Bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử Lớp 8 - Chủ đề: Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược (1858-1884)

é cña Ph¸p ë B¾c k× vµ Trung k×.
Tãm l¹i: 
 Tõ n¨m 1858 – 1884, thùc d©n Ph¸p Ðp triÒu ®×nh HuÕ kÝ c¸c hiÖp ­íc bÊt b×nh ®¼ng thõa nhËn quyÒn b¶o hé cña Ph¸p t¹i ViÖt Nam vµ hoµn thµnh qu¸ tr×nh x©m l­îc.
3. Hoµn c¶nh, néi dung c¸c b¶n HiÖp ­íc nhµ NguyÔn kÝ víi Ph¸p tõ 1858-1884
*Ph­¬ng ph¸p:
- GV nªu vÊn ®Ò: Hoµn c¶nh, néi dung c¸c hiÖp ­íc Nh©m TuÊt, Gi¸p TuÊt, H¸c m¨ng, Pa-t¬-nèt?
- GV tr×nh chiÕu néi dung 4 b¶n hiÖp ­íc. Nªu vÊn ®Ò: So s¸nh néi dung c¸c b¶n hiÖp ­íc? Trong c¸c hiÖp ­íc trªn hiÖp ­íc nµo ®· kÕt thóc sù ®éc lËp tù chñ cña phong kiÕn nhµ NguyÔn? Sau c¸c ®iÒu ­íc trªn nhiÖm vô chñ yÕu lÞch sö ®Æt ra cho c¸ch m¹ng n­íc ta lµ g×?
- GV chèt kiÕn thøc:
a. HiÖp ­íc Nh©m TuÊt 5-6-1862. 
- Hoµn c¶nh: Ngµy 1/9/1858, Ph¸p næ sóng chiÕm b¸n ®¶o S¬n Trµ vµ thÊt b¹i trong ©m m­u ®¸nh nhanh, th¾ng nhanh ë §µ N½ng, th¸ng 2/1859, Ph¸p chuyÓn h­íng tÊn c«ng vµo Gia §Þnh.Sau khi chiÕm ®­îc thµnh Gia §Þnh(2/1859), h¹ ®­îc ®¹i ®ån ChÝ Hoµ cña NguyÔn Tri Ph­¬ng(2/1861), Ph¸p më réng ®¸nh chiÕm Nam K×, chiÕm ®­îc 3 tØnh miÒn §«ng vµ 1 tØnh miÒn T©y: Gia §Þnh, §Þnh T­êng, Biªn Hoµ, VÜnh Long.Tr­íc sù tÊn c«ng nh­ vò b·o cña giÆc, triÒu ®×nh nhµ NguyÔn sî h·i, ®· ®Ò nghÞ th­¬ng thuyÕt vµ kÝ víi chóng hiÖp ­íc Nh©m TuÊt (mÆc dï cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p cña nh©n d©n ta ®ang nèi tiÕp nhau bïng næ vµ d©ng cao).
 - Néi dung: 
+ TriÒu ®×nh thõa nhËn quyÒn cai qu¶n cña Ph¸p ë 3 tØnh miÒn §«ng Nam K× (Gia §Þnh, §Þnh T­êng, Biªn Hoµ) vµ ®¶o C«n L«n.
+Më 3 cöa biÓn (§µ N½ng, Ba L¹t, Qu¶ng Yªn) cho Ph¸p vµo bu«n b¸n.
+ Cho phÐp ng­êi Ph¸p vµ T©y Ban Nha tù do truyÒn ®¹o Gia T«, b·i bá lÖnh cÊm ®¹o tr­íc ®©y
+ Båi th­êng cho Ph¸p mét kho¶n chiÕn phÝ.
+ Ph¸p sÏ tr¶ l¹i thµnh VÜnh Long cho triÒu ®×nh chõng nµo triÒu ®×nh buéc ®­îc d©n chóng ngõng kh¸ng chiÕn
b. HiÖp ­íc Gi¸p TuÊt 15-3-1874 
 Hoµn c¶nh:Sau khi chiÕm ®­îc 6 tØnh Nam K× (Gia §Þnh, §Þnh T­êng, Biªn Hoµ, VÜnh Long, An Giang vµ Hµ Tiªn), Ph¸p ®em qu©n ®¸nh ra B¾c K× lÇn thø nhÊt (11- 1873). Nhê ­u thÕ vÒ mÆt qu©n sù, Ph¸p nhanh chãng chiÕm ®­îc thµnh Hµ Néi vµ c¸c tØnh B¾c K×. Nh­ng kÓ tõ khi Ph¸p ®Æt ch©n lªn Hµ Néi, nh©n d©n ta ®· anh dòng ®øng lªn kh¸ng chiÕn vµ lµm lªn chiÕn th¾ng CÇu GiÊy lÇn thø nhÊt (21/12/1873), giÕt chÕt tªn chØ huy G¸c-ni-ª. ChiÕn th¾ng nµy lµm cho qu©n Ph¸p ë Hµ Néi vµ c¸c tØnh run sî, muèn bá ch¹y, cßn nh©n d©n ta v« cïng phÊn khëi, muèn hîp t¸c víi triÒu ®×nh ®¸nh Ph¸p ®Õn cïng. Tuy nhiªn triÒu ®×nh HuÕ ®· bá lì c¬ héi, ra lÖnh qu©n ®éi rót lªn S¬n T©y vµ kÝ víi Ph¸p hiÖp ­íc Gi¸p TuÊt.
 Néi dung:
+ TriÒu ®×nh HuÕ chÝnh thøc thõa nhËn chñ quyÒn cña Ph¸p ë 6 tØnh Nam K×.
+ Cam kÕt më c¸c cöa biÓn Thi L¹i – Qui Nh¬n – Linh H¶i – H¶i Phßng, t¹i n¬i ®ã ng­êi Ph¸p ®­îc tù do bu«n b¸n.
+ Ph¸p cã quyÒn ®Æt l·nh sù cã qu©n ®éi b¶o vÖ.
+ TriÒu ®×nh kh«ng ®­îc phÐp kÝ hiÖp ­íc th­¬ng m¹i víi c¸c n­íc kh¸c.
+ Ph¸p sÏ rót qu©n khái B¾c K×.
c. HiÖp ­íc H¸c-m¨ng 25-8-1883 
 Hoµn c¶nh: Th¸ng 4/1882, Ph¸p ®em qu©n ®¸nh chiÕm B¾c K× lÇn hai vµ nhanh chãng chiÕm ®­îc thµnh Hµ Néi, nh­ng phong trµo chèng Ph¸p cña nh©n d©n ta vÉn diÔn ra kh«ng ngõng, g©y cho chóng nhiÒu thiÖt h¹i. §Æc biÖt lµ chiÕn th¾ng CÇu GiÊy lÇn hai(19/5/1883) ®· tiªu diÖt hµng tr¨m tªn giÆc trong ®ã cã t­íng Ri-vi-e, lµm cho Ph¸p hoang mang dao ®éng.Tuy nhiªn, triÒu ®×nh vÉn tiÕp tôc ®­êng lèi hoµ ho·n nh­ tr­íc.
 Tõ ngµy 18 ®Õn 20/8/1883, Ph¸p tiÕp tôc ®¸nh chiÕm cöa biÓn ThuËn An, gÇn s¸t kinh thµnh HuÕ.TriÒu ®×nh nhµ NguyÔn hèt ho¶ng, véi cö ng­êi xin ®×nh chiÕn.Cao uû Ph¸p lµ H¸c-m¨ng ®Õn HuÕ, ®­a ra mét b¶n hiÖp ­íc chóng ®· th¶o s½n, buéc triÒu ®×nh ph¶i chÊp nhËn.
 Néi dung:
+ TriÒu ®×nh HuÕ chÝnh thøc thõa nhËn nÒn b¶o hé cña Ph¸p ë B¾c K× vµ Trung K×. C¾t tØnh B×nh ThuËn ra khái Trung K× ®Ó s¸t nhËp vµo ®Êt Nam K× thuéc Ph¸p.
+ Ba tØnh Thanh – NghÖ – TÜnh ®­îc s¸t nhËp vµo B¾c K×
+ TriÒu ®×nh chØ ®­îc cai qu¶n vïng ®Êt Trung K×, nh­ng mäi viÖc ®Òu ph¶i th«ng qua viªn Kh©m sø Ph¸p ë HuÕ.
+ C«ng sø Ph¸p ë c¸c tØnh B¾c K× th­êng xuyªn kiÓm so¸t nh÷ng c«ng viÖc cña triÒu ®×nh, n¾m c¸c quyÒn trÞ an vµ néi vô.
+ Mäi viÖc giao thiÖp víi n­íc ngoµi (kÓ c¶ víi Trung Quèc) ®Òu do Ph¸p n¾m.
+ TriÒu ®×nh HuÕ ph¶i rót qu©n ®éi ë B¾c K× vÒ Trung K×.
d. HiÖp ­íc Pa-t¬-nèt 6-6-1884 
 Hoµn c¶nh: Sau hiÖp ­íc H¾c - m¨ng, phong trµo kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n ta cµng ®­îc ®Èy m¹nh buéc Ph¸p ph¶i tæ chøc c¸c cuéc tÊn c«ng nh»m tiªu diÖt c¸c trung t©m kh¸ng chiÕn.Sau khi lµm chñ t×nh thÕ chÝnh phñ Ph¸p b¾t triÒu ®×nh HuÕ kÝ b¶n hiÖp ­íc míi(6/6/1884)
 Néi dung: C¨n b¶n dùa trªn hiÖp ­íc H¸c-m¨ng, chØ kh¸c ë chç Ph¸p sÏ tr¶ l¹i triÒu ®×nh 4 tØnh: B×nh ThuËn, Thanh Ho¸, NghÖ An, Hµ TÜnh. HiÖp ­íc Pa-t¬-nèt ®Æt c¬ së l©u dµi vµ chñ yÕu cho quyÒn ®« hé cña Ph¸p ë ViÖt Nam, chÊm døt sù tån t¹i cña triÒu ®×nh phong kiÕn nhµ NguyÔn víi t­ c¸ch lµ mét quèc gia ®éc lËp, thay vµo ®ã lµ chÕ ®é thuéc ®Þa nöa phong kiÕn, kÐo dµi ®Õn tËn c¸ch m¹ng th¸ng 8/1945.
 KÕt luËn: Nh­ vËy, qu¸ tr×nh kÝ c¸c hiÖp ­íc lµ qu¸ tr×nh c¾t tõng bé phËn l·nh thæ vµ chñ quyÒn ®i ®Õn thõa nhËn nÒn thèng trÞ cña Ph¸p trªn toµn l·nh thæ n­íc ta. §iÒu kiÖn kÝ kÕt cµng nÆng nÒ, tÝnh chÊt tho¶ hiÖp cµng nghiªm träng h¬n.
VÒ l·nh thæ: TriÒu ®×nh tõng b­íc thõa nhËn quyÒn cña Ph¸p ë 3 tØnh §«ng Nam K× => T©y Nam K× => B¾c K× vµ trªn toµn l·nh thæ ViÖt Nam.
VÒ chñ quyÒn: TriÒu ®×nh mÊt dÇn quyÒn néi trÞ vµ ngo¹i giao.
=> Nhµ NguyÔn ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh trong viÖc ®Ó n­íc ta r¬i vµo tay Ph¸p.
 4.Tr¸ch nhiÖm cña triÒu NguyÔn trong viÖc ®Ó n­íc ta r¬i vµo tay thùc d©n Ph¸p 
*Hoµn c¶nh lÞch sö (GV gäi HS tr×nh bµy) 
 a. Hoµn c¶nh thÕ giíi: 
 Gi÷a thÕ kØ XIX, chñ nghÜa t­ b¶n ph­¬ng T©y ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ, khèi 
 l­îng hµng hãa s¶n xuÊt ngµy cµng nhiÒu nªn viÖc më réng thÞ tr­êng vµ thuéc ®Þa lµ nhu cÇu cÊp thiÕt ®èi víi tÊt c¶ c¸c n­íc t­ b¶n. 
 C¸c n­íc ë khu vùc ¸, Phi, MÜ la tinh ®¹i ®a sè lµ c¸c n­íc chËm ph¸t triÓn, nh­ng l¹i cã diÖn tÝch réng, d©n sè ®«ng, tµi nguyªn phong phó. V× vËy ®· trë thµnh môc tiªu x©m l­îc cña c¸c n­íc t­ b¶n ph­¬ng T©y. Cuèi thÕ kØ XIX, nhiÒu n­íc ë khu vùc ¸, Phi, MÜ latinh ®· trë thµnh thuéc ®Þa cña chñ nghÜa t­ b¶n ¢u-MÜ. 
§Ó ®èi phã víi sù x©m l­îc cña CNTB ph­¬ng T©y, mçi n­íc cã mét con ®­êng kh¸c nhau. Mét sè n­íc dïng b¹o ®éng vò trang ®Ó chèng CNTB. Th¸i Lan dïng chÝnh s¸ch ngo¹i giao mÒm dÎo, kh«n khÐo ®Ó trë thµnh vïng ®Öm tranh chÊp gi÷a Anh vµ Ph¸p. NhËt B¶n tiÕn hµnh c¶i c¸ch më cöa ®Êt n­íc. 
 b. Hoµn c¶nh trong n­íc. 
 VN n»m ë vÞ trÝ trung t©m cña khu vùc §«ng Nam ¸, ®Êt réng, d©n sè ®«ng, tµi nguyªn dåi dµo nªn ®· sím trë thµnh môc tiªu x©m l­îc cña t­ b¶n ph­¬ng T©y mµ tr­íc hÕt lµ thùc d©n Ph¸p. 
 Vµo thêi ®iÓm thùc d©n Ph¸p cã ý ®å x©m l­îc VN th× triÒu ®×nh nhµ NguyÔn thi hµnh chÝnh s¸ch ®èi néi, ®èi ngo¹i b¶o thñ, ph¶n ®éng. Nhµ NguyÔn chñ tr­¬ng cÊm ®¹o, giÕt ®¹o, kh«ng bu«n b¸n víi n­íc ngoµi, kh«ng chó träng ph¸t triÓn kinh tÕ, c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n. V× vËy ®· lµm suy yÕu tiÒm lùc ®Êt n­íc vµ t¹o ra c¸i cí ®Ó thùc d©n Ph¸p x©m l­îc VN. 
II. Phong trµo ®Êu tranh chèng Ph¸p cña nh©n d©n ViÖt Nam 1858-1884
Hoµn c¶nh lÞch sö. 
    Ngay tõ khi Ph¸p næ sóng tÊn c«ng x©m l­îc §µ N½ng, ph¸t huy truyÒn thèng ®Êu tranh chèng ngo¹i x©m cña d©n téc, phong trµo chèng Ph¸p ®· bïng næ m¹nh mÏ s«i næi bao gåm phong trµo do triÒu ®×nh nhµ NguyÔn l·nh ®¹o, c¸c cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n vµ cuéc ®Êu tranh cña nh÷ng nhµ nho yªu n­íc.
C¸c phong trµo chèng Ph¸p
 *Ph­¬ng ph¸p:
 - GV nªu vÊn ®Ò: Tr×nh bµy c¸c phong trµo chèng Ph¸p do triÒu ®×nh nhµ NguyÔn l·nh ®¹o? NhËn xÐt vai trß, th¸i ®é cña triÒu NguyÔn?
 - GV nhÊn m¹nh cuéc chiÕn ë §µ N½ng, B¾c K× lÇn 1,2 vµ t¹o biÓu t­îng vÒ nh©n vËt lÞch sö NguyÔn Tri Ph­¬ng, Hoµng DiÖu.
 - GV chèt kiÕn thøc:
  a. Phong trµo chèng Ph¸p do triÒu ®×nh nhµ NguyÒn l·nh ®¹o.
 - Më ®Çu cho phong trµo chèng Ph¸p cña quan qu©n nhµ NguyÔn lµ cuéc chÆn ®¸nh qu©n Ph¸p ë §µ N½ng trong 5 th¸ng liÒn do NguyÔn Tri Ph­¬ng chØ huy ®· lµm thÊt b¹i hoµn toµn ©m m­u ®¸nh nhanh th¾ng nhanh cña Ph¸p, buéc chóng ph¶i chuyÓn h­íng tÊn c«ng vµo Gia §Þnh
 - Khi Ph¸p ®¸nh Gia §Þnh tiÕp tôc gÆp ph¶i sù kh¸ng cù m¹nh mÏ cña quan qu©n triÒu ®×nh do NguyÔn Tri Ph­¬ng chØ huy, ®Æc biÖt lµ ë ®¹i ®ån ChÝ Hoµ g©y cho Ph¸p nhiÒu tæn thÊt lín.
 - Ngµy 20/11/1873, qu©n Ph¸p næ sóng ®¸nh thµnh Hµ Néi. Quan qu©n triÒu ®×nh do NguyÔn Tri Ph­¬ng chØ huy ®· anh dòng c¶n giÆc nh­ng thÊt b¹i. NguyÔn Tri Ph­¬ng bÞ b¾t nh­ng «ng ®· tuyÖt thùc mµ chÕt ®Ó gi÷ trßn khÝ tiÕt.
 - Ngµy 25/4/1882,  qu©n Ph¸p tÊn c«ng thµnh Hµ Néi lÇn thø hai, qu©n triÒu ®×nh do tæng ®èc Hoµng DiÖu chØ huy ®· chèng tr¶ quyÕt liÖt . Khi thµnh mÊt tæng ®èc Hoµng DiÖu ®· th¾t cæ tù vÉn ®Ó gi÷ trßn khÝ tiÕt.
   Nh­ vËy, trong qu¸ tr×nh chèng Ph¸p x©m l­îc quan qu©n triÒu ®×nh ®· g©y cho Ph¸p nhiÒu tæn thÊt lín vµ ®· xuÊt hiÖn nhiÒu tÊm g­¬ng chèng Ph¸p tiªu biÓu. 
Nh­ng do th¸i ®é kh«ng kiªn quyÕt , ®­êng lèi kh¸ng chiÕn kh«ng phï hîp “ thñ ®Ó hoµ” cïng víi sù b¹c nh­îc, hÌn nh¸t cña triÒu ®×nh HuÕ mµ c¸c cuéc kh¸ng chiÕn cña quan qu©n triÒu ®×nh ®Òu lÇn l­ît thÊt b¹i.
 b. Phong trµo chèng Pháp cña nh©n d©n.
*Ph­¬ng ph¸p:
- GV nªu vÊn ®Ò: So¸i phñ miÒn T©y NguyÔn Trung Trùc tr­íc khi hi sinh ®· kh¼ng kh¸i nãi: “Bao giê ng­êi T©y nhæ hÕt cá n­íc Nam th× míi hÕt ng­êi Nam ®¸nh T©y”. B»ng nh÷ng hiÓu biÕt cña em vÒ phong trµo kh¸ng Ph¸p cña nh©n d©n ta tõ 1858 – 1884, h·y lµm s¸ng tá nhËn ®Þnh trªn?
 ? Khi TDP x©m l­îc 6 tØnh Nam K×, triÒu ®×nh nhµ NguyÔn vµ nh©n d©n Nam K× cã ph¶n øng kh¸c nhau, sù kh¸c nhau ®ã thÓ hiÖn nh­ thÕ nµo? V× sao cã sù kh¸c nhau ®ã.
 ? Tõ sau hiÖp ­íc Nh©m TuÊt 1862, phong trµo kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n Nam K× cã ®iÓm g× míi? Em h·y so s¸nh tinh thÇn chèng ph¸p cña vua quan triÒu NguyÔn víi nh©n d©n ta tõ 1858 ®Õn 1873.
 - GV t¹o biÓu t­îng vÒ trËn CÇu GiÊy lÇn 1,2 vµ nhÊn m¹nh tinh thÇn ®Êu tranh s«i næi m¹nh mÏ, anh dòng, th¸i ®é kiªn quyÕt chèng Ph¸p cña nh©n d©n ta.
 - GV chèt kiÕn thøc: 
* Phong trµo chèng Ph¸p cña nh©n d©n Nam k×
 -    Cïng víi phong trµo chèng P