Tài liệu Tập huấn tư vấn cá nhân về khám phá, lựa chọn, và phát triển nghề nghiệp cho học sinh trung học - Hồ Phụng Hoàng

ng tin về kinh nghiệm của những người đi trước 
- Nguồn: 
 Những người thân trong gia đình, họ hàng 
 Những người làm trong nghề mà HS đang thích đi theo: 
 Tham gia các khóa học ngắn hạn có liên quan tới chủ đề nghề nghiệp mà HS 
đang thích 
 Tham gia hoạt động ngoại khoá 
 Tham gia tình nguyện viên cho các công ty, các phong trào 
 35 
III. Tìm hiểu thế giới nghề nghiệp 
1. Thế giới nghề nghiệp là gì? 
Sau khi có đựơc nhận thức bản thân, thì điều quan trọng tiếp theo là học sinh phải tìm 
hiểu về thế giới nghề nghiệp, bắt đầu là các nghề có ở quanh em, nghề từ gia đình, nghề 
trong lối xóm mà em sống, nghề có ở phố phường, thành thị, đến quốc gia, và quốc tế. Trong 
lĩnh vực tìm hiểu về thế giới nghề nghiệp, vai trò của các nhà quản lý rất quan trọng để giúp 
thiết lập các quan hệ với các công ty, doanh nghiệp nhằm tạo nên những hoạt động: nói 
chuyện, tham quan, giao lưu để HS tìm hiểu thêm về nghề nghiệp. 
Lỗi thông thường mà chúng ta hay mắc phải khi nói đến chủ đề tìm hiểu thế giới nghề 
nghiệp này là: 
- Chúng ta thường quên đi các nguồn lực địa phương ngay bên cạnh, đó là các nhà 
máy, các công ty v.v. . Họ quan tâm rất nhiều đến giáo dục, nhưng họ cần các nhà giáo làm 
cây cầu nối giữa họ và các học sinh, người lao động tương lai của họ. 
- Chúng ta không chủ động tìm hiểu và tạo quan hệ với các chủ doanh nghiệp ở 
trong vùng vì ngại, vì bận, và vì chưa hiểu họ. 
- Chúng ta nhìn ngành nghề một cách nguyên tắc, đặt chúng trong những cái hộp 
với tựa đề, „kỹ sư, bác sĩ, công nhân,‟ mà không nhìn các nghề nghiệp ở dạng đơn giản hơn, 
như là những công việc với các kỹ năng như “tư duy, tương tác, tiếp xúc với máy móc, ” 
và sở thích “thiên về tiếp xúc với người hơn vật, thích thú sáng tạo, ”. Tương tự như việc 
các bà nội trợ nhìn các món ăn đẹp đẽ trong nhà hàng như “gà xào nấm đông cô, cơm chiên 
thập cẩm” mà quên đi rằng thành phần tạo ra chúng rất đơn giản chỉ là gà, nấm đông cô, 
cơm, rau, tỏi, vv. 
2. Làm cách nào để tăng nhận thức về thế giới nghề nghiệp? 
- Thế giới nghề nghiệp quanh em 
Sau khi đã hiểu rõ hơn về bản thân trong bốn yếu tố: sở thích, khả năng, cá tính, và 
giá trị, học sinh có thể bắt đầu tìm hiểu về thế giới nghề nghiệp quanh mình. Dựa theo lý 
thuyết hệ thống thì trước tiên HS nên tìm hiểu những nghề nghiệp của những người sống gần 
mình nhất, rồi sao đó tìm ra xung quanh. Ví dụ, nếu như cha mẹ HS làm trong ngân hàng, 
thì các em nên tìm hiểu thông tin từ phụ huynh qua những câu chuyện hàng ngày của họ về 
công việc, đến thăm cơ quan nơi họ làm việc, trò chuyện với đồng nghiệp của họ, để tăng 
thêm hiểu biết về công việc hàng ngày của họ. 
Các em nên tìm hiểu những nghề nghiệp trong gia đình mình có, sau đó tới nghề 
nghiệp ở họ hàng như cô chú, anh chị, dì cậu, nội ngoại hai bên, và bạn bè của họ. Các em 
có thể dùng những câu hỏi tường thuật ở phụ lục IV cho mục đích này. Khi trò chuyện để 
tìm hiểu thông tin về nghề nghiệp, điều quan trọng là các em hãy xem đó như là một câu 
chuyện hay để mình lắng nghe và học hỏi. Hãy nghe chăm chú những chuyện bên lề, hãy 
nghe cảm xúc của người kể, lắng nghe để hiểu giấc mơ của họ, những khao khát và thất 
vọng của họ, và từ đó hiểu thêm về thực tế nghề nghiệp. Trong quá trình thu thập thông tin 
về nghề nghiệp, các em luôn suy ngẫm và có sự so sánh giữa câu chuyện nghề nghiệp mình 
đang được nghe với nhận thức bản thân để đánh giá xem công việc mà ba mẹ mình hay đồng 
nghiệp ba mẹ mình đang làm có phù hợp với sở thích, khả năng, cá tính, và giá trị sống 
 36 
không. Mục tiêu cuối cùng là chúng ta muốn học sinh tập được thói quen nhạy cảm với 
tất cả tin tức và kiến thức liên quan đến thế giới nghề nghiệp, và đưa những kiến thức này 
về gần với bản thân, để cuối cùng tìm ra chọn lựa ngành học, trường học, hay nghề học phù 
hợp với bản thân mình nhất. 
Ví dụ cụ thể: 
Học sinh lớp 12 phỏng vấn người lao động đang làm việc trong vị trí quản lý khu 
nghỉ dưỡng (resort). Học sinh này có mơ ước đi theo ngành quản lý nhà hàng khách sạn. 
Học sinh (HS): Thưa chị, hiện tại chị đang công tác ở vị trí nào? 
Người lao động (NLĐ): Chị đang là quản lý của một khu nghỉ dưỡng tại Mũi Né. 
HS: Công việc hang ngày của chị là gì ạ? 
NLĐ: Ồ, đủ thứ việc em ơi. Chị phải làm việc với các bộ phận khác nhau, từ lễ tân 
đến làm phòng, từ nhà bếp cho đến bảo vệ, ở đâu cần là chị phải có mặt. 
HS: Vậy một ngày của chị làm việc mấy tiếng? 
NLĐ: Tùy em ạ, nhưng trung bình là 10 đến 12 tiếng? 
HS: Nhiều vậy hả chị? 
NLĐ: Ừ, nhiều vậy đó. Chưa kể có những dịp lễ, làm gần như cả ngày đêm luôn. 
HS: Chị thích nhất phần việc nào trong ngày? 
NLĐ: Chị thích nhất lúc giao tiếp với khách hàng, những người đến ở khu nghỉ 
dưỡng, và thấy họ vui vẻ. Chị thích nhìn họ vui vẻ khi ở khu nghỉ dưỡng nơi mình quản 
lý, khi họ thích thức ăn ngon, khi họ khen nhân viên lịch sự. Chị cũng thích làm việc với 
các nhân viên nữa. 
HS: Chị không thích nhất phần nào trong công việc mình? 
NLĐ: Chị ghét nhất là phần báo cáo cho Sếp, phải thu thập dữ liệu, ngồi xuống 
viết báo cáo rất mệt. Chị cũng sợ nhất phải làm việc với bên thuế hay những gì liên quan 
đến chính quyền như là kiểm tra phòng đột xuất, tạm trú của khách, v.v. 
HS: Vậy theo chị, nếu em muốn theo nghề của chị, thì em cần có những kỹ năng 
gì là quan trọng nhất? 
NLĐ: À, chị nghĩ đầu tiên phải có sức khỏe tốt, sau đó là khả năng giao tiếp với 
người lạ, khả năng quản lý nhân sự, khả năng tiếp khách hàng, khả năng làm việc dưới áp 
lực cao, nhất là trong việc vượt chỉ tiêu lượng phòng bán được, khả năng quản lý tài 
chính kế toán, và quan trọng nhất là em phải thích lĩnh vực này, nếu không sẽ nản lòng 
nhanh lắm. 
HS: Nhiều vậy hả chị? Em cứ tưởng làm quản lý khách sạn được đi du lịch nhiều, 
công việc nhàn hà, chứ đâu nghĩ là sẽ khổ như vậy. 
NLĐ: Khổ lắm em ơi! Người ngoài chỉ thấy vẻ đẹp của khách sạn và khu nghỉ 
dưỡng, đâu biết ở đằng sau hậu trường, để có cái đẹp đó thì nhân viên cực khổ bao nhiêu. 
Em mà làm bên dọn phòng sẽ hiểu, thường xuyên phải ngửi mùi hôi vì phải dọn dẹp ga 
trải giường, khăn tắm, giặt và phơi đồ, rồi lau dọn phòng, vv. Không có sức khỏe không 
làm nổi đâu. 
HS: Dạ, em cám ơn chị nhiều. Em nghe chị kể xong mới biết là mình không thích 
 37 
hợp nghề này lắm. Với lại những gì em tưởng tượng về công việc quản lý khách sạn khác 
hẳn với những gì chị kể cho em. 
NLĐ: Ừ, vậy tốt. Phải tìm hiểu thực tế mới biết rõ em ạ. 
Một vài hoạt động mà các trường có thể giúp học sinh tăng thêm nhận thức về thế 
giới nghề nghiệp là: 
 Tổ chức những cuộc thảo luận toàn trường hay theo khối về nghề nghiệp quanh ta, 
mời những vị khách mời thân thuộc và gần gũi với các em, là cha mẹ hay anh chị trong gia 
đình một số em đang công tác ở nhưng công việc tốt, vị trí cao, và bề dày kinh nghiệm sâu. 
Điều cần chú ý là chúng ta phải hiểu rõ người khách mời trước khi tổ chức hoạt động. 
Những đặc điểm khách mời nên có để buổi thảo luận thành công là: khả năng nói trước đám 
đông, tầm nhìn rộng, tâm huyết với giới trẻ đặc biệt trong việc giáo dục hướng nghiệp, đam 
mê và giỏi trong công việc họ đang làm, và thích truyền đạt kiến thức. Trong những buổi 
thảo luận này, vai trò người dẫn chương trình không kém phần quan trọng. Họ phải hiểu rõ 
vị khách mời, hiểu rõ mục tiêu buổi thảo luận, để đưa ra những câu hỏi hay lời dẫn khẻo léo 
nhằm giúp học sinh hiểu rõ thêm về thế giới nghề nghiệp quanh các em. 
 Tổ chức cuộc thi viết hay hùng biện trong dịp lễ lớn như Ngày Hiến Chương Nhà 
Giáo về đề tài liên quan đến hướng nghiệp, đặc biệt về thế giới nghề nghiệp, nhằm mục đích 
tạo nên niềm hứng khởi trong các em về tương lai. 
- Thế giới nghề nghiệp ở cấp quốc gia và quốc tế 
Sau khi có cái nhìn gần và cụ thể về những nghề nghiệp quanh mình, học sinh nên bắt 
đầu tìm hiểu về các nghề nghiệp khác ở tầm quốc gia và quốc tế, những nghề nghiệp mà có 
thể các em chưa từng nghe qua bao giờ. Các em có thể tìm hiểu qua mạng, dùng những 
công cụ tìm kiếm như google hay yahoo là một cách dễ làm nhất cho các em HS nếu điều 
kiện cho phép. Chỉ cần một câu hỏi đơn giản như “nghề nào hiện đang là nghề nóng nhất tại 
Việt Nam?” Là các em có thể đọc được rất nhiều thông tin khác nhau từ những nguồn khác 
nhau. Khi sử dụng mạng, điều quan trọng nhất là các em phải biết chắc lọc thông tin 
để không nghe một chiều, và chỉ dùng nó nhƣ một trong các nguồn tin, chứ không nên 
dùng mạng nhƣ nguồn tài liệu chính. 
Nhà trường có thể hỗ trợ HS bằng cách: 
 Tạo một góc thông tin hướng nghiệp với những tài liệu cập nhật liên quan đến 
nghề nghiệp ở tầm quốc gia và thế giới. 
 Tạo điều kiện cho học sinh có thể dùng máy vi tính vào mạng để tìm hiểu thông 
tin nghề nghiệp dễ dàng. 
Điều mà chúng ta cần chú ý là phần tìm hiểu thế giới nghề nghiệp này chỉ hữu dụng 
trong trường hợp các em đã có căn bản về nhận thức về bản thân, có thể chưa hoàn toàn 
hiểu rõ, nhưng ít ra phải biết đến bốn khái niệm về sở thích, khả năng, cá tính, và giá trị. 
Nếu không, những thông tin về thế giới nghề nghiệp sẽ trở thành thiếu hệ thống, và các lời 
khuyên từ bên ngoài chỉ làm các em thêm lúng túng, giống như đi trong rừng mà thiếu la bàn 
để định hướng. 
 38 
Phụ lục I: KHUNG PHÁT TRIỂN NGHỀ NGHIỆP 
I. Năng lực Hƣớng nghiệp của học sinh 
Khu vực A 
Lớp 9 
Học kiến thức 
Lớp 10 
Vận dụng kiến thức 
Lớp 11 
Hiểu rõ và áp dụng kiến thức 
vào trƣờng hợp của riêng 
mình 
Lớp 12 
Thực hành 
Nhận Thức Bản Thân 
1.Em là ai? 
Tìm hiểu về bản thân 
trong các lĩnh vực sở 
thích, khả năng, cá tính 
và giá trị 
1.1 Học sinh (HS) xây dựng 
kiến thức về bản thân gồm sở 
thích, khả năng, cá tính và giá trị 
1.2. HS có khả năng trình bày 
rõ ràng về sở thích, khả năng, 
cá tính và giá trị của em với 
những người khác. 
HS cũng có thể dùng khả năng 
này để quan sát và biết được 
sở thích, khả năng, cá tính, và 
giá trị của người xung quanh 
em 
1.3. HS có khả năng suy 
ngẫm về sự tương quan giữa 
sở thích, khả năng, cá tính và 
gi