Chuyên đề Phương pháp dạy học trực quan và việc vận dụng kênh hình trong dạy học địa lý 6 trường THCS

 khi còn ngồi trên ghế nhà trường học sinh phải luyện khả năng suy nghĩ , hoạt động một cách tự chủ , năng động và sáng tạo .Từng bước áp dụng phương tiện dạy học tiên tiến hiện đại vào quá trình dạy học , đảm bảo thời gian tự học và tự nghiên cứu cho học sinh .
1/Tìm hiểu phương pháp dạy học trực quan :
a/ Khái niệm :
	-Phương pháp dạy học trưch quan là phương pháp sử dụng các phương pháp trực quan trước,trong và sau khi lĩnh hội kiến thức,tài liệu học tập mới . Sử dụng các phương tiện trực quan nhằm gợi mở và hướng dẫn học sinh khai thác các nguồn tri thức và phát triển các năng lực tư duy,sáng tạo cho học sinh .
b/ Vai trò của phương pháp dạy học trực quan :
	-Phương pháp dạy học trực quan có vai trò rất quan trọng đối với việc dạy và học địa lý , đặc biệt là đối với dạy và học môn Địa lý theo phương pháp đổi mới . Các phương tiện dạy học trực quan vừa là phương tiện để dạy học , nhưng nó vừa chứa đựng nguồn tri thức cụ thể cho học sinh khai thác . Các phương tiện dạy học trực quan được thể hiện thông qua phương pháp dạy học trực quan , giúp học sinh hiểu bài nhanh chóng và nhớ lâu hơn , đặc biệt nó gây hứng thú học tập , kích thích trí tò mò , khả năng sáng tạo của học sinh , làm cho giờ học thêm sinh động .
c/ Các phương pháp trong phương pháp dạy học trực quan :
	- Phương pháp sử dụng bản đồ .
	- Phương pháp sử dụng tranh ảnh , hình vẽ .
	-Các phương pháp khác .
2/ Định hướng về việc sử dụng phương tiện dạy học trực quan trong dạy học địa lý .
	Vai trò của phương tiện dạy học trực quan đối với chức năng quan trọng nhất là cơ sở hình thành các biểu tượng địa lý và từ biểu tượng để đi đến khái niệm . Các thiết bị dạy học là điều kiện , phương tiện dạy học không thể thiếu được trong quá trình dạy học . Đặc biệt trước yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động , sáng tạo của học sinh, thiết bị dạy học lại càng có vai trò quan trọng ,bởi chúng là cơ sở vật chất để giáo viên hướng dẫn học sinh hoạt động và tạo môi trường hoạt động cho học sinh nhất là trong quá trình thảo luận .
	Các thiết bị dạy học Địa lý vừa là nguồn cung cấp kiến thức , vừa là phương tiện minh họa cho bài học , là nguồn kiến thức khi nó được sử dụng để khai thác kiến thức Địa lý , là phương tiện minh họa khi nó được sử dụng để minh họa nội dung đã được thông báo trước đó .
	Tính trực quan trong phương tiện dạy học tạo cho học sinh có sự tin tưởng vào tính chân thực của sự vật được quan sát . Tuy nhiên bất kì sự tri giác thực sự nào cũng không thể diễn ra ngoài điều kiện tư duy tích cực . Nói một cách khác trong dạy học sử dụng các phương tiện trực quan thì ở bất cứ hoạt động tri giác nào cũng thống nhất với tư duy trìu tượng . Việc giảng dạy bằng phương tiện trực quan sẽ dẫn tới khái quát hóa, quy nạp .
	Như vậy, phương tiện trực quan trong dạy học có một chức năng quan trọng : Đó là làm chổ dựa cho hoạt động tư duy , phát triển tư duy , phát triển trí tuệ . Phương tiện dạy học là một nguồn kiến thức quan trọng mà trong dạy học lấy học sinh làm trung tâm , người học dưới sự tổ chức , chỉ đạo của giáo viên khai thác tìm hiểu , từ đó những tri thức cần thiết phục vụ cho việc nhận thức các mối quan hệ , các khái niệm , các quy luật Địa lý . Sử dụng các phương tiện dạy học địa lý , yêu cầu giáo viên phải rèn luyện cho học sinh 
các kĩ năng khai thác tri thức từ nguồn tri thức khác nhau như bản đồ , bảng thống kê, các số liệu , lát cắt , sơ đồ hình vẽ , sách giáo khoa và các phương tiện khác . Chính nhờ vào các kĩ năng đó , học sinh có thể độc lập làm việc với các nguồn tri thức khác nhau để nhận thức nội dung học tập .
	Như vậy, trong dạy học địa lý còn chú ý nhiều hơn đến chức năng , nguồn kiến thức của các thiết bị dạy học , đồng thời cũng tạo điều kiện để học sinh làm việc với phương tiện này .
3/ Thực trạng dạy và học trực quan ở trường THCS .
a/ Về phía giáo viên :
Nhìn chung việc sử dụng dụng cụ trực quan đã được đưa vào thực hiện ở hầu hết ở các trường , đặc biệt từ khi đổi mới sách giáo khoa đến nay .ở một số trường đã đưa ra mượn đồ dùng daỵ học và căn cứ vào sổ kí mượn để làm điều kiện xếp loại công chức , buộc giáo viên phải mượn thiết bị dạy học để dạy . Tuy nhiên không phải trường nào cũng làm được như vậy và việc sử dụng đã thực sự có chất lượng .
Chúng ta cần nhìn thẳng vào vấn đề : Hầu hết các giáo viên có mượn dụng cụ trực quan , nhưng chưa thường xuyên , sử dụng còn qua loa , nên vai trò và chức năng của dụng cụ trực quan bị hạn chế rất nhiều mà chương trình lớp 6,7 dụng cụ trực quan là yếu tố quyết định trong dạy học địa lý .
	Vì những lý do trên nên kết quả dạy và học của 4 năm thực hiện cải cách dạy học theo phương pháp mới vẫn chưa cao .
	Đối với trường THCS Hùng Vương những năm trước do tình hình chung nên dụng cụ trực quan còn thiếu quá nhiều , giáo viên đôi khi chuẩn bị không kịp nên chỉ chuẩn bị được những dụng cụ đơn giản , vì vậy kết quả dạy và học còn thấp . Từ tháng 9/2002 đến nay đã được đổi mới phương pháp, các dụng cụ trực quan cũng được cung cấp nhiều hơn nên việc dạy và học cũng có những thuận lợi đáng kể . Đặc biệt từ tháng 11/ 2006 đến nay chất lượng Dạy và Học được nâng lên một bước .
	b/ Về phiá học sinh :
Do quan niệm đây là bộ môn phụ nên học sinh chưa đầu tư thời gian thích đáng cho việc học tập bộ môn . Phần vì kiến thức Địa lý khá trìu tượng , nhiều mối quan hệ tự nhiên - xã hôị rất phức tạp , bản chất là một môn học rất khô khan nên học sinh ít thích học .
	 Hầu hết các em học mang tính chất đối phó , học địa lý nhưng chưa hiểu để làm gì , ứng dụng vào lĩnh vực nào của cuộc sống .Nói như vậy có nghĩa là học sinh chưa hiểu được vai trò , vị trí , tầm quan trọng của bộ môn
phần vì giáo viên có lẽ chưa tạo được tình cảm yêu mến bộ môn cho các em, phần vì nhiều phụ huynh cũng có cùng quan niệm với các em .
	Vì những lý do trên nên kết quả học tập môn địa lý nhìn chung còn chưa cao .
4/ Giải pháp khắc phục :
	Trong điều kiện dụng cụ trực quan còn chưa được cung cấp đồng bộ . Trước mắt người giáo viên phải biết linh hoạt vận dụng mọi biện pháp , mọi khả năng có thể để xây dựng kế hoạch hoạt động cho mình , tự thiết kế những đồ dùng đơn giản .Sưu tầm tranh ảnh minh họa , đặc biệt sử dụng quả địa cầu dạy được rất nhiều bài , cung cấp được rất nhiều thông tin cho học sinh hoặc vẽ những sơ đồ , hình vẽ trong sách giáo khoa phóng to để sử dụng và chuyển chúng sang dạng hình vẽ,sơ đồ,lược đồ câm để kiểm tra kiến thức.
Như vậy việc chuẩn bị của giáo viên ở nhà là rất quan trọng,giáo viên phải nghiên cứu thật kỹ nội dung bài dạy để sáng tạo cho mình những dụng cụ trực quan phù hợp sinh động nhất.
Đối với những dụng cụ trực quan đã có sẵn chúng ta cần khai thác trịêt để lượng kiến thức cho phép trong dụng cụ trực quan đó phát huy vai trò của dụng cụ trực quan của kênh hình và kênh chữ trong một bài học,chú trọng vào chất lượng dạy và học,lựa chọn phương pháp phù hợp cần kết hợp giữa khai thác,kiểm tra và rèn luyện kỹ năng cho học sinh.
II.việc sử dụng kênh hình trong dạy học môn địa lí 6 trường trung học cơ sở. 
Một số vấn đề trong dạy học địa lí 6.
Đối với chương trình địa lí 6 được biên soạn theo tinh thần cung cấp các tình huống, thông tin đã được lựa chọn.Vậy giáo viên phải tổ chức học tập, phân tích, tổng hợp và xử lí thông tin, tạo điều kiện cho học sinh trong quá trình học tập vừa tiếp nhận được kiến thức vừa rèn luyện các kỹ năng và nắm được phương pháp học tập tạo điều kiện tự khám phá, tự phát hiện, tự tìm đến với kiến thức mới, phát huy tính tích cực, độc lập của học sinh.
	Những tranh ảnh, hình vẽ trong sách giáo khoa không đơn thuần chỉ là minh họa cho bài giảng mà chúng còn gắn bó hữu cơ với bài học là một phần không thể thiếu được trong nội dung bài học.	
Ví dụ: Bài 1 “Vị trí, hình dạng, kích thước của Trái đất .
Phần 1:Vị trí của Trái đất trong hệ Mặt trời.
	Nếu chỉ đơn thuần khai thác kênh chữ thì cả giáo viên và học sinh sẽ vô tình bỏ qua vị trí của Trái đất trong hệ Mặt trời.Như vậy phần quan trọng nhất trong mục(I) sẽ bị bỏ qua.Trong phần này kênh hình đã thể hiện đầy đủ nội dung cơ bản của mục(I).Chỉ bằng một câu hỏi:Quan sát H1 em hãy kể tên 9 hành tinh trong hệ Mặt trời và cho biết Trái đất nằm ở vị trí thứ mấy trong hệ Mặt trời tính theo thứ tự xa dần Mặt trời ?
	Học sinh sẽ quan sát H1 và dễ dàng trả lời được yêu cầu của giáo viên,sau đó giáo viên có thể tổng kết mục(I)như sau:
Trái đất là một trong 9 hành tinh của hệ Mặt trời.
Trái đất đứng vị trí thứ 3 tính theo thứ tự xa dần Mặt trời.
Như vậy,việc sử dụng kênh hình phải được giáo viên sử dụng tối đa,triệt để,để khai thác kiến thức.
	Từ thực tế trên thì công việc chuẩn bị bài giảng ở nhà của giáo viên là tối quan trọng, mang tính khoa học cao, hình vẽ, sơ đồ, lược đồ phải rõ ràng, dễ hiểu, dễ quan sát, câu hỏi phải gãy gọn, hàm ý rõ ràng, kích thích sự tìm tòi, hứng thú học tập của học sinh.Giáo viên không chỉ đơn thuần dạy bằng những thiết bị có sẵn, mà còn phải sáng tạo ra những hình vẽ đơn giản, sưu tầm tranh ảnh, minh họa tổ chức hoạt động có hiệu quả, phù hợp với đối tượng học sinh. Khi dạy giáo viên cần tận dụng việc khai thác kiến thức kết hợp kiểm tra kiến thức và rèn luyện kỹ năng cho học sinh.
	2.Một số ví dụ cụ thể.
Ví dụ 1 :
 Bài 8 : Sự chuyển động trái đất quanh mặt trời .
*Phần 1 : Sự chuyển động của trái đất quanh mặt trời .
 Sự chuyển động của trái đất quanh mặt trời
Sự vận động của Trái đất quanh Mặt trời và các mùa ở Bắc bán cầu :
Khai thác kiến thức :
Quan sát hình trên hãy cho biết :
- Hướng chuyển động của trái đất quanh mặt trời ?
Độ nghiêng và hướng nghiêng của trục trái đất ở các vị trí : 
Xuân phân, Hạ chí , Thu phân và Đông chí ,
*Phần 2: Hiện tượng các mùa .
Quan sát hình trên cho biết :
-Trong ngày 21 tháng 3 nữa cầu nào ngã về phía mặt trời ? Nữa cầu đó là mùa gì ? ( Xuân , Hạ , Thu , Đông ).
-Trong ngày 23 tháng 9 nữa cầu nào ngã về phía mặt trời ? Nữa cầu chếch xa mặt trời có mùa gì ? 
 - Trái đất hướng cả hai nữa cầu Bắc và Nam về phía mặt trời như nhau vào các ngày nào ?
	- Khi đó ánh sáng mặt trời chiếu thẳn