Giáo án Sinh học 10 - Bài 32: Tập tính của động vật

 tập tính, phân loại tập tính cũng như đã tìm hiểu về cơ sở thần kinh của tập tính. Hôm nay chúng ta sẽ tìm hiểu về một số hình thức học tập ở động vật, 1 số dạng tập tính phổ biến ở động vật và ứng dụng những hiểu biết về tập tính vào đời sống và sản xuất.
Thời lượng
Hoạt động của thầy
Hoạt động của trò
Nội dung
Hoạt động 1: Một số hình thức học tập ở ĐV.
 PP: VĐ+gg
- Dựa vào SGK cho biết ĐV có những hình thức học tập nào?
-Y/cầu HS xem VD trong SGK và trả lời:
 + Tại sao lúc đầu gà chạy đi ẩn nấp nhưng lúc sau lại ko chạy đi ẩn nấp nữa?
 + VD ở gà vừa rồi chính là h/thức học tập quen nhờn ở ĐV. Vậy, h/thức học tập quen nhờn là gì?
- GV n/xét.
-Y/cầu HS chừa vở để ghi lại ví dụ trong SGK.
- Ngoài vd ở gà thì quen nhờn còn thấy ở đâu nữa?
- Trong mt sống có rất nhiếu k/thích t/đ đến đ/sống của ĐV.
 Vậy việc ĐV luôn trả lời bất kỳ k/thích nào t/đ đến chúng có đem lại lợi ích gì ko?
-Quen nhờn có vai trò ntn đối với đời sống ĐV?
- GV n/xét.
-Y/cầu HS xem VD.
- Vịt con khi mới nở có biêu hiện gì?
-Ngoài ra ,vịt con còn có thể đi theo những khác ko?
- Tại sao lại có hiện tượng vịt con nhận loài khác làm bố mẹ?
- Hiện tượng này là hình thức in vết ở ĐV, vậy in vết là gì?
- In vết có ở nhiều loại ĐV, dễ nhận thấy nhất là ở vịt, ngang, gà… In vết còn thấy ở ĐV nào?
- In vết có vai trò như thế nào đối với đời sống ĐV?
* Lưu ý: In vết hiệu quả nhất ở giai đoạn ĐV mới được sinh ra vài giờ đến 2 ngày, sau đó in vết thấp hẳn.
- Dựa vào SGK cho biết ĐK hóa có mấy hình thức, đó là những hình thức nào?
- Hãy mô tả thí nghiệm của Paplop?
-Tại sao t/nghiệm lại có k/q như vậy?
- Yêu cầu HS nhắc lại cơ sở thần kinh của tập tính? 
-Trong t/nghiệm của Paplop có những k/thích nào?
- Hãy phân tích cơ sở thần kinh của từng kích thích đó? 
Quay đầu nhìn
Tiếng chuông → tai → thùy
 chẩm 
Thức ăn → mắt → vùng 
 Ăn uống ở 
 Vỏ não 
tiết nước bọt
-Nếu chỉ t/đ l/tục 1 trong 2 k/thích hoặc t/đ đồng thời cả 2 k/thích nhưng ko l/tục thì k/quả có t/tự ko? Vì sao?
- Vậy điều kiện hóa đáp ứng là gì?
-GV n/xét.
-Y/c HS nêu VD. 
- Hãy trình bày thí nghiệm?
- Tại sao lại xảy ra hiện tượng trên?
-ĐKHHĐ là 1h/thức học tập kiểu lk nhưng đây là sự lk giữa h/vi của ĐV vs 1 phần thưởng hoạc hình phạt
- Vậy điều kiện hóa hành động là gì? 
-GV n/xét
-Y/c HS nêu VD.
- Vai trò của hình thức học tập ĐKH là gì? 
* Lưu ý: cách học tập theo kiểu “thử và sai” cũng thuộc hình thức học tập điều kiện hóa. Ví dụ: chim ăn côn trùng sẽ nhanh chóng phân biệt được côn trùng nào ăn được và côn trùng nào ăn sẽ bị ngộ độc.
- Hãy trình bày nội dung thí nghiệm về hình thức học ngầm ở chuột?
- Tại sao con chuột ở TN1 lại tìm thức ăn nhanh hơn con chuột ở TN2?
- Chúng có ý thức được việc học tập đường đi không? 
- Khi có nhu cầu về thức ăn thì chúng làm gì? 
- Qúa trình học tập như vậy gọi là học ngầm, vậy học ngầm là gì?
- Học ngầm có vai trò gì? Cho 1 số ví dụ?
- Hãy cho biết tinh tinh trong hình 32.2 đang làm gì? 
- Tại sao tinh tinh biết cách để lấy thức ăn thì phải xếp chồng các thùng lên nhau? 
- Vậy cách lấy t/ăn của tinh tinh trong vd trên có sự vận dụng k/nghiệm cũ hay ko ?
- Đây chính là hình thức học khôn ở ĐV, vậy hình thức học khôn ở ĐV là gì? 
- Hình thức này có ở những loài ĐV nào? Vì sao?
- Học khôn có vai trò gì đối với đời sống ĐV? Cho 1 số ví dụ?
- TL câu hỏi lệnh/129.
- Có 5 hình thức:
+ Quen nhờn
+ In vết
+ ĐK hóa
+ Học ngầm
+ Học khôn
+ Lúc đầu: gà nghĩ bóng đen là mối đe dọa cho chúng =>chạy đi ẩn nấp.
 Lúc sau: do bóng đen lặp lại nhiêu lần mà ko kèm theo sự nguy hiểm nào => gà ko sợ, ko chạy đi ẩn nấp.
+ HS dựa vào SGK trả lời.
+ Chó và mèo khi sống chung nhà trong thời gian dài thì giữa chúng ko còn xung đột nữa mà chúng trở nên gần gũi, thân quen với nhau hơn vì sau nhiều lần t/xúc với nhau chúng thấy ko có nguy hiểm gì mà còn có thể vui đùa cùng nhau.
+ Chó gặp người lạ thì sủa nhưng nếu người này ở lại lâu hay thường xuyên lui tới thì chó sẽ ko sủa nữa vì sau 1 t/gian t/xúc chó ko thấy có nguy hiểm gì mà còn được vuốt ve và cho ăn.
- ko.vì sẽ tốn năng lượng cho những k/thích ko có YN (ko có giá trị).
-
- bơi theo mẹ để kiếm ăn.
-có.VD:chạy theo chó,mèo và nhận chúng làm bố,mẹ.
- Vịt con có tính bám và đi theo các vật chuyển động mà chúng nhìn thấy đầu tiên và nhân vật mà chúng nhận thấy đầu tiên làm mẹ khi chúng nở ra.
- Vịt, ngỗng,trâu, bò,sư tử,hổ,báo,..
-Nhờ “in vết”, con non d/chuyển theo bố mẹ =>đc bố mẹ chăm sóc nhiều hơn.
- 2 hình thức: đk hóa đáp ứng và đk hóa hành động.
-Dựa vào SGK trả lời.
-Do TWTK đã h/thành mối l/hệ TK mới dưới t/đ của 2 k/thích đồng thời.
- Kích thích ngoài/trong à cơ quan thụ cảm à HTK à cơ quan thực hiện.
-2: tiếng chuông và t/ăn.
-TH1:ko.Vì ko có sự h/thành mlh TK mới giữa tai và vùng an uống trên vỏ não.
 TH2:ko.Vì tuy có sự h/thành mlh TK mới nhưng ko bền vững.
-
-
-HS dựa vào SGK tr/bày t/nghiệm.
- Vì sau nhiều lần gặp tình huống trên thì chuột biết khi chạm vào bàn đạp thì nó được an toàn và có thức ăn.
-
-
-Dựa vào SGK tr/bày.
- Vì nó đã học được đường đi khi chúng chạy trong khu vực thí nghiệm, khi cho thức ăn vào thì chúng xác định được đường đi ngay.
- không
- Vận dụng điều mình học để tìm thấy chỗ để thức ăn.
-
-
- Tinh tinh đang xếp các thùng xung quanh đó chồng lên nhau rồi leo lên lấy thức ăn.
- Trong đời sống hoang dã chúng thường leo lên lưng nhau để lấy thức ăn nên chúng mới biết cách xếp các thùng như vậy, có ở cả sói.
- có
-
- Chỉ có ở 1 số loài thuộc bộ linh trưởng vì HTK của chúng rất phát triển 
-
- 1B, 2D, 3B
I. Một số hình thức học tập ở ĐV:
1. Quen nhờn:
-K/n: Quen nhờn là h/thức học tập đơn giản nhất.ĐV phớt lờ, ko trả lời những k/thích lặp lại nhiều lần nếu những k/thích đó ko kèm theo sự ng/hiểm nào.
- VD: 
 - V/trò: Giúp ĐV bỏ qua những k/thích ko có g/trị hay lợi ích đáng kể vs chúng => t/nghi vs mt sống luôn t/đổi.
2. In vết:
- K/n: In vết là hiện tượng con non mới ra đời có tính “bám” và d/chuyển theo những vật mà chúng nhìm thấy đầu tiên.
-VD: Vịt mới nở đi theo ông chủ lò ấp,..
-V/trò:Tạo mối lk giữa con mẹ và con non nhờ đó con non đc ch/sóc và b/vệ tốt hơn.
3. Điều kiện hóa:
a. Điều kiện hóa đáp ứng (điều kiện hóa kiểu Paplop)
-K/n: ĐKHĐƯ là sự hình thành mlk mới trong TWTK dưới t/đ của các k/thích đồng thời.
-VD: nghe tiếng vỗ tay cá ngoi lên mặt nc đẻ nhận t/ăn; gà,vịt tụ tập về nơi có tiếng kẻng để lấy t/ăn.
b. Điều kiện hóa hành động (điều kiện hóa kiểu Skinno)
-K/n:ĐKHHĐ là kiểu lk một h/vi của ĐV vs 1 p/thưởng sau đó ĐV chủ động lặp lại các h/vi đó.
-VD: Tập cho lợn uống nc bằng các vòi nc đ/biệt, khi lợn cắn vào vòi thì nc sẽ chảy ra.
-V/trò:Giúp ĐV học đc bài học k/nghiệm trong đ/sống.
4. Học ngầm
-K/n:Học ngầm là kiểu học ko có ÝT,ko biết rõ là mình đã học đc,khi có n/cầu thì k/thức đã học tái hiện lại giúp ĐV g/quyết đc những v/đề t.tự dễ dàng
-VD: Tập tính kiếm ăn và tránh kẻ thù ở ĐV.
-V/trò: Giúp ĐV n/thức mt x/quanh mau chóng tìm đc t/ăn và trốn tránh kẻ thù.
5.Học khôn:
-K/n:Học khôn là kiểu học p/hợp các k/nghiệm cũ để tìm cách g/quyết t/huống mới.
-VD: Tinh tinh biết xếp các thùng gỗ chồng lên nhau để lấy t/ăn; tinh tinh biết dung que chọc tổ mối để lấy t/ăn; rái cá dùng đá đập vỏ sò để lấy t/ăn bên trong; gấu xám biết đắp đập,ngăn suối để bắt cá,…
-V/trò: Giúp ĐV t/nghi cao độ vs mt sống luôn t/đổi.
Hoạt động 2: Một số dạng tập tính phổ biến ở động vật.
 PP: PHT
- Tập tính của ĐV gồm những dạng phổ biến nào? 
- Để tìm hiểu đặc điểm của các dạng tập tính chúng ta tìm hiểu PHT.
- Lớp chia thành 4 nhóm:
+ N1: tập tính kiếm ăn
+ N2: tập tính bảo vệ lãnh thổ
+ N3” tập tính sinh sản và di cư
+ N4: tập tính xã hội
- Mỗi nhóm hoàn thành trong 2 phút, cử đại diện trả lời, kết hợp trả lời câu hỏi lệnh/131.
-Tất cả các tập tính ở ĐV đc thẻ hiện là do đâu?
-Vậy những tập tính trên có ý nghĩa gì đv bản thân ĐV?
+ Tập tính kiếm ăn
+ Tập tính bảo vệ lãnh thổ
+ Tập tính sinh sản
+ Tập tính di cư
+ Tập tính xã hội
-
-Giúp ĐV t/nghi tốt với MT sống.
II. Một số dạng tập tính phổ biến ở động vật
PHT: Tìm hiểu 1 số dạng tập tính phổ biến ở ĐV.
*Tất cả những tập tính ở ĐV đc biểu hiện là do kích thích bên ngoài cũng như bên trong cơ thể t/dụng tạo nên.
* Ý nghĩa: Giúp cơ thể ĐV thích nghi và tồn tại.
Hoạt động 3: Ứng dụng những hiểu biết về tập tính vào đời sống và sản xuất.
 PP: VĐ t/tế
- Trả lời câu hỏi lệnh thứ 2/131
- TL câu hỏi lệnh thứ 3/131?
- Tại sao con người lại có những tập tính đó?
III. Ứng dụng những hiểu biết về tập tính vào đời sống và sản xất.
- Giải trí: dạy hổ, voi, khỉ làm xiếc; dạy cá heo lao qua vòng tròn trên mặt nước. (đk hóa hành động)
- Săn bắn: dạy chó, chim ưng săn mồi…
- Bảo vệ mùa màng: + Làm bù nhìn đuổi chim, dạy chó bắt chuột… (quen nhờn).
 + Dùng thiên địch để tiêu diệt sâu hại( bọ rùa diệt rệp hại cam,ong mắt đỏ diệt sâu đục thân ).
 + Ứng dụng tập tính g/phối của các loài côn trùng gây hại để tạo ra con đực bất thụ => hạn chế sự phá hoại của chúng.
- Chăn nuôi: 
 + nghe tiếng kẻng, trâu bò nuôi trở về chuồng; luyện vịt đẻ 2 trứng/ngày, luyện rắn, ếch ăn mồi tĩnh…
 + Chọn lọc,thuần dưỡng những ĐV hoang dã trở thành các gia súc, gia cầm phục vụ cho mục đích con người.
- An ninh quốc phòng: dạy chó truy đuổi tội phạm, tìm bom – mìn, ma túy
* Một số tập tính chỉ có ở người: 
- Đánh răng và tập thể dục buổi sáng
- Rửa tay trước khi ăn
- Tuân thủ luật pháp.
- Tránh dây điện đường bị đứt khi có bão, không tiểu tiện trên đường phố…
Củng cố bài học:
Đọc nội dung tóm tắt/132
Kể tên các hình thức học tập chủ yếu và 1 số tập tính phổ biến ở ĐV.
Hướng dẫn học ở nhà
Trả lời câu hỏi, bài tập/132.
Học bài cũ.
Nghiên cứu bài mới.
* ĐÁP ÁN:
PHT: “Tìm hiểu một số dạng tập tính phổ biến ở động vật”
Dạng TT
Đặc điểm
Ví dụ
1.Kiếm ăn
 a).Ở ĐV có HTK chưa phát triển: chủ yếu là tập tính bẩm sinh.
- Nhện giăng lưới bẫy côn trùng.
- Đỉa bám vào các loài ĐV khác hút máu.
b). Ở ĐV có HTK phát triển do học tập từ bố mẹ, đồng loại hoặc do kinh nghiệm bản thân.
- Hổ, báo săn mồ