Chuyên đề Dạy học tích cực thông qua thí nghiệm bằng nhóm nhỏ

TRƯỜNG THCS TRẦN CAO VÂN	CHUYÊN ĐỀ HOÁ HỌC NĂM HỌC 2011-2012
Tổ Lý – Hoá	
DẠY HỌC TÍCH CỰC THÔNG QUA THÍ NGHIỆM BẰNG NHÓM NHỎ
I/ ĐẶT VẤN ĐỀ:
Trong đổi mới phương pháp học tập hiện nay, phương pháp học tập hợp tác theo nhóm nhỏ có một vai trò quan trọng trong việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực nói riêng và việc nâng cao dạy học nói chung. Tuy nhiên, hiện nay chúng ta vẫn chưa thực sự coi trọng việc tổ chức thực hiện phương pháp học tập hợp tác theo nhóm nhỏ. Mặt khác, Hoá học là môn khoa học thực nghiệm nên trong dạy- học Hoá học không thể thiếu việc làm thí nghiệm. Vậy làm thí nghiệm trong dạy học Hoá học như thế nào cho có hiệu quả trong lúc tổ chức hoạt động theo nhóm.
 II/ GIẢI QUYÊT VẤN ĐỀ:
Trước tình hình trên, trong thời gian qua, chúng tôi đã tổ chức cho học sinh tham gia học tập theo nhóm nhỏ để thể hiện vai trò của HS trong tiết học. Ở đây cho nhóm HS nghiên cứu thí nghiệm để rút ra kết luận về tính chất của chất, giải quyết 1 vấn đề của bài học.
- Phân nhóm hợp tác:
+ Về lý thuyết, chúng ta có thể chia HS theo nhiều loại nhóm khác nhau: Lớn, nhỏ; cùng dãy bàn; chia theo tổ; cặp đội; theo biểu tượng v.v... trong một tiết cũng có thể thay đổi nhiều nhóm khác nhau.
+ Trong thực tế hiện nay, theo chúng tôi thường chia nhóm theo vị trí ngồi gần nhau: 3 bàn trong cùng một dãy với số học sinh khoảng 4-6 em. Ngoài ra để tạo điều kiện cho học sinh mở rộng việc hợp tác, chúng tôi chía nhóm ngẫu nhiên theo ý đồ của giáo viên. Như vậy trong lớp thường xuyên có 8 nhóm học sinh 
- Cơ cấu của nhóm:
+ Với nhóm như trên chúng tôi cho các em luân phiên nhau làm trưởng nhóm và thư ký để ghi chép lại những nội dung thảo luận, trình bày kết quả thảo luận
+ Trong một số trường hợp, chúng tôi chuyển một số em ở nhóm này sang nhóm khác nhằm cân bằng trình độ giữa các nhóm
- Tổ chức hoạt động:
+ Sau khi đã chia nhóm, phân công nhiệm vụ cho từng thành viên, chuẩn bị đầy đủ dụng cụ và hoá chất, giáo viên hướng dẫn cho học sinh tiến hành làm thí nghiệm: Nhóm trưởng thực hiện các thao tác, các thành viên quan sát, thảo luận với nhau về hiện tượng xảy ra rồi rút ra kết luận và viết phương trình của phản ứng hoá học đã xảy ra.
+ Đại diện nhóm mô tả lại thí nghiệm và kết luận của nhóm mình trước tập thể lớp. Các nhóm khác điều chỉnh, bổ sung và cuối cùng giáo viên kết luận.
+ Có thể cho mỗi nhóm làm một thí nghiệm riêng biệt nhưng cũng có thể cho tất cả các nhóm cùng làm một thí nghiệm và so sánh kết quả với nhau hoặc một nhóm cùng làm nhiều thí nghiệm.
+ Ví dụ1: Nhóm HS nghiên cứu tính chất chung của axit thông qua nghiên cứu dung dịch H2SO4 tác dụng với Cu(OH)2 và NaOH.
Trong hoạt động này, nhóm trưởng phân công một thành viên làm thí nghiệm với bazơ tan, thành viên kia làm thí nghiệm với bazơ không tan. Cả nhóm quan sát 2 thí nghiệm. Thư ký ghi chép lại kết quả báo cáo.
Ở thí nghiệm 1, một thành viên nhỏ từ từ dung dịch H2SO4 vào ống nghiệm đựng Cu(OH)2 cho đến dư. Ở thí nghiệm 2, một thành viên nhỏ từ từ dung dịch H2SO4 vào ống nghiệm đựng dung dịch NaOH có vài giọt phenolphtalein cho đến dư. Các thành viên quan sát, trao đổi với nhau về nội dung mô tả hiện tượng xảy ra, xác định chất tạo thành và viết các PTHH.
Trưởng nhóm hoặc một thành viên báo cáo kết quả trước tập thể lớp, giáo viên kết luận.
+ Ví dụ 2: Thí nghiệm nghiên cứu phản ứng của sắt với dung dịch muối.
Cho mỗi nhóm chuẩn bị 2 đinh sắt (mới), 2 ống nghiệm đựng 2 dung dịch MgCl2 và CuSO4. Sau khi giáo viên nêu vấn đề cần giải quyết qua thí nghiệm naùy, thì nhóm trưởng cho tiến hành thí nghiệm: Bỏ từng đinh sắt vào mỗi ống nghiệm, các thành viên khác quan sát sau đó trao đổi cùng nhau về mô tả hiện tượng: Ống nghiệm (1) không có hiện tượng gì xảy ra, ống nghiệm (2) đinh sắt được phủ một lớp màu đỏ, màu xanh của dung dịch nhạt dần. Nhóm đi đến kết luận: Fe không tác dụng với dd MgCl2, Fe tác dụng với dd CuSO4 tạo thành Cu màu đỏ và dd FeSO4:
Fe + CuSO4 → FeSO4 + Cu↓
Sau các báo cáo và giải thích của các nhóm, giáo viên kết luận: Sắt tác dụng với dung dịch muối của kim loại hoạt động yếu hơn (đứng sau Fe trong dãy hoạt động hoá học) tạo thành muối sắt (II) và giải phóng kim loại trong muối.
- Trong quá trình học sinh làm thí nghiệm, giáo viên cần hướng dẫn thêm, đi xuống từng nhóm nhắc nhở, hỗ trợ các em làm việc. Đặc biệt chú ý việc lắp đặt dụng cụ, cách tiến hành để thí nghiệm đảm bảo an toàn, có kết quả.
Một số lưu ý khi cho HS thảo luận nhóm:
+ Phải để cho các em luân phiên nhau làm nhóm trưởng.
+ Phải buộc tất cả cùng hoạt động, tham gia đóng góp ý kiến.
+ Chỉ thay đổi nhóm 1 lần trong một tiết học (nếu có nhiều lần thảo luận nhóm)
+ Học sinh chỉ làm những thí nghiệm đơn giản, ít nguy hiểm
III/ KẾT LUẬN:
Thực hiện chuyên đề này, bước đầu chúng tôi đã tạo được bầu không khí phấn khởi, thân thiện, dân chủ trong lớp học, học sinh thấy ró vai trò của mình đối với lớp, với bạn, phát huy tính tích cực chủ động của HS trong việc lĩnh hội kiến thức, rèn luyện kỹ năng bộ môn.
Nếu thực hiện tốt chuyên đề này, không những góp phần đổi mới phương pháp dạy học, mà còn thiết thực thực hiện chủ trương xây dựng trường học thân thiện mà Bộ mới đề ra.
Tuy nhiên trong quá trình thực hiện chuyên đề cũng như việc tổng kết chúng tôi không tránh khỏi những thiếu sót. Mong các thầy cô, ban giám hiệu nhà trường góp ý để chúng tôi hoàn thiện hơn bản chuyên đề cũng như thực hiện nó tốt hơn trong giảng dạy.
Nam phước, ngày 3 tháng 11 năm 2011
Người thực hiện
Trần Thị Phúc