Bài giảng Đại cương về polime (tiết 3)

ĐẠI CƯƠNG VỀ POLIME 
I – KHÁI NIỆM, PHÂN LOẠI VÀ DANH PHÁP
1. Khái niệm
Polime là những hợp chất có phân tử khối rất lớn do nhiều đơn vị nhỏ (gọi là mắt xích) liên kết với nhau.Ví dụ: 
do các mắt xích –NH –[CH2]6 –CO– liên kết với nhau tạo nên Hệ số n được gọi là hệ số polime hóa hay độ polime hóa. Các phân tử tạo nên từng mắt xích của polime được gọi là monome 
2. Phân loại 
a) Theo nguồn gốc:
b) Theo cách tổng hợp: 
c) Theo cấu trúc: (xem phần II) 
3. Danh pháp 
- Poli + tên của monone (nếu tên monome gồm 2 từ trở lên hoặc từ hai monome tạo nên polime thì tên của monome phải để ở trong ngoặc đơn) 
- Một số polime có tên riêng (tên thông thường). Ví dụ:   
II – CẤU TRÚC
1. Các dạng cấu trúc mạch polime
a) Mạch không phân nhánh. Ví dụ: polietilen, amilozơ 
b) Mạch phân nhánh. Ví dụ: amilopectin, glicogen 
c) Mạch mạng lưới. Ví dụ: cao su lưu hóa, nhựa bakelit 
2. Cấu tạo điều hòa và không điều hòa 
a) Cấu tạo điều hòa: các mắt xích nối nhau theo một trật tự nhất định (chẳng han theo kiểu đầu nối đuôi). Ví dụ: 
b) Cấu tạo không điều hòa: các mắt xích nối với nhau không theo trật tự nhất định (chẳng hạn theo kiểu đầu nối đầu, chỗ thì đầu nối với đuôi). Ví dụ: 
III – TÍNH CHẤT VẬT LÍ 
Hầu hết polime là chất rắn, không bay hơi, không có nhiệt độ nóng chảy xác định, một số tan trong các dung môi hữu cơ. Đa số polime có tính dẻo, một số polime có tính đàn hồi, một số có tính dai, bền, có thể kéo thành sợi 
IV – TÍNH CHẤT HÓA HỌC 
1. Phản ứng giữ nguyên mạch polime 
a) Poli(vinyl axetat) (PVA) tác dụng với dung dịch NaOH:
b) Cao su thiên nhiên tác dụng với HCl: 
                                                                                                         Cao su hiđroclo hóa 
c) Poli(vinyl clorua) (PVC) tác dụng với Cl2: (giả sử cứ 2 mắt xích thế 1 nguyên tử clo) 
                                                                                   Tơ clorin 
2. Phản ứng phân cắt mạch polime 
a) Phản ứng thủy phân polieste: 
b) Phản ứng thủy phân polipeptit hoặc poliamit: 
                                        Nilon – 6 
c) Phản ứng thủy phân tinh bột, xenlulozơ 
d) Phản ứng nhiệt phân polistiren 
3. Phản ứng khâu mạch polime 
a) Sự lưu hóa cao su: 
Khi hấp nóng cao su thô với lưu huỳnh thì thu được cao su lưu hóa. Ở cao su lưu hóa, các mạch polime được nối với nhau bởi các cầu –S–S– (cầu đisunfua)
b) Nhựa rezit (nhựa bakelit): 
Khi đun nóng nhựa rezol thu được nhựa rezit, trong đó các mạch polime được khâu với nhau bởi các nhóm –CH2– (nhóm metylen) 
Polime khâu mạch có cấu trúc mạng không gian do đó trở nên khó nóng chảy, khó tan và bền hơn so với polime chưa khâu mạch 
V – ĐIỀU CHẾ 
Có thể điều chế polime bằng phản ứng trùng hợp hoặc trùng ngưng 
1. Phản ứng trùng hợp 
a) Khái niệm: 
- Trùng hợp là quá trình kết hợp nhiều phân tử nhỏ (monome), giống nhau hay tương tự nhau thành phân tử rất lớn (polime) 
- Điều kiện cần về cấu tạo của monome tham gia phản ứng trùng hợp phải có là: 
+ Liên kết bội. Ví dụ: CH2 = CH2, CH2 = CH–C6H5 
+ Hoặc vòng kém bền: Ví dụ: 
b) Phân loại: 
- Trùng hợp chỉ từ một loại monome tạo homopolime. Ví dụ:
- Trùng hợp mở vòng. Ví dụ: 
                                                                                                            Nilon – 6 (tơ capron) 
- Trùng hợp từ hai hay nhiều loại monome (gọi là đồng trùng hợp) tạo copolime. Ví dụ: 
                                                                                                                  Poli(butađien – stiren) (cao su buna – S) 
2. Phản ứng trùng ngưng 
a) Khái niệm: 
- Trùng ngưng là quá trình kết hợp nhiều phân tử nhỏ (monome) thành phân tử lớn (polime) đồng thời giải phóng những phân tử nhỏ khác (như H2O) 
- Điều kiện cần để có phản ứng trùng ngưng là: các monome tham gia phản ứng trùng ngưng phải có ít nhất hai nhóm chức có khả năng phản ứng để tạo được liên kết với nhau 
b) Một số phản ứng trùng ngưng: 
                axit ε-aminocaproic                                     Nilon – 6 (tơ capron) 
                     axit ω-aminoenantoic                                  Nilon – 7 (tơ enan) 
                                                                                                                                       Nhựa rezol
 VẬT LIỆU POLIME 
I – CHẤT DẺO
1. Khái niệm 
- Chất dẻo là những vật liệu polime có tính dẻo
- Tính dẻo là tính bị biến dạng khi chịu tác dụng của nhiệt, áp lực bên ngoài và vẫn giữ nguyên được sự biến dạng đó khi thôi tác dụng
- Có một số chất dẻo chỉ chứa polime song đa số chất dẻo có chứa thành phần khác ngoài polime bao gồm chất độn (như muội than, cao lanh, mùn cưa, bột amiăng, sợi thủy tinhlàm tăng một số tính năng cần thiết của chất dẻo và hạ giá thành sản phẩm) và chất dẻo hóa (làm tăng tính dẻo và dễ gia công hơn) 
2. Một số polime dùng làm chất dẻo 
a) Polietilen (PE) 
PE là chất dẻo mềm, được dùng làm màng mỏng, bình chứa, túi đựng 
b) Poli(vinyl clorua) (PVC)
PVC là chất dẻo cứng, cách điện tốt, bền với axit, được dùng làm vật liệu điện, ống dẫn nước, da giả
c) Poli(metyl metacrylat) (thủy tinh hữu cơ PEXIGLAS) 
Poli(metyl metacrylat) là chất dẻo cứng, trong suốt, không vỡnên được gọi là thủy tinh hữu cơ. Dùng để chế tạo kính máy bay, ô tô, kính bảo hiểm, dùng làm răng giả 
d) Poli(phenol – fomanđehit) (PPF) (xem thêm bài đại cương về polime) 
PPF có ba dạng: nhựa novolac, nhựa rezol, nhựa rezit 
Nhựa novolac: 
- Đun nóng hỗn hợp fomanđehit và phenol lấy dư với xúc tác axit được nhựa novolac mạch không phân nhánh (cầu nối metylen –CH2– có thể ở vị trí ortho hoặc para) 
- Nhựa nhiệt dẻo, dễ nóng chảy, tan trong một số dung môi hữu cơ, dùng để sản xuất vecni, sơn 
Nhựa rezol: 
- Đun nóng hỗn hợp phenol và fomanđehit theo tỉ lệ mol 1 : 1,2 có xúc tác kiềm. Nhựa rezol không phân nhánh, một số nhân phenol có gắn nhóm –CH2OH ở vị trí số 4 hoặc 2 
- Nhựa nhiệt rắn, dễ nóng chảy, tan trong nhiều dung môi hữu cơ dùng để sản xuất sơn, keo, nhựa rezit 
Nhựa rezit (nhựa bakelit): 
- Đun nóng nhựa rezol ở 150oC được nhựa rezit (hay nhựa bakelit) có cấu trúc mạng lưới không gian 
- Không nóng chảy, không tan trong nhiều dung môi hữu cơ, dùng sản xuất đồ điện, vỏ máy 
3. Khái niệm về vật liệu compozit 
Khi trộn polime với chất độn thích hợp thu được vật liệu mới có độ bền, độ chịu nhiệttăng lên so với polime thành phẩm. Đó là vật liệu compozit 
- Chất nền (polime): có thể dùng nhựa nhiệt dẻo hay nhựa nhiệt rắn 
- Chất độn: phân tán (nhưng không tan) vào polime. Chất độn có thể là: sợi (bông, đay, amiăng, sợi thủy tinh) hoặc chất bột (silicat, bột nhẹ (CaCO3), bột tan (3MgO.4SiO2.2H2O)) 
II – TƠ 
1. Khái niệm 
Tơ là những vật liệu polime hình sợi dài và mảnh với độ bền nhất định 
2. Phân loại
 3. Một số loại tơ tổng hợp thường gặp 
a) Tơ poliamit (có nhiều nhóm amit –CO–NH–) 
b) Tơ polieste (có nhiều nhóm este)
c) Tơ vinylic (có nhiều nhóm polivinyl) 
III – CAO SU 
1. Khái niệm 
- Cao su là vật liệu polime có tính đàn hồi 
- Tính đàn hồi là tính biến dạng khi chịu lực tác dụng bên ngoài và trở lại dạng ban đầu khi lực đó thôi tác dụng 
- Có hai loại cao su: cao su thiên nhiên và cao su tổng hợp 
2. Cao su thiên nhiên (polime của isopren) 
a) Cấu trúc: 
- Công thức cấu tạo:    n = 1500 – 15000 
- Tất cả các mắt xích isopren đều có cấu hình cis như sau:
b) Tính chất và ứng dụng: 
- Cao su thiên nhiên lấy từ mủ cây cao su, đàn hồi tốt (nhờ cấu trúc cis điều hòa), không dẫn nhiệt và điện, không thấm khí và nước, không tan trong nước, etanolnhưng tan trong xăng và benzen 
- Cao su thiên nhiên cho phản ứng cộng H2, Cl2, HCl, đặc biệt là cộng lưu huỳnh tạo cao su lưu hoá có tính đàn hồi, chịu nhiệt, lâu mòn, khó tan trong dung môi hơn cao su không lưu hóa. 
3. Cao su tổng hợp 
a) Cao su buna, cao su buna –S và cao su buna –N :
- Cao su buna có tính đàn hồi và độ bền kém cao su thiên nhiên. Khi dùng buta-1,3-đien ở 10oC, polime sinh ra chứa 77% đơn vị trans-1,4 và 7% đơn vị cis-1,4 (còn lại là sản phẩm trùng hợp 1,2). Còn ở 100oC sinh ra polime chứa 56% đơn vị trans-1,4 và 25% đơn vị cis-1,4 (còn lại là sản phẩm trùng hợp 1,2) 
                                                                                                                                    Cao su buna – S 
- Cao su buna –S có tính đàn hồi cao
                                                                                                                                       Cao su buna –N 
- Cao su buna – N có tính chống dầu tốt 
b) Cao su isopren 
- Trùng hợp isopren có hệ xúc tác đặc biệt, ta được poliisopren gọi là cao su isopren, cấu hình cis chiếm ≈ 94 %, gần giống cao su thiên nhiên
- Ngoài ra người ta còn sản xuất policloropren và polifloropren. Các polime này đều có đặc tính đàn hồi nên được gọi là cao su cloropren và cao su floropren. Chúng bền với dầu mỡ hơn cao su isopren
IV – KEO DÁN 
1. Khái niệm
Keo dán là vật liệu polime có khả năng kết dính hai mảnh vật liệu giống nhau hoặc khác nhau mà không làm biến đổi bản chất các vật liệu được kết dính 
2. Phân loại 
a) Theo bản chất hóa hoc: 
- Keo vô cơ (thủy tinh lỏng) 
- Keo hữu cơ (hồ tinh bột, keo epoxi) 
b) Dạng keo:
- Keo lỏng (hồ tinh bột) 
- Keo nhựa dẻo (matit) 
- Keo dán dạng bột hay bản mỏng 
3. Một số loại keo dán tổng hợp thông dụng 
a) Keo dán epoxi: gồm 2 hợp phần: 
- Polime làm keo có chứa hai nhóm epoxi ở hai đầu 
- Chất đóng rắn thường là các triamin như H2NCH2CH2NHCH2CH2NH2 
b) Keo dán ure – fomanđehit 
                                                                                                         Poli(ure – fomanđehit) 
4. Một số loại keo dán tự nhiên a) Nhựa vá săm: là dung dịch dạng keo của cao su thiên nhiên trong dung môi hữu cơ như toluen b) Keo hồ tinh bột: là dung dịch hồ tinh bột trong nước nóng, dùng làm keo dán giấy