Giáo án Sinh học Lớp 9 - Buổi 1: Máu - Tuần hoàn - Năm học 2011-2012

+ ë ng­êi cã 4 nhãm m¸u lµ : O , A , B , AB
- Nhãm m¸u A: chøa kh¸ng nguyªn Avµ kh¸ng thÓ ....
- Nhãm m¸u B: chøa kh¸ng nguyªn B vµ kh¸ng thÓ.... 
- Nhãm m¸u AB: chøa kh¸ng nguyªn Avµ B kh«ng cã kh¸ng thÓ ...
- Nhãm m¸u O : kh«ng chøa kh¸ng nguyªn chøa kh¸ng thÓ ...
+ M¸u cïng nhãm truyÒn ®­îc cho nhau
+ Nhãm m¸u O cã thÓ truyÒn ®­îc cho tÊt c¶ c¸c nhãm m¸u cßn l¹i
+ Nhãm m¸u AB cã thÓ nhËn sù truyÒn cña tÊt c¶ c¸c nhãm kh¸c
- Nguyªn t¾c truyÒn m¸u: 
+ TruyÒn nhãm m¸u phï hîp ®¶m b¶o hång cÇu ng­êi cho kh«ng bÞ kÕt ng­ng trong m¸u ng­êi nhËn.
+ TruyÒn m¸u kh«ng cã mÇm bÖnh.
+ TruyÒn tõ tõ
7) TuÇn hoµn m¸u.
? M« t¶ ®­êng ®i cña vßng tuÇn hoµn nhá?
? M« t¶ ®­êng ®i cña vßng tuÇn hoµn lín?
- ? Ph©n biÖt vai trß cña tim vµ hÖ m¹ch.
? Vai trß cña hÖ tuÇn hoµn?
+Vßng tuÇn hoµn nhá tõ: TTP --> §M phæi --> TM phæi --> TNT
+ Vßng tuÇn hoµn lín: tõ TTT --> §MC --> MM (phÇn trªn vµ phÇn d­íi c¬ thÓ) --> TMC --> TNP
+ Vai trß chñ yÕu cña tim : co bãp t¹o lùc ®Èy m¸u ®i qua c¸c hÖ m¹ch vµ hót m¸u vÒ tim. 
+ Vai trß chñ yÕu cña hÖ m¹ch :lµ dÉn m¸u tõ tim ®Õn TB vµ ng­îc l¹i
+ Vai trß cña hÖ tuÇn hoµn: l­u chuyÓn m¸u trong c¬ thÓ
8) L­u th«ng b¹ch huyÕt.
? HÖ b¹ch huyÕt gåm nh÷ng ph©n hÖ nµo?
? VÞ trÝ cña c¸c ph©n hÖ? NhiÖm vô?
+ HÖ b¹ch huýªt gåm: ph©n hÖ lín vµ ph©n hÖ nhá
* Ph©n hÖ lín : MMBH c¸c phÇn c¬ thÓ--> MBH nhá --> H¹ch BH --> MBH lín --> èng BH--> TM m¸u(TM d­íi ®ßn)
* Ph©n hÖ nhá : MMBH cña phÇn trªn c¬ thÓ (nh­ trªn)
+ Vai trß cña h¹ch b¹ch huyÕt : cïng víi hÖ tuÇn m¸u thùc hiÖn viÖc lu©n chuyÓn m«i tr­êng trong c¬ thÓ vµ tham gia baá vÖ c¬ thÓ 
9) T×m hiÓu cÊu t¹o tim.
? Ng¨n nµo cã thµnh c¬ tim dµy nhÊt? máng nhÊt?
? Ngoµi c¸c bé phËn trªn, bªn trong tim cßn cã nh÷ng bé phËn nµo?
? Tim ®­îc cÊu t¹o bëi m« nµo? 
+ Tim n»m trong khoanng ngùc gi÷a 2 l¸ phæi h¬i lÖch vÒ bªn tr¸i, tõ X. s­ên 2 - 4 ,h×nh chãp ®¸y lªn trªn , ®Ønh quay xuèng d­íi
 + Tim ®­îc cÊu t¹o b»ng c¬ tim, bªn ngoµi ®­îc bäc 1 líp mµng tim, bªn trong ®­îc chia lµm 4 ng¨n, 2 TN ë trªn, 2 TT ë d­íi
+ TTT cã thµnh dµy nhÊt v× ph¶i co bãp ®Èy m¸u ®i kh¾p c¬ thÓ, TN ph¶i cã thµnh c¬ máng nhÊt v× d·n ra hót m¸u vÒ tim.
+ Gi÷a TN vµ TT cã van nhÜ thÊt, gi÷a TT vµ §M cã van §M góp m¸u chØ ®­îc b¬m theo 1 chiÒu
 10) T×m hiÓu cÊu t¹o m¹ch m¸u.
? Cã nh÷ng lo¹i m¹ch nµo?
- ? CÊu t¹o §M, TM, MM
? So s¸nh sù kh¸c nhau cña 3 lo¹i m¹ch m¸u ®ã? gi¶i thÝch ý nghi· cña sù kh¸c nhau ®ã.
+ Cã 3 lo¹i m¹ch m¸u lµ : §M, TM, MM
+ §M gåm 3 líp: biÓu b×, MLK vµ c¬ tr¬n ,lßng hÑp phï hîp C/n vËn chuyÓn m¸u tõ Tim tíi c¸c c¬ quan víi vËn tèc cao vµ ¸p lùc lín
+ TM còng gåm 3 líp nh­ §M nh­ng máng h¬n, cã van 1 chiÒu , lßng réng h¬n §M cã C/n dÉn m¸u tõ TB vÒ Tim víi vËn tèc vµ ¸p lùc nhá
+ MM gåm 1 líp biÓu b× máng vµ ph©n nhiÒu nh¸nh To¶ réng tíi c¸c TB, c¸c m« cã C/n T§C víi TB dÔ dµng
 11) T×m hiÓu chu kú co d·n tim.
? Trong 1 chu kú t©m nhÜ lµm viÖc bao nhiªu gi©y? nghØ bao nhiªu gi©y? 
? Tim nghØ ng¬i hoµn toµn bao nhiªu S.
- Tim co bãp 75-80 nhÞp / phót
 - Tim co d·n theo chu kú , mçi chu kú kho¶ng 0,8 s gåm 3 pha
+Pha co TN lµm viÖc 0,1 s nghØ 0,7 s
+Pha co TT lµm viÖc 0,3 s nghØ 0,5 s
+ Pha d·n chung : Tim nghØ ng¬i hoµn toµn lµ 0,4 s
- 75 nhÞp
	12) T×m hiÓu sù vËn chuyÓn m¸u qua hÖ m¹ch.
- ? Lùc chñ yÕu gióp m¸u tuÇn hoµn liªn tôc vµ mét chiÒu trong hÖ m¹ch ®­îc t¹o ra do ®©u?
? M¸u vËn chuyÓn qua tÜnh m¹ch vÒ tim cßn nhê c¸c t¸c ®éng chñ yÕu nµo?
?HuyÕt ¸p lµ g×?huyÕt ¸p lµ g×? tèi thiÓu lµ g×? 
? Khi ®o huyÕt ¸p, b¸c sü ghi: HA 120 mm Hg / 80 mm Hg cã nghÜa lµ g×?
- M¸u vËn chuyÓn trong TM vÒ tim lµ nhê: + Hç trî chñ yÕu do sù co bãp cña c¸c c¬ b¾p qua thµnh TM
+ Søc hót cña lång ngùc khi ta hÝt vµo
+ Søc hót cña TN khi d·n ra.
+ë phÇn TM PhÝa d­íi c¬ thÓ cßn cã sù hç trî ®Æc biÖt cña c¸c van gióp m¸u kh«ng bÞ ch¶y ng­îc.
- HuyÕt ¸p :lµ ¸p lùc cña dßng m¸u t¸c ®éng lªn thµnh m¹ch
-HuyÕt ¸p tèi ®a : lµ ¸p lùc cña dßng m¸u khi t©m thÊt co
- HuyÕt ¸p tèi thiÓu : lµ ¸p lùc cña dßng m¸u khi t©m thÊt d·n
- 120 mm Hg lµ HA tèi ®a, 80mm Hg HA lµ tèi thiÓu
 13) VÖ sinh tim m¹ch.
.? Nªu c¸c t¸c nh©n cã h¹i cho tim m¹ch?
? C¸c biÖn ph¸p tr¸nh c¸c t¸c nh©n cã h¹i ®ã?
- GV tæ chøc cho HS th¶o luËn nhãm theo lÖng SGK
? Qua nghiªn cøu TT b¶ng 18 cho biÕt ®iÒu g×? 
a- C¸c BP phßng tr¸nh t¸c nh©n cã h¹i
- Kh¾c phôc vµ lµm h¹n chÕ c¸c nguyªn nh©n lµm t¨ng nhÞp Tim vµ huyÕt ¸p kh«ng mong muèn nh­:
+ Kh«ng sö dông c¸c chÊt kÝch thÝch cã h¹i : thuèc l¸ , hªr«in, r­îu ...
+ KiÒm chÕ xóc ®éng m¹nh
+ H¹n chÕ thøc ¨n mÆn vµ c¸c thøc ¨n cã nhiÒu mì §V, vµ c¸c chÊt cã h¹i kh¸c 
- KiÓm tra søc khoÎ ®Þnh kú ,tiªm phßng c¸c bÖnh cã h¹i cho tim m¹ch nh­ : th­¬ng hµn , b¹ch hÇu  ®Ó ®iÒu trÞ kÞp thêi c¸c chøng bÖnh cóm thÊp khíp
+ §iÒu trÞ vµ kh¾c phôc kÞp thêi c¸c khuyÕt tËt cña tim: hÑp, hë van tim
b- BiÖn ph¸p rÌn luyÖn tim
TËp thÓ dôc th­êng xuyªn ®Òu ®Æn, võa søc , kÕt hîp víi xoa bãp ngoµi da
B- Hệ thống câu hỏi ôn tập
Câu 1: Vẽ sơ đồ truyền máu ở người và nêu biện pháp đảm bảo an toàn khi truyền máu. 
 Đề thi GVG huyện Tam Nông năm 2006-2007
	Trả lời
a, Sơ đồ: HS tù vÏ: 
b, Biện pháp đảm bảo an toàn khi truyền máu:
- Chú ý đến nguyên tắc truyền máu xem hồng cầu của người có bị huyết tươngcủa người Nhận gây ngưng hay không.
- Trước khi truyền máu phải xét nghiệm máu xác định máu người nhận thuộc nhóm máu Nào để lựa chọn nhóm máu truyền thích hợp, tránh hiện tượng ngưng máu trong cơ thể người bệnh 
- Việc xét nghiệm máu nhằm kiểm tra máu có bị nhiễm vi rút HIV hoặc các mầm bệnh nguy hiểm khác hay không.
Câu 2: Cấu tạo của Tim phù hợp với chức năng mà nó đảm nhận như thế nào.
 Trả lời:
* Vị trí cấu tạo ngoài: Tim nằm giữa 2 lá phổi từ xương sườn 2- 4, hơi chếch về bên trái, hình nón, đỉnh quay xuống dưới, đáy lên trên. Ngoài là màng tim gồm 2 lá. Lá trong dính vào tim, lá ngoài dính vào phổi và cơ hoành giữa 2 lá có chất dịch giúp cho tim hoạt động dễ dàng.
* Cấu tạo trong và hoạt động:
- Tim được cấu tạo bởi cơ tim, cơ tim cấu tạo giống cơ vân nhưng cử động không theo ý muốn của con người
- Tim gồm 2 nửa riêng biệt, mỗi nửa có 2 ngăn, ngăn trên là tâm nhĩ, ngăn dưới là tâm thất 
- Thành cơ tâm thất dày hơn thành cơ tâm nhĩ, thành cơ tâm thất trái dày hơn thành cơ tâm thất phải vì phải bơm máu đẩy đi khắp cơ thể
- Giữa tâm thất và tâm nhĩ có van nhĩ thất và động mạch có van tổ chim ngăn không cho máu từ động mạch chảy ngược về tim.
- Trong tim có các hạch TK tự động giúp cho tim có thể tiếp tục, kể cả khi cơ thể ngủ
- Sự hoạt động của tim được điều hòa bởi 2 đôi dây TK tới tim. Dây thần kinh giao cảm có tác dụng làm cho tim đập nhanh, mạnh, dây thần kinh đối giao cảm làm cho tim đập chậm và yếu.
Câu 3: Tại sao người ta lại tiếp máu bằng con đường tĩnh mạch mà không phải bằng con đường động mạch
 Trả lời:
Người ta tiếp máu bằng con đường tĩnh mạch vì:
-Tĩnh mạch ở bên ngoài dễ tìm, còn động mạch nằm sâu bên trong khó tìm 
-Thành Tĩnh mạch mỏng dễ lấy ven khi tiếp máu, còn thành động mạch dày khó lấy ven khi tiếp máu.
-Áp lực máu ở động mạch lớn, huyết áp cao, còn áp lực máu tĩnh mạch nhỏ huyết áp thấp nên khi truyền máu và rút kim để dây.
Câu 4: Tại sao tĩnh mạch và bạch huyết có van còn động mạch thì không có van?
 Trả lời :
- ĐM không có van là do áp lực của dòng máu lớn, thuận lợi cho việc vận chuyển máu nhanh hơn
- TM và mạch BH đặc biệt là ở phần dưới cơ thể có van giúp cho máu vận chuyển theo một chiều về tim không bị chảy ngược lại
Câu 5: Máu gồm những thành phần nào? Nêu cấu tạo và chức năng từng thành phần
 Trả lời 
a, Thành phần của máu:
- Máu là một loại mô liên kết gồm chất phi bão gọi là huyết tương chiếm 55% thể tích máu.
- Các tế bào máu chiếm 45% thể tích máu gồm hồng cầu, bạch cầu và tiểu cầu.
b, Cấu tạo và chức năng của từng thành phần
- Huyết tương: Chiếm 55% thể tích máu trong đó nước chiếm 90% các chất dung dịch như:L, Pr, G,VTM, các chất cần thiết như hooc môn, kháng thể, các loại nước và chất thải như Urê, anuíc chiếm 10% chức năng: Vận chuyển các chất dinh dưỡng, các chất thải, hoóc môn , 1 phần khí dưới dạng hòa tan hoặc kết hợp với các muối 
- Các tế bào máu: Chiếm 45% thể tích máu.
+ Hồng cầu: là tế bào không nhân hình đĩa lõm 2 mặt, nhỏ có thành phần chủ yếu là tế bào ( huyết sắc tố) có đặc tính kết hợp với O2-> màu đỏ tươi ( HbO2) và kết hợp với CO2 có màu đỏ thẫm (HbO2)
 Chức năng: vận chuyển khí CO2 và O2
+ Bạch cầu: là tế bào có nhân, không có hình dạng nhất định có khả năng vận chuyển bằng chân giả giống như trùng amíp
 Chức năng: tiêu diệt các tế bào già, yếu( chủ yếu là hồng cầu) tiêu diệt các vi khuẩn xâm nhập vào cơ thể, tạo ra các kháng thể giúp cơ thể có khả năng chống bệnh tật
+ Tiểu cầu: là những thể rất nhỏ, có cấu tạo đơn giản, dễ bị phá hủy bị khi bị thương
 Chức năng: khi vỡ tiểu cầu giải phóng một loại enzim gây đông máu.
Câu 6: Hång cÇu cã cÊu t¹o vµ chøc n¨ng g× ? Gi¶i thÝch ®Æc ®iÓm cña hång cÇu gióp nã thùc hiÖn chøc n¨ng ®ã trong c¬ thÓ ng­êi .
a) 
+ Chức năng của Hồng cầu :KÕt hîp vµ vËn chuyÓn oxy ®Õn TB vµ vËn chuyÓn CO2 tõ TB ®Õn phæi ®Ó th¶i ra ngoµi .
+ CÊu t¹o cña HC : là tế bào không nhân hình đĩa lõm 2 mặt, nhỏ có thành phần chủ yếu là tế bào ( huyết sắc tố) , thêi gian s«ngs ng¾n.
 b) Cấu tạo phù hợp với chức năng :
 - Hång cÇu chøa huyÕt s¾c tè ( Hb) , Hb kÕt hîp víi O2 vµ CO2 t¹o nªn hîp chÊt oxy hªm«gl«bin vµ c¸cb«xy hªm«gl«bin kh«ng bÒn , theo m¸u ®Õn TB nh­êng O2 vÒ phæi th¶I CO2 ra ngoµi m«i tr­êng.
 - Hång cÇu h×nh ®Üa lâm hai mÆt, kÝch th­íc nhá , ssã l­îng nhiÒu . Nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy lµm t¨ng diÖn tÝch tiÕp xóc vµ kh¶ n¨ng vËn chuyÓn cña HC víi O2 vµ CO2
- HC kh«ng cã nh©n ®Æc ®iÓm nµy gióp HC gi¶m bít sù tiªu tèn n¨ng l­îng khi nã H§ gióp c¬ thÓ tiÕt kiÖm ®­îc n¨ng l­îng
- HC th­êng xuyªn ®­îc ®æi míi trong c¬ thÓ , ®Æc ®iÓm nµy gióp HC lu«n ®­îc ®æi míi vµ duy tr× ®­îc kh¶t n¨ng vËn chuyÓn O2 vµ CO2 liªn tôc trong c¬ thÓ ng­êi.
Câu 7: 
a, Nêu chu kỳ co giãn của tim? Qua đó phân tích tính hợp lý của chu kỳ tim để giúp tim có thể hoạt động liên tục