓu h×nh ë ®êi sau (tæng tû lÖ % kiÓu h×nh ë thÕ hÖ lai < 100%) th× ta c¨n cø vµo sù kh«ng phï hîp gi÷a tû lÖ % kiÓu h×nh nµo ®ã ë thÕ hÖ lai mµ ®Ó cho víi tû lÖ % kiÓu h×nh ®ã trong trêng hîp c¸c cÆp tÝnh tr¹ng di truyÒn ®éc lËp hoÆc liªn kÕt hoµn toµn. VÝ dô: - Tû lÖ kiÓu h×nh lÆn ë ®êi F2 lµ 6,25% th× hai cÆp tÝnh tr¹ng di truyÒn ®éc lËp. - Tû lÖ kiÓu h×nh lÆn ë ®êi F2 lµ 25% (hoÆc kh«ng cã) th× hai cÆp tÝnh tr¹ng liÖn kÕt hoµn toµn. - Tû lÖ kiÓu h×nh tréi – LÆn ë ®êi F2 18,75% th× c¸c cÆp tÝnh tr¹ng di truyÒn ®éc lËp. - Tû lÖ kiÓu h×nh tréi – LÆn ë ®êi F2 lµ 25% (hoÆc kh«ng cã) th× c¸c cÆp tÝnh tr¹ng liªn kÕt hoµn toµn. b. Trêng hîp 2: Gi¶ thiÕt cho ®ñ sè kiÓu h×nh (tæng tû lÖ % kiÓu h×nh ë thÕ hÖ lai lµ 100%) cã thÓ lµm theo hai c¸ch sau: *C¸ch 1: - C¨n cø vµo sè tæ hîp giao tö ë thÕ hÖ lai ®Ó x¸c ®Þnh sè lo¹i giao tö ®îc cho bëi thÕ hÖ tríc. - C¨n cø vµo c¬ cÊu gen cña thÕ hÖ tríc víi sè lo¹i giao tö mµ nã cho ®Ó x¸c ®Þnh xem c¸c cÆp gen liªn kÕt hoµn toµn hay ph©n ly ®éc lËp. (NÕu P dÞ hîp hai cÆp gen nhng chØ cho hai lo¹i giao tö th× c¸c gen liªn kÕt hoµn toµn.) *C¸ch 2: So s¸nh tû lÖ ph©n ly kiÓu h×nh cña bµi to¸n víi tÝch sè tû lÖ cña c¸c cÆp tÝnh tr¹ng (tû lÖ nh©n x¸c suÊt c¸c cÆp tÝnh tr¹ng ). - NÕu tû lÖ ph©n ly cña bµi to¸n hoµn toµn gièng víi tû lÖ nh©n x¸c suÊt c¸c cÆp tÝnh tr¹ng th× c¸c cÆp tÝnh tr¹ng di truyÒn ®éc lËp. - NÕu tû lÖ ph©n ly cña bµi to¸n kh¸c víi tû lÖ nh©n x¸c suÊt c¸c cÆp tÝnh tr¹ng nhng kiÓu h×nh nh nhau th× c¸c gen quy ®Þnh c¸c cÆp tÝnh tr¹ng cã sù liªn kÕt kh«ng hoµn toµn. - NÕu tû lÖ ph©n ly cña bµi to¸n kh¸c víi tû lÖ nh©n x¸c suÊt c¸c cÆp tÝnh tr¹ng, sè kiÓu h×nh bµi to¸n cho Ýt h¬n sè kiÓu h×nh trong nh©n x¸c suÊt th× c¸c gen qui ®Þnh c¸c tÝnh tr¹ng liªn kÕt hoµn toµn. 4.X¸c ®Þnh nhãm liªn kÕt vµ tÇn sè ho¸n vÞ (nÕu cã) a) C¸ch x¸c ®Þnh nhãm liªn kÕt trong trêng hîp c¸c gen liªn kÕt hoµn toµn - C¨n cø vµo kiÓu h×nh cña bè mÑ thuÇn chñng ®Ò cho. - C¨n cø vµo sù cã mÆt hoÆc kh«ng cã mÆt cña kiÓu h×nh do 1 kiÓu gen qui ®Þnh trong thÕ hÖ lai (kiÓu gen ®ång hîp lÆn) + NÕu cã kiÓu h×nh lÆn () cã nhãm liªn kÕt ab . VËy nhãm liªn kÕt cña bè mÑ lµ AB vµ ab . + NÕu kh«ng cã kiÓu h×nh lÆn kh«ng cã nhãm liªn kÕt ab. VËy nhãm liªn kÕt cu¶ bè mÑ lµ: Ab vµ aB . b) C¸ch x¸c ®Þnh nhãm liªn kÕt vµ tÇn sè ho¸n vÞ trong trêng hîp c¸c gen liªn kÕt kh«ng hoµn toµn. - C¨n cø vµo tØ lÖ % kiÓu h×nh lÆn () ®Ó x¸c ®Þnh tØ lÖ % giao tö ab . Gäi % kiÓu h×nh chØ do 1 kiÓu gen quy ®Þnh () lµ a. Gäi x vµ y lÇn lît lµ tØ lÖ % c¸c giao tö ®ùc ab vµ giao tö c¸i ab . Ta cã: a = x ab . y ab + NÕu diÔn biÕn cña tÕ bµo sinh nâan vµ sinh h¹t phÊn lµ nh nhau th× x = y = + NÕu ho¸n vÞ gen chØ x¶y ra ë mét bªn cßn bªn kia liªn kÕt hoµn toµn th× khi ®ã x = + NÕu ho¸n vÞ gen x¶y ra ë c¶ hai bªn víi tÇn sè kh«ng gièng nhau th× x vµ y tháa m·n ph¬ng tr×nh: x . y = a - NÕu x ( hoÆc y) < 0,25 th× giao tö ab lµ giao tö ho¸n vÞ +Nhãm liªn kÕt lµ Ab vµ aB +TÇn sè ho¸n vÞ lµ 2x - NÕu x( hoÆc y ) > 0,25 th× giao tö ab lµ giao tö liªn +Nhãm liªn kÕt lµ AB vµ ab +TÇn sè ho¸n vÞ lµ 1- 2x Lu ý: Trêng hîp bè mÑ cho 8 lo¹i giao tö th× tØ lÖ ®em ®èi chiÕu ph¶i lµ = 0,125 Tøc lµ: x > 12,5% giao tö liªn kÕt x < 12,5% giao tö ho¸n vÞ 5. ViÕt kiÓu gen P. ViÕt s¬ ®ß lai kiÓm chøng. III. Bµi tËp vËn dông Bµi 1: Lai g÷a 2 c©y (P) ®Òu dÞ hîp 2 cÆp gen vµ cã kiÓu h×nh h¹t ®á, trßn víi nhau th× ®îc thÕ hÖ sau (F1) cã tØ lÖ ph©n li nh sau: 54% c©y h¹t ®á, trßn 21% c©y h¹t ®á, dµi 21% c©y h¹t tr¾ng, trßn 4% c©y h¹t tr¾ng, dµi X¸c ®Þnh kiÓu gen vµ tØ lÖ mçi lo¹i giao tö cña c©y. BiÕt r»ng mæi tÝnh tr¹ng trªn do 1 gen n»m trªn NST thêng qui ®Þnh. Gi¶i XÐt sù di truyÒn cña cÆp tÝnh tr¹ng vÒ mµu s¾c h¹t , ta cã : §á/tr¾ng = [ ®á lµ tÝnh tr¹ng tréi, tr¾ng lµ tÝnh tr¹ng lÆn Qui íc : A qui ®Þnh h¹t mµu ®á, a qui ®Þnh h¹t mµu tr¾ng . PhÐp lai: Aa x Aa XÐt sù di truyÒn cña cÆp tÝnh tr¹ng vÒ h×nh d¹ng h¹t , ta cã: Trßn/dµi = [ trßn lµ tÝnh tr¹ng tréi, dµi lµ tÝnh tr¹ng lÆn Qui íc : B qui ®Þnh h¹t trßn, b qui ®Þnh h¹t dµi . PhÐp lai: Bb x Bb XÐt sù di truyÒn chung cña c¶ 2 cÆp tÝnh tr¹ng, ta cã: P dÞ hîp 2 cÆp gen, mçi gen qui ®Þnh 1 tÝnh tr¹ng n»m trªn NST thêng nhng F1 thu ®îc 4 kiÓu h×nh ph©n li theo tØ lÖ : 54% : 21% : 21% : 4%. Kh¸c víi tØ lÖ (3:1).(3:1) (lµ tØ lÖ trong trêng hîp c¸c cÆp tÝnh tr¹ng di truyÒn ®éc lËp [ hai c¨p gen qui ®Þnh hai cÆp tÝnh tr¹ng cïng n»m trªn mét cÆp NST vµ liªn kÕt kh«ng hoµn toµn. L¹i thÊy: F2 cã kiÓu h×nh h¹t tr¾ng, dµi ®îc quy ®Þnh bëi kiÓu gen : chiÕm tØ lÖ 4% ph¶i ®îc t¹o ra tõ sù tæ hîp c¸c giao tö ab ®ùc vµ c¸i theo c¸c trêng hîp sau: *Trêng hîp 1: 4% = 20% ab x 20%ab [ hai giao tö ab lµ giao tö ho¸n vÞ [ kiÓu gen P lµ : TØ lÖ c¸c lo¹i giao tö cña P lµ : Ab = aB = 30%, AB = ab = 20% *Trêng hîp 2: 4% = 8% ab x 50%ab [ 8% giao tö ab lµ giao tö ho¸n vÞ ®îc t¹o ra tõ kiÓu gen ; 50% giao tö ab lµ giao tö liªn kÕt hoµn toµn ®îc sinh ra tõ kiÓu gen VËy kiÓu gen P lµ : TØ lÖ c¸c lo¹i giao tö cña P lµ : Ab = aB = 42% AB = ab = 50% ab = AB = 8% *Trêng hîp 3: 4% = 40% ab x 10%ab [ 40% giao tö ab lµ giao tö liªn kªt ®îc t¹o ra tõ kiÓu gen ; 10% giao tö ab lµ giao tö ho¸n vÞ ®îc sinh ra tõ kiÓu gen VËy kiÓu gen P lµ : TØ lÖ c¸c lo¹i giao tö cña P lµ : Ab = aB = 40% AB = ab = 40% ab = AB = 10% Ab = aB = 10% Bµi 2 Cho ng« F 1 tù thô phÊn thu ®îc kÕt qu¶ ë ®êi F 2 cã tØ lÖ kiÓu h×nh ph©n li nh sau : 56,25% c©y cho h¹t phÊn dµi, mµu vµng 25% c©y cho h¹t phÊn ng¾n, mµu tr¾ng 18,75% c©y cho h¹t phÊn ng¾n, mµu tr¾ng. Cho biÕt mµu s¾c h¹t phÊn do 1 cÆp gen ®iÒu khiÓn. BiÖn luËn nvµ viÕt s¬ ®å lai tõ F 1 " F2 Gi¶i - XÐt sù di truyÒn cÆp tÝnh tr¹ng vÒ ®é dµi h¹t phÊn, ta cã: F2 : h¹t phÊn dµi/h¹t phÊn ng¾n = §©y lµ tØ lÖ cña tÝnh tr¹ng do hai cÆp gen kh«ng alen t¸c ®éng bæ trî quy ®Þnh. Qui íc: Hai cÆp gen A - a, B – b cïng qui ®Þnh tÝnh tr¹ng ®é dµi cña h¹t phÊn suy ra phÐp lai cña cÆp tÝnh tr¹ng nµy lµ : AaBb x AaBb (1) H¹t phÊn dµi cã kiÓu gen lµ: 9A_B_ H¹t phÊn ng¾n cã kiÓu gen lµ: 3A_bb + 3aaB_ + 1aabb - XÐt sù di truyÒn cÆp tÝnh tr¹ng vÒ mµu s¾c h¹t phÊn, ta cã: F2 : h¹t phÊn
File đính kèm:
Phuong phap giai bai toan BIEN LUAN trong truong hop cac gen nam tren NST thuong.doc
