Chuyên đề I Liên xô và các nước Đông Âu sau chiến tranh thế giới thứ hai

của đế quốc Mỹ và đồng minh của chúng.
2. Công cuộc cải tổ ở Liên Xô.
a. Bối cảnh lịch sử:
	Năm 1973, thế giới lâm vào cuộc khủng hoảng dầu mỏ. Để thoát ra khỏi cuộc khủng hoảng, các nước tư bản đã tìm cách cải cách về kinh tế, thích nghi về chính trị, nhờ đó thoát ra khỏi khủng hoảng. Tuy nhiên, ban lãnh đạo Đảng và Nhà nước Liên Xô đã chậm trễ trong việc đề ra cải cách cần thiết nên bước sang những năm 80 của thế kỉ XX, nền kinh tế Liên Xô ngày càng lún sâu vào tình trạng khó khăn, trì trệ, khủng hoảng.
	Năm 1985, Goóc-ba-chốp lên nắm quyền lãnh đạo Đảng và Nhà nước Xô Viết và tiến hành cải tổ. Cuộc cải tổ được tuyên bố như một cuộc cách mạng nhằm sửa chữa những sai lầm trước kia, đưa đất nước thoát khỏi khủng hoảng và xây dựng một CNXH theo đúng bản chất và ý nghĩa nhân văn đích thực của nó.
b. Nội dung công cuộc cải tổ:
- Về chính trị - xã hội: thực hiện chế độ Tổng thống nắm mọi quyền lực, thực hiện đa nguyên về chính trị, xoá bỏ chế độ một đảng, tuyên bố dân chủ và công khai mọi mặt.
- Về kinh tế: đưa ra nhiều phương án nhưng chưa thực hiện được gì. Kinh tế đất nước vẫn trượt dài trong khủng hoảng.
c. Kết quả:
Công cuộc cải tổ gặp nhiều khó khăn, bế tắc. Suy sụp kinh tế kéo theo suy sụp về chính trị. Chính quyền bất lực, tình hình chính trị bất ổn, tệ nạn xã hội tăng, xung đột sắc tộc luôn sảy ra, nội bộ Đảng Cộng sản Liên Xô chia rẽ...
Ngày 19 tháng 8 năm 1991, một cuộc đảo chính nhằm lật đổ Tổng thống Goóc-ba-chốp nổ ra nhưng thất bại, hệ quả là Đảng Cộng sản Liên Xô bị đình chỉ hoạt động, Chính phủ Xô Viết bị giải tán, 11 nước Cộng hoà tách khỏi Liên bang Xô Viết, thành lập Cộng đồng các quốc gia độc lập (SNG). Ngày 25 tháng 12 năm 1991, Tổng thống Goóc-ba-chốp từ chức, chế độ XHCN ở Liên Xô bị sụp đổ.
II. KIẾN THỨC MỞ RỘNG - NÂNG CAO
*Nguyên nhân xụp đổ của chế độ XHCN ở Liên Xô và các nước Đông Âu.
+ Đã xây dựng mô hình CNXH chứa đựng nhiều khuyết tật và sai sót, không phù hợp với quy luật khách quan trên nhiều mặt: kinh tế, xã hội, thiếu dân chủ, thiếu công bằng.
+ Chậm sửa đổi trước những biến động của tình hình thế giới. Khi sửa chữa, thay đổi thì lại mắc những sai lầm nghiêm trọng: rời bỏ nguyên lý đứng đắn của CN Mác-Lênin.
+ Những sai lầm, tha hoá về phẩm chất chính trị, đạo đức của một số nhà lãnh đạo Đảng và Nhà nước ở một số nước XHCN đã làm biến dạng CNXH, làm mất lòng tin, gây bất mãn trong nhân dân.
+ Hoạt động chống phá CNXH của các thế lực thù định trong và ngoài nước.
Đây chỉ là sự sụp đổ của một mô hình CNXH chưa khoa học, chưa nhân văn, là một bước lùi của CNXH chứ không phải là sự sụp đổ của lý tưởng XHCN của loài người. Ngọn cờ của CNXH đã từng tung bay trên khoảng trời rộng lớn, từ bên bờ sông En-bơ đến bờ biển Nam Hải rồi vượt trùng dương rộng lớn đến tận hòn đảo Cu-Ba nhỏ bé anh hùng. Ngọn cờ ấy tuy có dừng tung bay ở bầu trời Liên Xô và một số nước Đông Âu nhưng dồi sẽ lại tung bay trên nhiều khoảng trời mênh mông xa lạ: Bầu trời Đông Nam Á, bầu trời châu Phi, Mỹ La-tinh và ngay cả trên cái nôi ồn ào, náo nhiệt của CNTB phương Tây Đó là ước mơ của nhân loại tiến bộ và đó cũng là quy luật phát triển tất yếu của lịch sử xã hội loài người.
III. Bài tập vận dụng:
C©u 1:
 Liªn X« x©y dùng CNXH trong hoµn c¶nh nµo? Tõ n¨m 1945 ®Õn 1970 trong c«ng cuéc
x©y dùng CNXH ë Liªn X« gi÷a thµnh tùu vµ sai lÇm mÆt nµo lµ chñ yÕu? Chøng minh? ý
nghÜa lÞch sö?
 a. Hoµn c¶nh Liªn X« khi tiÕn hµnh c«ng cuéc x©y dùng CNXH.
 * ThuËn lîi:
- Lµ n­íc chiÕn th¾ng trong cuéc chiÕn tranh chèng ph¸t xÝt, uy tÝn chÝnh trÞ vµ ®Þa vÞ quèc
tÕ n©ng cao, c¸c n­íc ®Õ quèc thõa nhËn Liªn X«.
- Phong trµo gi¶i phãng d©n téc trªn thÕ giíi ph¸t triÓn lµm cho chñ nghÜa ®Õ quèc suy yÕu.
 * Khã kh¨n:
- ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai kÕt thóc nh©n d©n Liªn « ph¶i g¸nh chÞu nh÷ng hy sinh vµ tæn
thÊt to lín: 27 triÖu ng­êi chÕt, 1710 thµnh phè vµ h¬n 70.000 lµng m¹c bÞ
 ph¸ huû, 32.000 xÝ nghiÖp bÞ tµn ph¸.
- C¸c n­íc ®Õ quèc tiÕn hµnh bao v©y kinh tÕ, g©y cuéc chiÕn tranh l¹nh vµ ra søc ch¹y ®ua
vò trang chuÈn bÞ chiÕn tranh tæng lùc tiªu diÖt Liªn X« vµ c¸c n­íc XHCN. Trong bèi c¶nh ®ã nh©n d©n Liªn X« tù lùc, tù c­êng b¾t tay vµo x©y dùng CNXH nh»m n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n, cñng cè quèc phßng, chuÈn bÞ chèng l¹i ©m m­u cña chñ nghÜa ®Õ quèc vµ nh»m gióp ®ì phong trµo c¸ch m¹ng thÕ giíi.
b. Tõ 1945 ®Õn 1975 trong c«ng cuéc x©y dùng CNXH ë Liªn X« gi÷a thµnh tùu vµ sai
lÇm th× thµnh tùu lµ chñ yÕu.
* Kinh tÕ: Hoµn thµnh kÕ ho¹ch 5 n¨m kh«i phôc kinh tÕ trong thêi gian 4 n¨m 3 th¸ng.
 - C«ng nghiÖp: 
+ N¨m 1950 tæng s¶n l­îng c«ng nghiÖp t¨ng 73% so míc tr­íc chiÕn tranh.
 + N¨m 1972 so 1922 s¶n l­îng c«ng nghiÖp t¨ng 321%,thu nhËp quèc d©n t¨ng 112 lÇn.
+ Trong nh÷ng n¨m 50, 60 nöa ®Çu n¨m 70 Liªn X« lµ c­êng quèc c«ng nghiÖp
 ®øng thø hai trªn thÕ giíi (sau Mü) chiÕm 20% tæng s¶n l­îng c«ng nghiÖp thÕ giíi. Trong
25 n¨m (1951- 1975) møc t¨ng tr­ëng c«ng nghiÖp hµng n¨m 9,6% 
 - N«ng nghiÖp : Mét sè ngµnh n«ng nghiÖp v­ît møc tr­íc chiÕn tranh.
 * Khoa häc kü thuËt:
 - N¨m 1949 chÕ t¹o thµnh c«ng bom nguyªn tö, ph¸ vì thÕ ®éc quyÒn nguyªn tö cña Mü.
 - N¨m 1957 lµ n­íc ®Çu tiªn phãng thµnh c«ng vÖ tinh nh©n t¹o cña tr¸i ®Êt.
 - N¨m 1961 phãng con tµu vò trô ®­a nhµ du hµnh vò trô Gagagin bay vßng quanh
 tr¸i ®Êt më ®Çu kû nguyªn chinh phôc vò trô cña loµi ng­êi.
c. ý nghÜa lÞch sö :
- ThÓ hiÖn tinh thÇn ­u viÖt cña CNXH ë mäi lÜnh vùc x©y dùng kinh tÕ, lùc l­îng quèc phßng, n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n, ñng hé phong trµo c¸ch m¹ng thÕ giíi. (tuy cã m¾c mét sè sai lÇm thiÕu sãt).
- Liªn X« ®· ®¹t ®­îc thÕ c©n b»ng chiÕn l­îc vÒ qu©n sù, søc m¹nh vò khÝ h¹t nh©n víi c¸c n­íc ®Õ quèc ®· lµm ®¶o lén toµn bé chiÕn l­îc cña Mü vµ c¸c n­íc ®ång minh cña Mü.
C©u 2: 
ChÝnh s¸ch ®èi ngo¹i vµ vÞ trÝ quèc tÕ cña Liªn X« sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai (1945) nh­ thÕ nµo? H·y nªu mét vµi dÉn chøng cô thÓ vÒ sù gióp ®ì cña Liªn X« ®èi víi ViÖt Nam tõ 1945 ®Õn 1991? ý nghÜa cña sù gióp ®ì ®ã ®èi víi sù nghiÖp c¸ch m¹ng cña nh©n d©n ta? 
 a. ChÝnh s¸ch ®èi ngo¹i:
- Trªn c¬ së nh÷ng thµnh tùu ph¸t triÓn kinh tÕ, khoa häc kü thuËt Liªn X« lu«n lu«n qu¸n triÖt chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i hoµ b×nh, gióp ®ì c¸c n­íc XHCN anh em vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn.
- Lu«n ñng hé sù nghiÖp ®Êu tranh v× ®éc lËp d©n téc, d©n chñ vµ tiÕn bé x· héi, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c n­íc ¸, Phi vµ Mülatinh.
 - Lu«n ®i ®Çu vµ ®Êu tranh kh«ng mÖt mái cho nÒn hoµ b×nh vµ an ninh thÕ giíi.
- Kiªn quyÕt chèng l¹i c¸c chÝnh s¸ch g©y chiÕn, x©m l­îc cña chñ nghÜa ®Õ quèc vµ c¸c thÕ lùc ph¶n ®éng quèc tÕ.
 b. VÞ trÝ quèc tÕ cña Liªn X«:
- Lµ n­íc tham gia s¸ng lËp vµ lµ uû viªn Héi ®ång B¶o an Liªn hîp quèc, ®· cã nhiÒu s¸ng kiÕn b¶o vÖ hoµ b×nhthÕ giíi.
 - Liªn X« lµ n­íc XHCN lín nhÊt, hïng m¹nh nhÊt. Víi tiÒm lùc kinh tÕ, quèc phßng cña m×nh, víi chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i hoµ b×nh tÝch cùc, Liªn X« lµ chç dùa cho c¸ch m¹ng thÕ giíi, lµ thµnh tr× cña hoµ b×nh thÕ giíi.
 c. DÉn chøng vÒ sù gióp ®ì cña Liªn X«.
 VÝ dô: Liªn X« gióp ®ì ta x©y dùng bÖnh viÖn H÷u nghÞ Hµ Néi, cÇu Th¨ng Long, nhµ m¸y thuû ®iÖn Hoµ B×nh, ®oµ t¹o c¸n bé, gióp ®ì chuyªn gia vµ kü thuËt.. 
ý nghÜa: Nhê cã sù gióp ®ì nµy, nh©n d©n ta ®· ®¸nh b¹i ®­îc chñ nghÜa ®Õ quèc, giµnh ®éc lËp d©n téc, hµn g¾n vÕt th­¬ng chiÕn tranh vµ tiÕn lªn x©y dùng chñ nghÜa x· héi. Ngµy nay, nh÷ng c«ng tr×nh trªn vÉn tiÕp tôc ph¸t huy t¸c dông trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc.
 C©u 3: 
C¸c n­íc §«ng ¢u x©y dùng CNXH trong hoµn c¶nh nµo? Thµnh tùu? ý nghÜa?
a. Hoµn c¶nh:
- C¬ së vËt chÊt kü thuËt l¹c h©u (trõ TiÖp Kh¾c, CHDC §øc).
- C¸c n­íc ®Õ quèc tiÕn hµnh bao v©y kinh tÕ vµ can thiÖp, ph¸ ho¹i vÒ chÝnh trÞ.
- Trong c¸c thÕ lùc chèng CNXH vÉn tån t¹i vµ ra søc chèng ph¸ (TS, ®Þa chñ, lùc l­îng t«n gi¸o). Tuy vËy víi sù hËu thuÉn cña Liªn X«, c«ng cuéc x©y dùng CNXH cña nh©n d©n §«ng ¢u ®¹t ®­îc thµnh tùu ®¸ng kÓ.
b. Thµnh tùu:
 - Anbani: Tr­íc chiÕn tranh nghÌo, chËm ph¸t triÓn nhÊt Ch©u ¢u. §Õn gi÷a nh÷ng n¨m 1970 ®· x©y dùng ®­îc nÒn c«ng nghiÖp víi hµng tr¨m xÝ nghiÖp ngµnh ®iÖn c¬ khÝ, luyÖn kim, hoµn thµnh ®iÖn khÝ ho¸ trong c¶ n­íc. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp tho¶ m·n nhu cÇu l­¬ng thùc cña nh©n d©n.
 - Ba Lan: N¨m 1983 s¶n xuÊt c«ng nghiÖp t¨ng 20 lÇn so n¨m 1970. N«ng nghiÖp t¨ng gÊp ®«i.GÇn nöa nh©n d©n Ba Lan sèng trong nh÷ng ng«i nhµ míi x©y dùng d­íi chÝnh quyÒn cña nh©n d©n.
- Bungari:Tæng s¶n phÈm c«ng nghiÖp n¨m 1975 t¨ng 55 lÇn so n¨m 1939. N«ng th«n hoµn toµn ®iÖn khÝ ho¸.
- Hungari, CHDC §øc, TiÖp Kh¾c.
c. ý nghÜa: - Lµm biÕn ®æi c¨n b¶n ®êi sèng kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi cña mçi n­íc.
 - Gãp phÇn t¨ng c­êng tiÒm lùc vµ vÞ thÕ cña hÖ thèng XHCN trªn thÕ giíi.
 C©u 4: 
Mèi quan hÖ hîp t¸c gi÷a Liªn X«, c¸c n­íc §«ng ¢u vµ c¸c n­íc XHCN kh¸c?
 a. Quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ: Héi ®ång t­¬ng trî kinh tÕ (SEV).
 * Hoµn c¶nh thµnh lËp :
 - C¸c n­íc §«ng ¢u x©y dùng CNXH cÇn tæ chøc quèc tÕ ®Èy m¹nh hîp t¸c, gióp 
 ®ì lÉn nhau vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸, khoa häc- kü thuËt gi÷a Liªn X« vµ c¸c n­íc §«ng ¢u.
 - C¸c n­íc ®Õ quèc thi hµnh chÝnh s¸ch cÊm vËn vµ bao v©y kinh tÕ ®èi víi c¸c n­íc XHCN, cÇn hîp t¸c ®Ó t¨ng søc m¹nh ®èi phã.
- 8-1-1949 Héi ®ång t­¬ng trî kinh tÕ thµnh lËp gåm c¸c thµnh viªn: Liªn X«, c¸c n­íc §«ng ¢u, sau më réng CHDC §øc, M«ng Cæ, CuBa, ViÖt Nam.
* Môc tiªu ho¹t ®éng:
- Phèi hîp c¸c n­íc XHCN trong c¸c kÕ ho¹ch kinh tÕ dµi h¹n, ph©n c«ng s¶n xuÊt theo h­íng chuyªn ngµnh trong ph¹m vi c¸c n­íc XHCN, ®Èy m¹nh mua b¸n vµ trao ®æi hµnh ho¸, ph¸t triÓn c«ng nghiÖp,n«ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i, khoa häc - kü thuËt.
 * T¸c dông:
 - Gióp ®ì, thóc ®Èy c¸c n­íc XHCN ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ, t¹o ra c¬ së vËt chÊt kü thuËt ®Èy m¹nh c«ng cuéc x©y dùng CNXH, n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n. Nöa ®Çu n¨m 1970 c¸c n­íc trong khèi SEV s¶n xuÊt ®­îc:3,5% s¶n phÈm c«ng nghiÖp thÕ giíi, nhÞp ®é t¨ng trung b×nh hµng n¨m 10%.
 - H¹n chÕ “khÐp kÝn cöa” kh«ng hoµ nhËp víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®ang ngµy t¨ng.
 b. Quan hÖ hîp t¸c vÒ qu©n sù chÝnh trÞ: Tæ chøc liªn minh phßng thñ Vacsava.
 * Hoµn c¶nh thµnh lËp:
 - N¨m 1955 c¸c n­íc t