Giáo án Ngữ văn 9 - Tiết 13

Ngày soạn :30-8-2014 	
Tiết 13 - CÁC PHƯƠNG CHÂM HỘI THOẠI 
(Tiếp theo)
A.Mức độ cần đạt: 
- Nắm được mối quan hệ chặt chẽ giữa phương châm hội thoại và tình 
- Nắm được mối quan hệ chặt chẽ giữa phương châm hội thoại và tình huống 
giao tiếp.	
B.Trọng tâm kiến thức, kĩ năng:
1.Kiến thức:
- Những trường hợp không tuân thủ phương châm hội thoại.
2.Kĩ năng:
- Lựa chọn đúng phương châm hội thoại trong quá trình giao tiếp.
- Hiểu đúng nguyên nhân của việc không tuân thủ các phương châm hội thoại.
*Chuẩn bị:
- Giáo viên: Những tình huống giao tiếp có liên quan đến bài học.
- Học sinh: Tìm các tình huống.
C. Tiến trình bài giảng:
 1-Tổ chức:
2-Kiểm tra 15 phút:
- Các em đã học những phương châm hội thoại nào? 
- Viết một đoạn đối thoại không tuân thủ phương châm lịch sự?
3-Bài mới: 
* Hoạt động 1: Khởi động: (Phương pháp thuyết trình) 
Trong những giờ học trước, các em đã được tìm hiểu một số phương châm 
hội thoại. Song chúng ta sẽ vận dụng những phương châm này vào tình huống 
giao tiếp cụ thể ra sao và phương châm hội thoại có phải là những quy định bắt
buộc trong mọi tình huống giao tiếp hay không?
	Để lý giải được vấn đề này, chúng ta cùng tìm hiểu bài học hôm nay.
* Hoạt động 2:
(Phương pháp phát vấn) 
* Ví dụ 1: Truyện cười “Chào hỏi” (SGK36).
- Một học sinh đọc truyện.
? Nhân vật chàng rể có tuân thủ đúng phương 
châm lịch sự không?
à Trong tình huống này chàng ngốc đã làm một
việc quấy rối, gây phiền hà cho người khác.
? Thử tìm những tình huống khác mà lời hỏi
thăm như trên được dùng một cách thích hợp,
bảo đảm tuân thủ phương châm lịch sự.
à Ví dụ: Bạn A lâu không về quê chơi. Hôm 
nay A được mẹ cho về thăn quê, A gặp bác B, 
lễ phép chào: 	
- Cháu chào bác ạ! Dạo này bác và gia đình có
khoẻ không ạ? Cháu thấy bác hình như gầy hơn 
dạo trước, bác làm việc vất vả lắm phải không ạ?
 (Bạn A và bác B có quan hệ họ hàng...).
? Vì sao ở truyện cười lời hỏi thăm đó không 
phù hợp, nhưng ở tình huống trên lại phù hợp?
à Tình huống trên, người chào hỏi có quan hệ
thân thích, ở trong hoàn cảnh lâu không gặp.
Lời nói của ban A thể hiện sự quan tâm tới người
bác của mình.
? Qua trên, em rút ra được bài học gì trong giao 
tiếp?
à Cần phải chú ý đến đặc điểm của tình huống 
giao tiếp, vì một câu nói có thể thích hợp trong
tình huống này, nhưng không thích hợp trong
một tình huống khác.
? Hãy rút ra kết luận về quan hệ giữa phương
châm hội thoại với tình huống giao tiếp?
- Một học sinh đọc ghi nhớ (SGK36).
* Hoạt động 3:
? Đọc lại các ví dụ đã tìm hiểu ở các bài trước
về các phương châm hội thoại, cho biết trong 
những tình huống nào phương châm hội thoại
không được tuân thủ?
à Các tình huống đều không tuân thủ phương
châm hội thoại (Trừ tình huống trong phần học
về phương châm lịch sự).
* Ví dụ 2: Đoạn đối thoại (SGK37).
- Một học sinh đọc.
- Câu trả lời của Ba có đáp ứng nhu cầu thông
tin đúng như An mong muốn hay không?
à Câu trả lời không đáp ứng được nhu cầu 
thông tin của An.
? Phươngchâm hội thoại nào đã không được tuân
thủ trong câu trả lời của Ba? Vì sao lại như vậy?
à Ba đã không tuân thủ phương châm về lượng.
Vì Ba không biết chính xác chiếc máy bay đầu
tiên được chế tạo năm nào. Ba không nói điều
mà mình không biết chính xác nên phải trả lời
một cách chung chung để tuân thủ phương châm
về chất.
? Chỉ ra những tình huống tương tự trong c/sống.
à Ví dụ: 
- Bạn có biết nhà thầy hiệu trưởng ở đâu không?
- Nhà thầy ở phường Nông Trang.
* Ví dụ 3: Tình huống: Bác sỹ nói với một người
mắc bệnh nan y (SGK37).
? Phương châm hội thoại nào có thể không được
tuân thủ? Vì sao bác sỹ phải làm như vậy?
à Phương châm về chất không được tuân thủ
vì bác sỹ muốn bệnh nhân không vì tình trạng
sức khoẻ của mình mà bi quan. Vì vậy cần phải
động viên người bệnh lạc quan, tin tưởng vào
một tương lai tốt đẹp: Đó là có thể chữa được
bệnh. Như vậy bác sỹ đã làm một việc rất nhân
đạo và rất cần thiết.
? Nêu thêm 1 ình huống tương tự trong cuộc sống?
à Ví dụ: Người chiến sỹ khi không may bị sa 
vào tay giặc, không thể khai báo hết sự thật về
đơn vị mình.
Hoặc khi nhận xét về hình thức hoặc tuổi tác của
người đối thoại, ta không thể nói họ sấu xí hay
già trước tuổi.
? Qua ví dụ trên, em hãy cho biết nguyên nhân 
của việc không tuân thủ phương châm hội thoại
ở đây là gì?
à Do người nói phải ưu tiên cho một phương
châm hội thoại hoặc một yêu cầu khác quan
trong hơn.
* Ví dụ 4: Câu nói “Tiền bạc chỉ là tiền bạc”
? Người nói câu nói này có phải không tuân thủ
phương châm về lượng không?
à Xét về nghĩa tường minh thì câu nói này 
không tuân thủ phương châm về lượng (Không
cung cấp thêm thông tin gì).
- Xét về hàm ý: Có nghĩa là: Tiền bạc chỉ là
phương tiện để sống, chứ không phải là mục
đích cuối cùng của con người.
à Răn dạy con người không nên chạy theo tiền
bạc mà quên đi nhiều thứ khác quan trọng hơn.
? Hãy tìm thêm những câu nói tương tự?
Ví dụ: Em là em, anh vẫn cứ là anh (Xuân Diệu).
 Nó là con của bố nó mà...
? Qua ví dụ trên, hãy cho biết nguyên nhân nào
khiến người nói không tuân thủ phương châm 
hội thoại?
à Muốn gây sự chú ý, để người nghe hiểu câu 
nói theo một hàm ý nào đó.
? Qua các ví dụ, tình huống trên, hãy cho biết 
những trường hợp nào không tuân thủ phương
châm hội thoại?
- Một học sinh đọc ghi nhớ (SGK).
I- Quan hệ giữa phương châm hội
thoại và tình huống giao tiếp:
Việc vận dụng phương châm hội
thoại phải phù hợp với đặc điểm
của tình huống giao tiếp (Nói với
ai? Nói khi nào? Nói ở đâu? Nói 
để làm gì?).
 *Ghi nhớ: (SGK36).	
II- Những trường hợp không tuân
thủ phương châm hội thoại:
Có thể bắt nguồn từ các nguyên
nhân:
- Người nói vô ý, vụng về, thiếu
văn hoá giao tiếp.
- Người nói phải ưu tiên cho một
phương châm hội thoại hoặc một
yêu cầu khác quan trọng hơn.
- Người nói muốn gây một sự chú
ý để người nghe hiểu câu nói theo
một hàm ý nào đó.
*Ghi nhớ (SGK37).
*Hoạt động 4:
- Một học sinh đọc yêu cầu bài tập.
- Hướng dẫn học sinh lầm bài tập.
- Trình bày trước lớp.
- Học sinh khác nhận xét.
- Giáo viên đánh giá.
- Hướng dẫn học sinh làm bài tập.
- Trình bày trước lớp.
III-Luyện tập:
1-Bài tập 1 (SGK38)
- Câu trả lời của ông bố không tuân thủ phương
châm hội thoại, phương châm cách thức, vì một
đứa bé 5 tuổi không thể nhận biết được “Tuyển 
tập...” để nhờ đó mà tìm được quả bóng. Cách
nói của ông bố với cậu bé là không rõ (Đối với
người khác thì có thể đây là câu nói có thông
tin rất rõ ràng).
2-Bài tập 2 (SGK38)
- Thái độ và lời nói của chân, tay, tai, mắt, miệng
đã vi phạm phương châm lịch sự.
- Việc không tuân thủ phương châm lịch sự ở
đây là không có lý do chính đáng (Dựa vào nội
dung câu chuyện).
4-Củng cố:
+ Quan hệ giữa phương châm hội thoại với tình
huống giao tiếp,
+ Những trường hợp không tuân thủ phương
châm hội thoại.
5- Hướng dẫn về nhà.
- Học bài và xem lại các bài tập.
- Làm bài tập 1, 3, 5- Sách “Một số kiến thức...”
Bài tập: Câu: “Nói Sơn Tây chết cây Hà Nội”
à Thể hiện phương châm lịch sự (Khen người giao tiếp với mình có cách nói, khoa nói tốt, 
đạt hiệu quả giao tiếp cao).
=> Vi phạm phương châm về chất (Không có 
bằng chứng sát thực).
- Chuẩn bị tốt cho giờ viết bài Tập làm văn số 1.