Sáng kiến kinh nghiệm dạy tốt Văn học dân gian - Nguyễn Thị Hồng

ruyÒn cho mäi ng­êi vÒ t¸c h¹i cña viÖc chÆt ph¸ rõng, khai th¸c rõng bõa b·i; kªu gäi mäi ng­êi cïng trång c©y g©y rõng; häc tËp tèt ®Ó cã kiÕn thøc x©y dùng ®Êt n­íc
HS kÓ tªn ®­îc 4 truyÒn thuyÕt ®· häc, kÓ thªm mét vµi truyÒn thuyÕt kh¸c 
I. §äc, hiÓu chó thÝch 
1. §äc, kÓ
2. Chó ThÝch.
II. T×m hiÓu v¨n b¶n.
1.CÊu tróc v¨n b¶n 
 ( 3phót)
2 phÇn
2. Ph©n tÝch 
a. Vua Hïng kÐn rÓ 
Vua Hïng ®­a ra gi¶i ph¸p kÐn rÓ th«ng minh, thÓ hiÖn th¸i ®é cña nh©n d©n víi c¸c hiÖn t­îng thiªn nhiªn.
b. Cuéc giao tranh ST-TT 
Cuéc giao tranh ph¶n ¸nh cuéc ®Êu tranh kh«ng mÖt mái cña nh©n d©n ta nh»m chÕ ngù nh÷ng hiÖn t­îng kh¾c nghiÖt cña tù nhiªn vµ thÓ hiÖn ­íc m¬ chÕ ngù thiªn nhiªn cña ng­êi ViÖt cæ.
 II. Tæng kÕt
1. ý nghÜa:
2.NghÖ thuËt:
X©y dùng h×nh t­îng nghÖ thuËt k× ¶o mang tÝnh t­îng tr­ng, kh¸i qu¸t cao
3.Ghi nhí ( SGK)
IV.LuyÖn tËp 
Bµi tËp 1(SGK) 
Bµi tËp 2 (SGK)
Bµi tËp 3(SGK)
 * Cñng cè 
 ? T¹i sao truyÖn lÊy tªn lµ S¬n Tinh, Thuû Tinh
 GV tÝch hîp víi phÇn TLV: Gäi tªn truyÖn theo nh©n vËt chÝnh. §©y lµ mét trong ®Æc ®iÓm truyÖn d©n gian, th­êng lÊy tªn nh©n vËt chÝnh ®Æt tªn cho truyÖn VD: TÊm C¸m, Th¸nh Giãng, Th¹ch Sanh)
 GV dïng b¶ng phô cho bµi tËp tr¾c nghiÖm, HS d­íi líp lµm ra giÊy, 1HS lªn b¶ng lµm.
 Y/C nèi cét (1) víi « ch÷ ®óng trong c¸c « cét (2),(3),(4),(5):
 (1) S¬n Tinh lµ ng­êi anh hïng (2) Më n­íc, khai s¸ng
 (3) Chèng ngo¹i x©m
 (4) V¨n ho¸
 *(5) Lao ®éng, phßng chèng vµ chÕ ngù thiªn nhiªn
 ? C¸c « cßn l¹i øng víi nh÷ng nh©n vËt truyÒn thuyÕt nµo?
 2. L¹c Long Qu©n,3.Th¸nh Giãng,4. Lang Liªu
4.D¹y häc truyÖn cæ tÝch.
4.1.Yªu cÇu cña ph­¬ng ph¸p d¹y häc truyÖn cæ tÝch.
 4.1.1.Phï hîp víi ®Æc tr­ng cña cæ tÝch.
 C¸c v¨n b¶n cæ tÝch ®­îc d¹y trong ch­¬ng tr×nh Ng÷ v¨nTHCS lµ : Sä Dõa, Th¹ch Sanh, Em bÐ th«ng minh, ¤ng l·o ®¸nh c¸ vµ con c¸ vµng, C©y bót thÇn. Do yªu cÇu d¹y häc tÝch hîp víi tri thøc tËp lµm v¨n tù sù nªn c¸c v¨n b¶n cæ tÝch còng ®­îc häc tËp trung trong ch­¬ng tr×nh Ng÷ v¨n 6.
 VÒ PTB§, c¸c truyÖn trªn ®Òu mang nh÷ng dÊu hiÖu ®Æc tr­ng cña ph­¬ng thøc tù sù d©n gian biÓu hiÖn ë v¨n b¶n cæ tÝch. §èi t­îng kÓ cæ tÝch lµ chuyÖn ®êi vÒ sè phËn cña nh÷ng con ng­êi b×nh th­êng trong x· héi; thÓ hiÖn ­íc m¬, niÒm tin cña nh©n d©n vÒ chiÕn th¾ng cña lÏ ph¶i, cña c¸i thiÖn vµ tµi trÝ cña con ng­êi b×nh th­êng. B»ng ph­¬ng thøc kÓ cæ tÝch, nh©n lo¹i cã mét ph­¬ng tiÖn ®éc ®¸o trong viÖc truyÒn gi÷ kinh nghiÖm sèng vµ lßng tin vµo nh÷ng ®iÒu tèt ®Ñp ë ®êi.
 C¸c môc ®Ých giao tiÕp ®ã ®­îc thùc hiÖn trong h×nh thøc cña v¨n b¶n cæ tÝch víi c¸c yÕu tè biÓu ®¹t ®Æc thï sau:
 + HÖ thèng sù viÖc cña cæ tÝch phong phó vµ phøc t¹p h¬n truyÒn thuyÕt vµ cèt truyÖn cæ tÝch gÇn gòi víi mäi løa tuæi vµ cã søc hÊp dÉn h¬n so víi c¸c h×nh thøc tù sù kh¸c.Cèt truyÖn cæ tÝch cã kÕt cÊu : th¾t nót- ph¸t triÓn- ®Ønh ®iÓm- më nót. §äc – hiÓu cæ tÝch t­¬ng øng víi PTB§ v× thÕ tr­íc hÕt lµ ®äc- hiÓu trªn dÊu hiÖu cèt truyÖn ®Æc tr­ng nµy.
 + Nh©n vËt trung t©m cña cæ tÝch phÇn nhiÒu lµ ng­êi tèt. §ã lµ ng­êi må c«i, ng­êi mang lèt vËt, ng­êi dòng sÜ, nghÞ lùc vµ tµi trÝ. Nh­ng còng cã khi lµ kÎ xÊu nh­ mô vî trong “¤ng l·o ®¸nh c¸ vµ con c¸ vµng”.
 Quy tr×nh ph©n tÝch, c¶m thô nh©n vËt cæ tÝch víi n¨m b­íc sau: ph¸t hiÖn nh©n vËt – t¸i hiÖn nh©n vËt- ph©n tÝch nh©n vËt- ®¸nh gi¸ ý nghÜa x· héi cña nh©n vËt- tá th¸i ®é ®èi víi nh©n vËt.
 + PhÇn ®Æc s¾c cña lêi kÓ cæ tÝch lµ sù hoµ trén c¸c chi tiÕt hiÖn thùc víi c¸c yÕu tè t­ëng t­îng , sö dông ng«i kÓ thø ba nh­ng gÇm chøa th¸i ®é yªu ghÐt ph©n minh.
 §äc- hiÓu cæ tÝch lµ dùa trªn c¸c dÊu hiÖu trªn tõ ®ã rót ra ý nghÜa biÓu ®¹t cña v¨n b¶n cæ tÝch : cho thÊy hiÖn thùc g×, sè phËn nµo trong x· héi, thÓ hiÖn ­íc m¬ nµo cña nh©n d©n.
4.1.2. §¸p øng d¹y häc tÝch hîp.
 G¾n kÕt ho¹t ®éng d¹y häc v¨n b¶n cæ tÝch víi c¸c tri thøc tËp lµm v¨n tù sù ®· vµ ®ang häc ë c¸c bµi( bµi 1 ®Õn bµi 9); ®ång thêi g¾n kÕt ®äc- hiÓu v¨n b¶n cæ tÝch víi c¸c tri thøc lÝ luËn v¨n häc vµ v¨n häc sö vÒ lo¹i h×nh v¨n häc d©n gian, s©n khÊu d©n gian.
4.1.3.§¸p øng d¹y häc tÝch cùc.
 Tæ chøc d¹y häc theo h­íng ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc ®äc-hiÓu t­¬ng hîp víi v¨n b¶n cæ tÝch : ChuyÓn ho¸ biÖn ph¸p ®äc diÔn c¶m thµnh kÓ chuyÖn diÔn c¶m; kÕt hîp ®µm tho¹i b»ng HTCH c¶m thô, ph©n tÝch t¸c phÈm v¨n häc víi c¸c lêi gi¶ng b×nh cã träng ®iÓm; kÕt hîp häc c¸ nh©n víi häc theo nhãm t¹i líp; liªn m«n víi MÜ thuËt; tæ chøc trß ch¬i thi kÓ diÔn c¶m cæ tÝch sau giê häc hoÆc thi gi¶i thÝch tranh minh ho¹, vÏ tranh cæ tÝch trong giê ngo¹i kho¸.
4.2.VËn dông d¹y mét v¨n b¶n cô thÓ.
 V¨n b¶n : em bÐ th«ng minh
 ( truyÖn cæ tÝch)
 A.Môc tiªu cÇn ®¹t :
 1. Häc sinh : HiÓu ®­îc néi dung, ý nghÜa truyÖn vµ mét sè ®iÓm tiªu biÓu cña kiÓu nh©n vËt th«ng minh.
 2. HS kÓ l¹i ®­îc truyÖn, biÕt t×m nh÷ng chi tiÕt t¹o ra ý nghÜa truyÖn.
 3. Gi¸o dôc HS ý thøc ®Ò cao, tr©n träng sù th«ng minh cña con ng­êi.
 B. ChuÈn bÞ :
 GV: G/a, SGK, SGV, Tranh ¶nh.
 HS : So¹n bµi; t×m thªm mét sè truyÖn vÒ nh©n vËt th«ng minh.
 C.Ph­¬ng ph¸p:
 Gi¶ng- b×nh- vÊn ®¸p.
 D. Ho¹t ®éng d¹y häc :
 Giíi thiÖu bµi : Kho tµng truyÖn cæ tÝch nhiÒu n­íc ( trong ®ã cã ViÖt Nam) cã mét thÓ truyÖn rÊt lÝ thó : TruyÖn vÒ c¸c NV tµi giái th«ng minh. TrÝ tuÖ d©n gian s¾c s¶o vµ vui hµi ë ®©y ®­îc tËp trung vµo viÖc v­ît qua nh÷ng thö th¸ch cña t­ duy, ®Æt vµ gi¶i nhiÒu c©u ®è o¸i o¨m, hãc hiÓm trong nhiÒu t×nh huèng phøc t¹p. tõ ®ã t¹o nªn tiÕng c­êi, sù høng thó, kh©m phôc cña ng­êi nghe. “ Em bÐ th«ng minh” lµ mét trong nh÷ng truyÖn nh­ thÕ.
Ho¹t ®éng cña thÇy
Ho¹t ®éng cña trß
Néi dung chÝnh
GV h­íng dÉn ®äc : Giäng vui, hãm hØnh. Chó ý nh÷ng c©u ®èi tho¹i, nh÷ng c©u hái vµ tr¶ lêi cña em bÐ.
GV: ®äc tõ ®Çu.vÒ t©u vua.
? HS ®äc
? GT 1 sè tõ sau : o¸i o¨m, lçi l¹c, nhµ th«ng th¸i
? ChØ ra c¸ch gi¶i nghÜa cña c¸c tõ nµy.
GV : EBTM lµ truyÖn cæ tÝch sinh ho¹t. TruyÖn gÇn nh­ kh«ng cã yÕu tè thÇn k×, ®­îc cÊu t¹o theo lèi s©u chuçi gåm nhiÒu mÈu chuyÖn. Nh©n vËt tr¶i qua mét chuçi c¸c thö th¸ch tõ ®ã béc lé trÝ th«ng minh, tµi trÝ h¬n ng­êi
? Theo dâi VB, h·y chØ ra chuçi c¸c sù viÖc cña truyÖn
? Trong nh÷ng lÇn gi¶i ®ã trªn, em thÝch nhÊt lµ lÇn gi¶i ®è nµo?
? X¸c ®iÞnh ph­¬ng thøc biÓu ®¹t chÝnh cña VB?
? X§ bè côc ba phÇn cña VB
? Nh©n vËt chÝnh trong v¨n b¶n?
? Nh©n vËt em bÐ thuéc kiÓu nh©n vËt nµo?
? §Ó thö tµi nh©n vËt, t¸c gi¶ d©n gian ®· dïng h×nh thøc nµo? T¸c dông cña h×nh thøc nµy.
GV : Sù th«ng minh tµi trÝ cña em bÐ ®­îc thÓ hiÖn qua c¸c lÇn thö th¸ch vµ gi¶i ®è.
? Em bÐ ®· tr¶i qua mÊy lÇn thö th¸ch vµ ®ã lµ nh÷ng lÇn nµo?
GV yªu cÇu HS ho¹t ®éng nhãm néi dung sau: - Néi dung cña mçi lÇn thö th¸ch
 - c¸ch gi¶i ®è cña em bÐ
 - KÕt qu¶ cña nh÷ng lÇn gi¶i ®è.
HS liÖt kª vµ kÎ b¶ng ®iÒn.
GV nhËn xÐt, bæ sung.
GV treo b¶ng phô :
HS nghe
3 HS ®äc 3 ®o¹n cßn l¹i.
HS dùa vµo chó thÝch tr¶ lêi.
- o¸i o¨m : ®­a ra tõ tr¸i nghÜa.
-lçi l¹c : ®­a ra tõ ®«ng nghÜa
- nhµ th«ng th¸i : nªu kh¸i niÖm mµ tõ biÓu thÞ.
HS liÖt kª:
1. Em bÐ gi¶i c©u ®è cña viªn quan.
2. Em bÐ gi¶i c©u ®è lÇn 1 cña vua.
3. 2
4. ..cña sø gi¶ n­íc ngoµi.
HS tù béc lé
- PTB§ : tù sù
HS x¸c ®Þnh.
Em bÐ Thuéc kiÓu nh©n vËt th«ng minh, tµi giái.
- H×nh thøc : c©u ®è vµ gi¶i ®è, ®©y lµ h×nh thøc phæ biÕn trong TCT d©n gian.
T¸c dông : + T¹o ra thö th¸ch ®Ó nh©n vËt béc lé tµi n¨ng.
+ T¹o t×nh huèng cho cèt truyÖn ph¸t triÓn.
+ G©y høng thó cho ng­êi ®äc, ng­êi nghe.
4 LÇn : Gi¶i c©u ®è cña quan, 2 lÇn gi¶i c©u ®è cña nhµ vua, 1 lÇn gi¶i c©u ®è cña sø thÇn.
HS ho¹t ®éng nhãm trong bµn, viÕt ra giÊy, nªu ý kiÕn.
TG: 3phót.
§¹i diÖn mét sè nhãm tr×nh bµy kÕt qu¶.
I. §äc hiÓu chó thÝch. 
1. §äc.
2. Chó thÝch
II. T×m hiÓu v¨n b¶n.
1. Bè côc 
MB : Vua sai quan ®i t×m ng­êi tµi giái. ( tõ ®Çu thËt lçi l¹c)
TB : Nh÷ng lÇn gi¶i ®è cña em bÐ (tiÕp.. l¸ng giÒng)
KB : em bÐ thµnh tr¹ng nguyªn. ( Cßn l¹i)
2. Ph©n tÝch.
* Sù th«ng minh, m­u trÝ cña em bÐ qua nh÷ng lÇn thö th¸ch.
 B¶ng phô :
Ng­êi ra c©u ®è
Néi dung c©u ®è
C¸ch gi¶i ®è
KÕt qu¶
1.Viªn quan
Hái : Tr©u cµy mét ngµy ®­îc mÊy ®­êng
§è l¹i : Ngùa cña «ng ®i mét ngµy ®­îc mÊy b­íc
- Cøu ®­îc cha
-KhiÕn quan ph¶i h¸ hèc måm, söng sèt kh«ng biÕt tr¶ lêi sao. Ph¶i c«ng nhËn cËu lµ ng­êi th«ng minh.
2. Vua
- Yªu cÇu d©n lµng : Nu«i 3 con tr©u ®ùc , 1 n¨m ®Î thµnh 9 con.
LËt l¹i vÊn ®Ò : §ßi nhµ vua b¶o bè sinh em bÐ. 
> Nhµ vua tù nãi ra ®iÒu phi lÝ ®ã.
- gi¶i tho¸t cho c¶ d©n lµng
- Vua ph¶i c«ng nhËn sù tµi giái c¶u em
3. Vua
-YC : tõ 1 con chim sÎ lµm thµnh 3 m©m cç.
- §è l¹i vua: RÌn mét con dao tõ mét c©y kim.
- Vua phôc tµi em bÐ vµ ban th­ëng.
4. Sø thÇn
§è : X©u 1 sîi chØ m¶nh qua ruét con èc vÆn dµi.
-H¸t 1 bµi ®ång dao ®Ó tr¶ lêi.
- Sø thÇn vµ mäi ng­êi th¸n phôc.
- Gi÷ v÷ng nÒn hoµ b×nh cho ®Êt n­íc.
- Lµm tr¹ng nguyªn
 TiÕt 2 :
Ho¹t ®éng cña thÇy
Ho¹t ®éng cña trß
Néi dung chÝnh
GV: Dïng b¶ng phô kh¸i qu¸t nh­ng néi dung tiÕt tr­íc.
? HS ®äc l¹i mét lÇn
? NhËn xÐt vÒ møc ®é cña c¸ c©u ®è
? V× sao nãi møc ®é c©u ®è sau khã h¬n c©u tr­íc
? §Ó lµm næi bËt sù o¸i o¨m cña c©u ®è vµ tµi trÝ cña cËu bÐ, truyÖn ®· so s¸nh cËu víi nh÷ng ai qua mçi lÇn gi¶i ®è
GV : trong mçi lÇn thö th¸ch em bÐ ®· dïng sù th«ng minh, lÝ thó cña m×nh ®Ó gi¶i ®è
? C¸ch gi¶i ®è th«ng minh vµ lÝ thó ë chç nµo?
?Ph¶n øng cña em bÐ khi nghe nh÷ng c©u ®è
? Sù hån nhiªn cña em bÐ ®­îc thÓ hiÖn ë chi tiÕt nµo?
? NhËn xÐt vÒ kÕt qu¶ cña mçi lÇn gi¶i ®è
? C¶m nhËn cña em vÒ em bÐ trong truyÖn
? TruyÖn em bÐ th«ng minh hÊp dÉn em bëi n÷ng lÝ do g×?
? Nªu ý nghÜa cña truyÖn
GV : cuéc ®Êu trÝ cña em bÐ xoay quanh truyÖn ®­êng cµy, b­íc ch©n ngùa, con tr©u, con chim sÎ, con èc, con kiÕn cµngTrÝ kh«n vµ sù th«ng minh cña em bÐ ®­îc ®óc kÕt tõ ®êi sèng, lu«n ®­îc vËn dông trong thùc tÕ.
? §Æc ®iÓm truyÖn cæ tÝch trong v¨n b¶n
GV : §©y lµ lo¹i truyÖn phæ biÕn trong truyÖn cæ tÝch VN
? §äc ghi nhí SGK
? KÓ l¹i diÔn c¶m truyÖn (A3)
? KÓ l¹i truyÖn b»ng lêi cña viªn quan hoÆc lêi cña ng­êi cha em bÐ ( A1)
? §äc truyÖn L­¬ng ThÕ Vinh ? TruyÖn ®Ò cao ®iÒu g×?
HS ®äc
* c©u ®è : LÇn sau khã h¬n lÇn tr­íc