Kiến thức cơ bản môn Sinh học Lớp 7

 quan sát cấu tạo ngoài và mổ để tìm hiểu một số cấu tạo trong của giun đất.
II - Tóm tắt nội dung : 
Tuy là 3 ngành, nhưng giun dẹp, giun tròn và giun đốt có chung các đặc điểm cấu tạo sau đây:
1. Cơ thể có đối xứng 2 bên: Nghĩa là chỉ có thể vẽ được 1 mặt phẳng chia cơ thể chúng thành 2 nửa hoàn toàn giống nhau. Nhờ đối xứng 2 bên, cơ thể chúng bắt đầu chia thành: Phải và trái, đầu và đuôi, lưng và bụng.
2. Cơ thể có cấu tạo từ 3 lá phôi: khác với RK, đến các ngành giun, xuất hiện lá phôi thứ 3. Chính lá phôi này đã hình thành nên hệ cơ, mô liên kết, các tuyến nội tiết và thành mạch máu... là đặc điểm quan trọng của các động vật có tổ chức cơ thể cao
3. Thành cơ thể có sự liên kết chặt chẽ của các loại cơ( Cơ vòng, cơ dọc, cơ chéo, cơ lưng - bụng...) Tạo nên bao bì cơ giúp cho cơ thể di chuyển, nhất là ở giun dẹp, đến giun đốt mới xuất hiện cơ quan di chuyển chuyên hoá 
4. So sánh các đặc điểm của 3 ngành giun:
STT
Các ngành giun
Đặc điểm so sánh
giun dẹp
giun tròn
giun đốt
1
Đại diện
Sán lá gan 
Giun đũa người 
Giun đất 
2
Hình dáng cơ thể
Hình lá
Hình trụ,dạng ống 
hình trụ 
3
Tiết diện ngang cơ thể 
Dẹp theo chiều lưng bụng
tròn
Tròn hơi dẹp 
4
Thể xoang 
chưa có 
có thể xoang chưa chính thức 
có thể xoang chính thức 
5
Di chuyển 
Nhờ bao bì - cơ hoặc lông bơi 
Nhờ cơ dọc và dịch thể xoang
Nhờ chi bên,tơ và dịch thể xoang
6
Hệ tiêu hoá
dạng túi 
dạng ống phân hoá 
dạng ống phân hoá 
7
Hệ tuần hoàn 
chưa có 
chưa có 
có hệ tuần hoàn kín
8
hệ hô hấp 
qua da 
qua da
qua da và mang
9
Hệ thần kinh 
Đôi hạch não và đôi dây TK dọc 
Vòng TK hầu và đôi dây TK dọc 
Vòng TK hầu và chuỗi hạch TK bụng 
10 
Hệ sinh dục 
lưỡng tính 
phân tính 
lưỡng tính 
11
vai trò thực tiễn 
Phần lớn kí sinh có hại
phần lớn kí sinh có hại
phần lớn tự do, có lợi 
III - Câu hỏi ôn tập :
1. So sánh ( sự giống nhau và khác nhau ) giữa 3 ngành : Giun dẹp, giun tròn và giun đốt ?
2. Đặc điểm thích nghi của giun sán kí sinh ?
3. Tác hại của giun sán kí sinh và cách phòng chống ?
4. Ngành giun đốt có đặc điểm gì chứng tỏ cơ thể có tổ chức cao hơn giun dẹp, giun tròn ?
5. Vai trò thực tiễn của giun đốt ?
IV . Hướng dẫn trả lời 
Câu 1 
STT
Các ngành giun
Đặc điểm so sánh
giun dẹp
giun tròn
giun đốt
Sự giống nhau 
1. Cơ thể có đối xứng hai bên 
2. Cơ thể có cấu tạo từ 3 lá phôi , nhân tố quan trọng giúp hoàn thiện các hệ cơ quan .
3. Xuất hiện hệ cơ chính thức, thường liên kết với nhau tạo nên bao bì mô cơ giúp vào sự di chuyển 
1
Hình dạng 
Hình lá dẹp
Hình trụ dạng ống 
hình trụ phân đốt 
2
Khoang cơ thể (dạng thể xoang.)
chưa có 
Có thể xoang chưa chính thức 
Có thể xoang chính thức 
3
Cơ quan di chuyển 
chưa có 
chưa có 
có chi bên, cơ quan di chuyển chuyên hoá 
4
Hệ tiêu hoá
Ruột túi 
có ruột sau, hậu môn 
Ruột tiếp tục phân hoá làm nhiều bộ phận 
5
Hệ tuần hoàn 
chưa có 
chưa có 
có hệ tuần hoàn kín
6
hệ hô hấp 
qua da 
qua da
qua da và mang
7
Hệ thần tinh 
Đôi hạch não và đôi dây TK dọc 
Vòng TK hầu và đôi dây dọc 
Vòng TK hầu và chuỗi hạch TK bụng 
8 
sinh sản 
lưỡng tính 
phân tính 
lưỡng tính 
Câu 2 .
 Đặc điểm thích nghi của giun sán kí sinh 
Giun sán ở đây chỉ các đại diện của hai ngành giun:giun dẹp (sán) và giun tròn (giun) .Đa số các đại diện của 2 ngành này đều kí sinh,biểu hiện sự thích nghi đó như sau:
- Cấu tạo ngoài : 
+ Tiêu giảm mắt và các giác quan nói chung . 
+ Tiêu giảm lông bơi , thay thế vào đó là phát triển vỏ cuticun có tác dụng như chiếc áo giáp hoá học và hệ cơ ( cơ dọc, cơ vòng, cơ chéo ...) phát triển cùng với thành cơ thể, tạo nên lớp bao bì cơ giúp chúng di chuyển .
+ tăng cường giác bám , một số có thêm móc bám 
- Cấu tạo trong :
+ Hệ tiêu hoá tăng cường : hoặc ruột phân nhánh chằng chịt (như sán lá gan) hay tiêu giảm hẳn, để vỏ cơ thể thay thế thẩm thấu chất dinh dưỡng (như sán dây) hoặc ống tiêu hoá phân hoá ( đủ ruột sau và hậu môn như giun đũa , giun kim ...)
+ Hệ sinh dục phát triển : Đó là một cơ quan sinh dục lưỡng tính và phát triển như ở sán lá gan hay mỗi đốt thân, một cơ quan sinh dục lưỡng tính như ở sán dây. ở giun đũa, tuy phân tính nhưng cơ quan sinh dục dạng ống ở chúng đều dài hơn cơ thể gấp nhiều lần. Giun sán đều thích nghi đẻ nhiều lứa, nhiều trứng. Một số giun sán có vòng đời phát triển qua nhiều giai đoạn ấu trùng, có kèm theo trao đổi vật chủ.
+ Hệ thần kinh tuy duy trì đặc điểm cấu tạo chung, nhưng rất kém phát triển 
Câu 3 :
Tác hại của giun sán : 
Ăn hại mô của vật chủ ( giun tóc, giun móc câu ... hút máu ), lấy tranh thức ăn(giun đũa , giun kim trong ruột ) 
- Gây thương tổn cho nội tạng vật chủ , dễ gây nhiễm trùng và các tai biến khác như: tắc ruột, tắc ống mật, viêm gan, tắc mạch bạch huyết...
- Tiết chất độc gây rối loạn các chức năng sinh lý cơ thể 
- Làm giảm năng suất vật nuôi, cây trồng .
Tác hại còn lớn vì số lượng loài kí sinh ở chung nhiều ( hiện biết tới 12.000 loài ), số cá thể ký sinh của một loài thường lớn ( Đã gặp hàng trăm tới hàng ngàn giun đũa ở ruột người ) Một số cơ thể vật chủ lại có khả năng nhiễm nhiều loại giun sán khác nhau.
Câu 4 
Đặc điểm tổ chức cơ thể giun đốt cao hơn giun dẹp, giun tròn:
- Cơ thể phân đốt : Sự phân đốt quán triệt cả cấu tạo ngoài (mỗi đốt có một đôi chân bên ) và cấu tạo trong ( mỗi đốt có một đôi hạch thần kinh, đôi hệ bài tiết và một vòng tuần hoàn ...) Vậy sự phân đốt giúp tăng cường hoạt động và hoàn thiện các hệ cơ quan.
- Cơ thể có thể xoang chính thức : Trong xoang có dịch thể xoang góp phần xúc tiến các quá trình sinh lí của cơ thể .
- Xuất hiện chân bền : Cơ quan di chuyển chuyên hoá chính thức 
- Xuất hiện hệ tuần hoàn, hệ hô hấp đầu tiên .
Câu 5 
Vai trò thực tiễn của giun đốt :
- Khác với giun dẹp, giun tròn, giun đốt có lợi nhiều hơn như: 
+ Là thức ăn của các sinh vật khác trong môi trường nước và cạn 
+ Làm tơi, xốp, thoáng và mầu mỡ cho đất ( giun đất ) 
+ Nguồn thực phẩm cho người ( rươi, sa sùng ...) và cho các động vật khác ( giun đỏ, giun quế, giun đất ...) 
- Tuy thế một số loài còn gây hại như : 
+ Đỉa kí sinh gây hại cá, vắt hút máu thú rừng và người .
+ Một số loài là vật trung gian truyền các bênh kí sinh, đỉa trâu truyền bệnh kí sinh đường máu cho trâu bò ....) 
Chương IV 
Ngành thân mềm 
I – Yêu cầu :
 Qua các hoạt động ở các bài trong chương IV, HS cần đạt các yêu cầu sau: 
1 . Cấu tạo vỏ, hình dạng, di chuyển, dinh dưỡng và sinh sản của trai sông thích nghi với lỗi sống vùi lấp, ít di chuyển .
2. Ngoài trai ra , nhận biết được đặc điểm và tập tính của một số thân mềm như : ốc sên , ốc vặn, sò, bạch tuộc, mực .
3. Từ các hoạt động và bài thực hành ......... trên một số đại diện thân mềm , HS đúc rút được các đặc điểm chung và vai trò thực tiễn của thân mềm .
II – Tóm tắt nội dung :
1. Đặc điểm chung ngành thân mềm : Cơ thể mềm, không phân đốt và ở phía lưng thường có nếp da phủ ngoài được gọi là áo. Đó là những đặc điểm đặc trưng của thân mềm .Giữa áo và cơ thể thường có một khoang gọi là khoang áo, là nơi có cơ quan hô hấp ( thường là mang ) phát triển .
ở đa số thân mềm, lớp áo tiết ra lớp vỏ đá vôi phủ ngoài. ở mặt bụng cơ thể có một túi lồi gọi là chân, có cơ phát triển và là cơ quan di chuyển. 
Thân mềm đều có tim chia ngăn phát triển và có hệ tuần hoàn hở 
Hệ thần kinh thân mềm gồm một số đôi hạch có dây thần kinh nối với nhau như các đôi : hạch não, hạch chân, hạch áo, hạch thân...thuộc kiểu hạch phân tán về các phần cơ thể .
Về sinh sản, thân mềm phân tính . Một số thân mềm lưỡng tính ( như ốc sên ) .
Đa số các loài thân mềm sống ở nước, hầu hết ở biển . Chúng có cấu tạo và lối sống rất đa dạng . Về số lượng loài, ngành thân mềm chỉ thua ngành chân khớp .
2. Lớp chân bụng ( đại diện là ốc sên ) : Chúng sống ở nước, kể cả trên cạn. Cơ thể chân bụng thường gồm : đầu , chân và thân. Vỏ hình ống, xoắn ốc . Một số loài, vỏ tiêu giảm ( sên trần ). 
ở phần đầu có miệng và xung quanh là tua miệng. Trên hay ở cạnh tua miệng có mắt. Dưới chân phẳng và có cơ phát triển giúp chân di chuyển trên giá thể .
Phần thân chân bụng xoắn ốc, dấu trong lòng vỏ đá vôi xoắn ốc. Giữa vỏ và cơ thể có một khoang trống gọi là khoang áo. ở ốc sên, khoang áo đóng vai trò của phổi. ở các loài ốc ở nước, trong khoang áo xuất hiện mang .
3. Lớp chân riù ( hay lớp hai vỏ ) ( đại diện là trai sông ) :
Chúng đều ở nước ( ở biển hay ở nước ngọt ) Vỏ gồm 2 mảnh nối với nhau nhờ bản lề . Phía trong vỏ có lớp áo mỏng phủ ngoài cơ thể . Nằm trong 2 mảnh vỏ là thân trai có cơ chân hình lưỡi rìu, có khả năng thò ra khỏi vỏ khi di chuyển. Giữa thân và áo là khoang áo có mang thở hình tấm .
Vỏ chân riù có cơ khép vỏ phát triển làm vỏ đóng chặt mỗi khi cần tự vệ .
4 . Lớp chân đầu : Đó là lớp thân mềm chỉ gặp ở biển, thường có vỏ đá vôi tiêu giảm hoặc chỉ giữ lại dưới dạng tấm ( như mai mực ở phía lưng ) để nâng đỡ .
Cơ thể chân đầu gồm : Thân và đầu . Đầu có miệng, quanh miệng có 8 hay 10 tua miệng, trên có các giác bám phát triển . ở 2 bên đầu có đôi mắt to .
Lớp áo tạo nên ở mặt bụng một khoang áo rộng có thành cơ phát triển và thông với ngoài qua phễu khoang áo. Đây là cơ quan di chuyển tích cực của chân đầu. Mỗi khi khoang áo phồng ra, hút nước vào, rồi co bóp lại, phụt nước qua phễu bụng, giúp cho cơ thể chúng chuyển động ngược lại theo kiểu phản lực .
5 . So sánh 3 đại diện chính của thân mềm : ốc sên , trai và mực :
- Giống nhau : 
+ Có cùng sơ đồ cấu tạo gồm : đầu, thân và chân . Thân có vạt áo phát triển, tạo nên khoang áo .
+ Đều có tim và hệ mạch hở và các cơ quan khác có chung mức độ tổ chức .
- Khác nhau :
STT
Đặc điểm so sánh
ốc Sên
Trai sông
Mực
1
- Lối sống 
Bò chậm chạp 
Vùi nửa mình dưới bùn 
di chuyển tích cực 
2
- Cách dinh dưỡng 
ăn thực vật
ăn chất vun hữu cơ, thụ động
săn mồi sống chủ động 
3
- Kiểu vỏ 
dạng ống lẻ cuộn xoắn ốc 
hai mảnh bọc cơ thể phía phải, trái 
chỉ có tấm lưng để nâng đỡ 
4
- Kiểu đối xúng 
- đa số mất đối xứng 
Đối xứng hai bên
Đối xứng hai bên 
5
- Kiểu chân 
- Túi cơ lẻ 
- Túi cơ lẻ ti