Sáng kiến kinh nghiệm Một số phương pháp nâng cao khả năng cảm thụ màu sắc nhằm phát triển kĩ năng vẽ màu trong phân môn vẽ trang trí của học sinh THCS

àu nhị hợp là màu do hai màu cơ bản pha trộn với nhau mà thành. 
 + Các cặp màu bổ túc: Đỏ - Lục : 
 Cam – Lam :
 Vàng – Tím :
 * Màu bổ túc là những cặp màu hỗ trợ nhau, khi đứng cạnh nhau sẽ tôn nhau lên, tạo cho nhau thên rực rỡ, tươi sáng. Nhưng nếu pha trộn chúng với nhau thì sẽ thành màu xám xỉn.
 + Các cặp màu tương phản: Đỏ - Vàng :
 Đỏ - Trắng :
 Vàng - Lục : 
 Vàng - Lam :
 Lam - trắng :
 * Là những cặp màu khi đặt cạnh nhau sẽ có sự đối lập nhau về sắc độ hay đối lập nhau về sáng tối mạnh mẽ. Các màu trong cặp màu tương phản làm cho nhau rõ ràng, tách bạch, nổi bật.
 + Màu trung tín: Trắng và Đen. Là màu không thuộc hệ nóng hay hệ lạnh, khi pha trộn màu trung tín với các màu khác thì sẽ làm cho các màu đó đậm lên hay nhạt đi. 
	+	=
 + = 
 - Màu sắc khi để riêng lẻ thì chưa bộc lộ hết giá trị của nó, chỉ khi phối hợp chúng mới nhau màu sắc mới đem lại hiệu quả rõ ràng: Hoặc tươi sáng, hoặc êm dịu, trầm ấm hay loè loẹt, xám xỉn.
 - Muốn có sự hài hoà khi dùng màu sắc phải nắm được quy luật hoà sắc. Đó chính là sự hoà hợp màu sắc khi phối hợp chúng với nhau. Có các loại hoà sắc như:
 * Hoà sắc đồng màu:
 * Hoà sắc nóng:
 * Hoà sắc lạnh:
 - Khi sử dụng màu cần lưu ý: 
 * Nên sử dụng màu trung gian cho màu sắc dễ hoà hợp.
 * Muốn màu nào đó thêm rực rỡ thì đặt cạnh màu bổ túc của nó.
 * Phải có sự hài hoà giữa màu nóng và màu lạnh trong một bài vẽ.
 * Phân bố màu hợp lí tong toàn bài vẽ.
 - Khi vẽ màu cần tiến hành theo trình tự: 
 + Vẽ từng màu vào các mãng đã định xong mới vẽ sang màu khác ở các mảng tiếp theo. Nên vẽ màu từ độ trung gian trước, trên cơ sở đó để điều chỉnh đậm nhạt. Cứ vẽ như vậy đến màu cuối cùng và hoàn thành bài vẽ.
 + Nhìn lại toàn bộ bài vẽ để đều chỉnh về đậm nhạt cho phù hợp.
 2.1.b Một số nguyên tắc cơ bản trong vẽ trang trí.
 - Nguyên tắc tương phản: Là cách sử dụng các yếu tố có tính chất đối lập nhau nhằm lấy cái này để tôn cái kia lên.
 - Nguyên tắc cân đối trong trang trí: Đó là sự sắp xếp hài hoà, hợp lí giữa các mảng trong tổng thể. Không có mảng to quá phá vỡ khung hình định dạng ban đầu hay mảng nhỏ quá làm cho bố cục lỏng lẻo, vụn vặt. 
2.2 Sự cảm thụ màu sắc trong phân môn vẽ trang trí của học sinh THCS phát triển qua từng khối lớp.
 2.2.a. Đối với học sinh lớp 6:
 Các em bắt đầu tìm hiểu về sự đa dạng của màu sắc trong cuộc sống, hiểu về các màu cơ bản hay gặp, đồng thời biết được vai trò của màu sác trong trang trí. Giáo viên giới thiệu cơ bả về cách dùng màu và cách đặt các màu cạnh nhau trong một bài vẽ trang trí. Từ đó giúp học sinh ban đầu có được những ý thức cảm thụ về màu sắc.
 Sau khi học sinh có được những cảm thụ ban đầu về màu sắc, chúng ta cần hướng các em ý thức hơn đến các khái niệm về màu, cách pha màu đơn giản và cách sử dụng màu trong bài vẽ trang trí. Yêu cầu các em biết liên hệ trực tiếp với những màu sắc trong thiên nhiên nhằm hình thành và phát triển khả năng cảm thụ màu sắc của mình.
Nhằm giúp đối tượng này có những cảm thụ tốt về màu sắc trong trang trí, giáo viên cần có những phương pháp sáng tạo, tích cực và linh động đối với lứa tuổi các em; ví dụ: dùng giấy bóng màu chồng lên nhau hay dùng lọ thuỷ tinh đựng nước màu pha trực tiếp cho các em quan sát, nhận biết về màu nhị hợp (Đỏ + Vàng = Cam; Đỏ + Lam = Tím; Vàng + Lam = Lục). Bên cạnh đó, giáo viên cần sử dụng tư liệu, bài vẽ, tranh ảnh hợp lý, đúng đối tượng và hướng dẫn học sinh vẽ màu theo đúng yêu cầu từng bài trang trí.
 2.2.b. Đối với họch sinh lớp 7:
 Chương trình khối 7 giúp học sinh biết được sự phong phú khi sử dụng màu sắc trong một bài trang trí, từ dó cần sử dung màu sắc phù hợp với nội dung từng bài như màu sắc trang trí báo tường, màu sắc trang trí bìa lịch, màu sắc trong kẻ chữ trang trí hay trong trang trí lọ hoa...
 Ở học sinh lớp 7, chúng ta cần giúp các em căn bản lại những màu gốc (màu cơ bản), màu nhị hợp hay các màu bổ túc đã học ở lớp 6. Qua đó hướng dẫn các em hiểu rõ sự phong phú, hài hoà của màu sắc khi sử dụng vào bài vẽ. đồng thời giúp các em hiểu rõ sự hài hoà của màu sắc trong trang trí nói chung và trong trang trí ứng dụng nói riêng. Đối với đối tượng học sinh này, chúng ta cần đi sâu vào các bài trang trí ứng dụng, qua các bài trang trí ứng dụng trong chương trình, các em sẽ hiểu rõ hơn về cách trang trí ứng dụng phải như thế nào, màu sắc trong các bài trang trí ứng dụng phải phù hợp với thời gian., không gian và thích hợp với đối tượng cần trang trí. Ví dụ như trong trang trí đĩa tròn, màu sắc trong trang trí đĩa đựng thức ăn cần nhẹ nhàng, hài hoà. Còn màu sắc trong trang trí đĩa treo tường cần sử dụng màu phong phú phóng khoáng hơn. Hay màu sắc khi “kẻ chữ trang trí” cần rõ ràng, sử dụng một đến hai màu chứ không nhất thiết phải sử dụng nhiều màu, tránh loè loẹt trong bài kẻ chữ dẫn đến chưa phù hợp với yêu cầu bài trang trí.
 Để các em khối lớp này cảm thụ được màu sắc theo nội dung cần đạt, giáo viên phải lồng ghép các kiến thức màu sắc củ ở lớp sáu vào chương trình bài giảng. Đồng thời, sưu tầm và giới thiệu cho các em các bài vẽ trang trí ứng dụng, những đồ vật trang trí ứng dụng thực tế đẹp mắt. Qua đó, giúp các em biết phân tích quan hệ các màu sắc đặt cạnh nhau, quan hệ giữa các mảng chính, mảng phụ của bài vẽ... nhằm tạo tiền đề về khả năng hoà sắc, khả năng sử dụng gam màu chủ đạo trong một bài trang trí sau này.
 2.2.c. Đối với học sinh lớp 8:
 Giáo viên cần giúp các em nâng cao về khả năng phân tích và cảm nhận màu sắc trong bài, trang trí một cách có cơ sở khoa học. Ở khối lớp này, các em đã bắt đầu tiếp xúc với các bài trang trí ứng dụng mang tính chất cao hơn và sâu hơn. Những kiến thức nâng cao klhả năng tư duy sáng tạo trong các bài trang trí cho các em ở chương trình này thể hiện qua những tiết “Tạo dáng, trang trí” và “Vẽ tranh cổ động”. Đồng thời nội dung ở khối lớp này còn yêu cầu các em cần hiểu hơn về gam màu nóng, gam màu lạnh, sự hài hoà màu sắc trong bài vẽ trang trí. Ví dụ như màu trên quạt giấy cần nhẹ nhàng. Màu trên trang trí mặt nạ cần đối lập, rực rỡ. Màu trên tranh cổ động cần rõ ràng dứt khoát... Bên cạnh đó, trong chương trình lớp 8, mục đích yêu cầu không những cần các em biết sử dụng màu phù hợp mà cần các em biết cảm thụ về màu. Qua đó biết tư duy màu sắc cần sử dụng trong bài vẽ. Cụ thể như yêu cầu cần đạt được trong bài “vẽ tranh cổ động”, các em không những cần sử dụng màu sắc phù hợp đối với tranh cổ động mà cần phải có một tư duy sâu sắc khi đưa màu sắc vào bài vẽ của mình. Ví dụ như màu trắng, xanh thể hiện cho tự do, hoà bình. Màu vàng, đỏ thể hiện cho sự cảnh báo, cần chú ý. Màu đen hay xám xịt thể hiện cho sự chết chóc, nguy hiểm cần tránh xa...
Nhằm giúp đối tượng khối lớp này cảm thụ về màu sắc thích hợp trong các bài trang trí, gíáo viên cần sử dụng tư liệu, tranh ảnh phong phú và đa dạng. Cần có những buổi ngoại khoá thực tế giúp các em vừa biết cảm thụ vừa có tư duy về màu sắc trong trang trí (quan sát và phân tích trực tiếp các pa-nô, áp-phích cổ động ở địa phương). Giáo viên khi sử dụng các bài minh hoạ hay đồ dùng dạy học cần có gam màu chủ đạo, phân tích tầm quan trọng của gam màu chủ đạo trong bài trang trí và sự hỗ trợ độc đáo của những màu phụ nhằm tôn lên giá trị của màu chủ trong bài. Ngoài ra, giáo viên cần giúp các em kỉ thuật pha trộn màu đơn giản (màu bột, màu nước, sáp màu...) tại lớp. Khuyến khích các em tự tìm tòi, tư duy sáng tạo về cách pha trộn màu, cách đặt các màu cạnh nhau trong bài trang trí... nhằm tạo cơ sở cho sự phát triển khả năng cảm thụ màu sắc của các em.
2.2.d. Đối với học sinh lớp 9:
 Đối tượng này yêu cầu khi cảm thụ màu sắc cần đi đôi với khả năng tư duy về màu. Đồng thời cần biết cơ bản về việc thể hiện tình cảm, cảm xúc của mình khi sử dụng màu.
 Chương trình đặt ra với khối lớp này đòi hỏi các em cần xác định rõ vai trò của màu sắc đối với từng loại bài có trong sách giáo khoa. Ví dụ như:
 - Màu sắc trong trang trí túi xách, áo quần (thời trang) cần sự lựa chọn màu nền phù hợp với đối tượng sử dụng. (Trẻ em cần màu vui tươi, nhí nhảnh. Người lớn cần màu đứng đắn, thanh lịch. Người già cả cần màu nhả nhặn, tránh loè loẹt), phù hợp với thời tiết, khí hậu... (Mùa đông cần sử dụng gam màu nóng tạo cảm giác ấm áp, mùa hè cần sử dụng gam màu lạnh tạo cảm giác mát mẻ...). Cần biết kết hợp với màu của hoạ tiết trang trí đúng hiệu quả thẩm mĩ của áo quần hay túi xách.
 - Đối với màu sắc trong trang trí hội trường, ta cần hướng dẫn các em sử dụng màu có sự đối lập, tương phản rõ ràng. Song cũng tuỳ từng nội dung để có sự lựa chọn thích hợp. (Phong nền cho hội nghị, các cuộc họp cần nghiêm túc, tránh loè loẹt; Phong nền cho lễ hội, buổi biểu diễn văn nghệ cần nhẹ nhàng, bay bổng, du dương huyền ảo; Phong nền cho đám cưới cần vui tươi, rực rỡ hơn...).
 - Màu sắc trong biểu tượng cần ít màu và tươi sáng. Thể hiện được ý nghĩa sâu sắc của nó. Có các loại biểu tượng chỉ cần sử dụng một màu nhưng vẫn mang lại giá trị thẩm mĩ cao đối với người xem.
 - Màu sắc trong bài phóng tranh, ảnh cần dựa trên cơ sở mẫu thật song không nhất thiết phải sử dụng đúng màu của tranh, ảnh (Trừ ảnh lãnh tụ). Cần khuyến khích các em tìm màu và cách vẽ màu phù hợp đối với từng loại bài tập.
 Muốn giúp các em khối lớp này lĩnh hội được kiến thức bài vẽ trang trí nhằm nâng cao khả năng cảm thụ về màu sắc, giáo viên cần sử dụng các tư liệu, bài vẽ thực tế phong phú và đa dạng. Cần sử dụng phương pháp tích hợp kiến thức đối với các môn học khác nhằm giúp các em hiểu hơn về ý nghĩa của màu sắc và cách thể hiện tình cảm qua màu sắc. Ví dụ như trong môn Ngữ văn, bài thơ “Thu điếu” của Nguyễn Khuyến. Nếu đọc hiểu bài thơ, chúng ta có thể vẽ được một bức tranh và sử dụng màu sắc theo trạng thái cảm xúc riêng của mỗi người. Bên cạnh đó, giáo viên cần hướng dẫn, động viên để các em tìm được cho mình một gam màu chủ đạo riêng mang tính chất cá nhân. Hay còn gọi là “gu” màu riêng của mình trong bài trang trí. Từ đó, các em có thể phát triển khả năng cảm thụ, sử dụng màu sắc của mình lâu dài sau này.
 Qua sự phân tích về việc cảm thụ màu sắc theo từng khối lớp như t