Kinh nghiệm dạy lịch sử sử dụng văn học

thực tế dự giờ, thăm lớp và thực tế giảng dạy nếu giáo viên sử có kiến thức vững vàng có chuyên môn sâu rộng, lời giảng truyền cảm, làm chủ kiến thức thì thường đó cũng là giáo viên cuốn hút được học sinh tham gia vào hoạt động học tích cực bằng các phương pháp dạy học được sử dụng nhuần nhuyễn trong đó có phương pháp sử dụng tư liệuvăn học.
Từ thực tế trên ta thấy tác dụng vai trò to lớn không thể không thừa nhận của việc sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử.
Chương II
Phương pháp sử dụng tài liệu văn học trong giảng dạy lịch sử
I. Phương pháp sử dụng tài liệu văn học trong dạy lịch sử ở trường THCS
- Trong việc dạy học lịch sử ở trường THCS, giáo viên thường sử dụng các loại tài liệu văn học chủ yếu sau:
- Văn học dân gian
- Các tác phẩm ra đời vào thời kỳ xảy ra sự kiện lịch sử.
- Tiểu thuyết lịch sử.
- Hồi ký cách mạng 
Mỗi loại có ý nghĩa khoa học riêng trong việc nghiên cứu và dạy học lịch sử. Xác định các loại tài liệu văn học phải phù hợp với mục đích yêu cầu bài giảng và tính chất của từng sự kiện, hiện tượng lịch sử. Chúng ta phải loại bỏ những loại truyện kiếm hiệp, tiểu thuyết võ hiệp, xuyên tạc lịch sử, có ảnh hưởng xấu đến việc hình thành tri thức lịch sử, giáo dục tư tưởng tình cảm cho học sinh.
+ Văn học dân gian ra đời rất sớm và phong phú bao gồm các thể loại như: Thần thoại, truyền thuyết, truyện cổ tích, ca dao, dân ca Đây là những tài liệu có giá trị phản ánh nội dung nhiều sự kiện quan trọng trong lịch sử dân tộc. Nếu gạt bỏ yếu tố thần bí, hoang đường, chúng ta có thể tìm được những yếu tố hiện thực của lịch sử trong văn học dân gian.
Ví dụ A: Truyện”Thánh Gióng” nếu gạt bỏ những yếu tố hoang đường đi ta xác điọnh được niên đại lịch sử của sự kiện là: Thời Hùng Vương thứ 6 ta tương ứng với thời nhà Ân (nhà Thương) ở Trung Quốc.
Tức là từ thể kỷ XIV trước CN (vì tuy nhà Thương được lập từ thế kỷ XVI trước CN nhưng mãi đến thế kỷ XIV trước CN đời vua Thương là Bàn Thạnh mới dời đô đến đất Ân thuộc tỉnh Hà Nam TQ hiện nay).
Và từ mốc này thì ta cũng có thể tính được mốc ra đời của nhà nước Việt Nam khoảng 3000 năm đến 3500 năm chứ không phải là 4000 năm như ta vẫn nói. Bởi vì đời Vua Hùng thứ 6 là ở thế kỷ XIV trước CN như đã nói ở trên mà thực tế lịch sử thì đến 179 trước CN nước ta rơi vào tay Triệu Đà Vua để mất nước là Thục Phán An Dương Vương chứ mà không phải là Vua Hùng thứ 18 nữa. Mặt khác các ông Vua không thể trị vì hàng trăm năm mới truyền ngôi cho con và theo truyền thuyết thì Vua Hùng truyền ngôi cho nhau chỉ được có 18 đời.
Từ sự phân tích trên nếu ta tính mốc ra đời của nhà nước Việt Nam chỉ khoảng từ 3000 - 35000 năm.
Mặt khác nếu xét về mốc công cụ sản xuất thì theo thần thoại Thánh Gióng đồ sắt đã khá phát triển nghề thủ công cũng rất thịnh đạt với những vũ khí, công cụ dùng đều bằng sắt
Như vậy nếu gạt bỏ yếu tố thần bí, hoang đường ở truyện Thánh Gióng ta đã tìm được nhiều yếu tố hiện thực lịch sử như: Niên đại lịch sử, công cụ lao động, sự phát triển của nghề thủ công nghiệp và đặc biệt là truyền thống yêu nước nếu khai thác từ truyện Thánh Gióng thì rất rõ nét.
Các loại hình văn học dân gian, không chỉ góp phần minh họa cho những sự kiện lịch sử mà còn làm cho bài giảng thêm sinh động, tạo được không khí gần gũi với bối cảnh lịch sử sự kiện đang học. Nó phản ánh những hiểu biết về các sự kiện lịch sử.
Ví dụ:	“Một nhà sinh đặng ba vua
	Vua sống, vua chết, vua thu chạy dài”
Hai câu ca dao đó phản ánh thật là rõ cái tình trạng rối ren của triều đình Huế sau khi Vua Tự Đức chết Ba ông Vua này đó là “Đồng Khánh (Vua sống) Kiên Phúc (Vua chết), Hàm Nghi (cùng Tôn Thất Thuyết sau khi phản công kinh thành Huế đánh Pháp thất bại đã phải chạy ra Sơn Phòng, đều là con em của Kiến Thái Vương (con một nhà) tất nhiêu khi minh hoạ câu ca này ta phải lưu ý học sinh từ “Thua” chạy “Dài” ở đây là thuộc quan điểm của bọn tay sai bán nước và thực dân Pháp xâm lược.
Nhưng câu chuyện cổ tích, truyền thuyết, thần thoại được học trong các giờ học văn cũng góp phần giúp cho học sinh những tư liệu sống động để tạo biểu tượng về một thời đại lịch sử. Những truyện thần thoại, truyền thuyết, như “Thánh Gióng”"Sơn Tinh - Thuỷ Tinh" ra đời gần như đồng thời phản ánh cuộc đấu tranh của nhân dân ta trong buổi bình minh lịch sử, vừa là dựng nước và giữ nước. (Truyện “Thánh Gióng” nêu cao truyền thống yêu nước, đoàn kết chống giặc ngoại xâm, bảo vệ lãnh thổ của dân tộc, truyện "Sơn Tinh - Thuỷ Tinh" lại tạo biểu tượng đoàn kết đồng sức, đồng lòng của dân tộc ta để đắp đê chống bão lũ lụt đặc trưng rất rõ của cư dân nông nghiệp trồng lúa nước.
- Sử dụng tài liệu văn học dân gian, giáo viên có thể tiến hành có kết quả việc giáo dục tư tưởng đạo đức nói chung giáo dục truyền thống dân tộc nói riêng.
- Các tác phẩm văn học xuất hiện vào thời kỳ diễn ra các sự kiện lịch sử có ý nghĩa đối với việc khôi phục hình ảnh quá khứ như Lê Nin nói về tác phẩm của Tôn X tôi là “Chiếc gương của cách mạng Nga” nói chung các tác phẩm văn học là tấm gương phản ánh đời sống xã hội, ví dụ trong quá trình lịch sử thế giới có thể sử dụng một số đoạn trong tác phẩm văn học nổi tiếng như “Ai Van Hô” của Oan tơ S cốt “Hội chợ phù hoa của Thái Kơ Rê” Những người khốn khổ" của Vinh To huy gô “Vỡ mộng” của Ban dắc trong tác phẩm “Vỡ mộng” tác giả đã sử dụng hình tượng văn học để làm sống lại toàn bộ xã hội tư sản trong thế kỷ XIX, trong đó đồng tiền tác oai, tác quái chi phối mọi quan hệ, mọi hoạt động các cơ quan văn học nghệ thuật cũng biến thành công cụ làm tiền. Đồng tiền giết chết sáng tạo tài năng. Câu chuyện của chàng thanh niên Luy Xiêng Sác Đông nhân vật chính của truyện là câu chuyện của con người bị tiền tai danh vọng huỷ hoại tài năng và làm cho tâm hồn sa đoạ.
Trong quá trình lịch sử dân tộc nhất là phần lịch sử đầu thế kỷ XX, giáo viên có thể sử dụng nhiều tác phẩm văn học có giá trị như “Tắt đèn” của Ngô Tất Tố, " Bước đường cùng" của Nguyễn Công Hoan, “Bỉ vỏ” của Nguyễn Hồng tuyển tập của Nam Cao
Tiểu thuyết lịch sử có vai trò không nhỏ đối với dạy học lịch sử. Vì các tiểu thuyết này có chủ đề gần với những sự kiện trong quá trình lịch sử giúp học sinh khôi phục lại bối cảnh lịch sử, hình ảnh các sự kiện nhân vật của quá khứ. Song cần lựa chọn và xác định những tiểu thuyết lịch sử nào đáp ứng nhêu yêu cầu của dạy học lịch sử tránh sử dụng những loại tiểu thuyết bịa đặt ảnh hưởng xấu đến nhận thức lịch sử của học sinh.
Việc sử dụng các tài liệu văn học trong việc dạy học lịch sử ở trường phổ thông phải đảm bảo hai tiêu chuẩn cơ bản là: Giá trị giáo dục - giáo dưỡng và giá trị văn học. Tài liệu văn học ấy là phải là bức tranh sinh động về những sự kiện lịch sử, những nhân vật lịch sử của thời đại đang học, phải miêu tả được bối cảnh của xã hội cụ thể, phải phục vụ được nội dung, yêu cầu của từng bài học, phải phù hợp với trình đội nhận thức của học sinh.
Mặt khác tài liệu văn học lại không được làm loãng nội dung bài học lịch sử phân tán sự chú ý của học sinh vào những vấn đề đang học.
ii. có nhiều cách để thực hiện phương pháp sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử.
Thứ nhất: Đưa vào bài giảng một đoạn thơ, một đoạn văn ngắn nhằm minh hoạ những sự kiện đang học, làm cho nội dung bài học thêm phong phú, giờ học thêm sinh động.
Ví dụ: Trong chương đầu bài đầu của phần lịch sử Việt Nam, nếu như đầu giờ ta đặt câu hỏi nêu vấn đề: Chẳng hạn ta học lịch sử để làm gì ? Ai là vị vua đầu tiên và ai là ông vua cuối cùng trong lịch sử Việt Nam ? Thì khi tổng kết bài ta phải khắc sau được điều cần thiết của việc dạy và học lịch sử có thể bằng câu thơ của Bác:
	Dân ta phải biết sử ta
	Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam.
Thứ hai: Có thể dùng một đoạn trích để cụ thể hoá sự kiện, nêu ra một kết luận khái quát, giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn một thời kỳ, một sự kiện lịch sử.
Ví dụ: Khi kết thúc bài: Khởi nghĩa Hai Bà Trưng (năm 40), bài 17, bài 18, Trương Vương và cuộc kháng chiến chống xâm lược hán ta có thể kết thúc bài học bằng bài diễn ca:
“Ba Trưng quê ở Châu Phong
Giận người tàn bạo, thù chồng chẳng quên
Chị em nặng một lời nguyền
Phất cờ nương tử, thay quyền tương quân
Ngàn tây nổi áng phong trần
ầm ầm binh mã xuống gần Long Biên
Hồng quân nhẹ bước chinh yên
Đuổi ngay Tô Định, dẹp yên biên thành
Đô Kỳ đóng cõi Mê Linh
Lĩnh nam riêng một chiều đình nước ta
Ba thu gánh vác Sơn Hà
Một là bá phụ - hai là bá vương”
	(Trích: Đại nam quốc sử diễn ca)
Thứ ba là: Tài liệu Văn học được sử dụng để tổ chức những buổi sinh hoạt ngoại khoá môn lịch sử. Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng hoạt động ngoại khoá có hai đặc điểm nổi bật là tính tự nguyện và sự phát triển nhận thức tích cực độc lập, năng khiếu của học sinh trong lĩnh vực lịch sử. Điều này góp phần định hướng nghề nghiệp cho các em sau này.
Do hoạt động ngoại khoá mang tính chất tự nguyện nên khi sử dụng tài liệu văn học trong hoạt động ngoại khoá môn lịch sử cũng phải tiến hành dưới nhiều hình thức khác nhau và phụ thuộc vào nhiều điều kiện (về hoàn cảnh của địa phương, về nhà trường, về lớp học, về khả năng của giáo viên và học sinh, về yêu cầu chính trị xã hội của cả nước hay địa phương) nhưng với thực tế hoàn cảnh ở nhiều địa phương chúng ta hiện nay nếu giáo viên nhiệt tình vẫn có thể tổ chức các em tham gia, ngoại khoá tư liệu văn học có thể trong phạm vi 1 lớp, hay 1 nhóm nhỏ cho các em đọc sách, kể chuyện lịch sử.
Song có lẽ hiệu quả nhất dễ thực hiện trong điều kiện hiện nay là hình thức đọc sách.
Đọc sách là hình thức phổ biến, có hiệu quả nhằm cung cấp thêm kiến thức cho học sinh trong giờ nội khoá. Đây là hình thức đơn giản, dễ làm, song lại có hiệu quả cao về mặt giáo dưỡng, giáo dục và phát triển tư duy cho học sinh.
Song trong công việc này cũng cần khắc phục vụ những quan niệm không đúng và cách làm chưa đúng như có những học sinh thích đọc tiểu thuyết võ hiệp lịch sử hơn tài liệu lịch sử, tài liệu gốc bị thu hút vào những tình tiết ly kỳ, hấp dẫn mà không chú ý đến kiến thức khoa học.
Nên muốn đưa tư liệu văn học vào dạy học lịch sử trong hoạt động ngoại khoá thì trước tiên giáo viên giúp học sin