Sách hướng dẫn học tập Triết học Mác - Lênin - Nguyễn Thị Hồng Vân

iên cứu: 
+ Phủ dịnh của phủ định: hình thức “xoáy ốc” của sự phát triển. 
 - Sự phát triển của sự vật thông qua những lần phủ định biện chứng 
tạo ra khuynh hướng phát triển tiến lên không ngừng. 
 - Quy luật phủ định của phủ định biểu thị sự phát triển do mâu thuẫn 
bên trong của sự vật quy định. 
 - Sự phát triển dường như quay trở lại cái cũ nhưng trên cơ sở cao 
hơn là đặc điểm quan trọng nhất của quy luật phủ định của phủ định. 
 - Sự phủ định của phủ định là giai đoạn kết thúc một chu kỳ phát 
triển, đồng thời là điểm xuất phát của một chu kỳ phát triển tiếp theo. Do 
đó, sự phát triển đi lên không phải diễn ra theo đường thẳng mà theo đường 
“xoáy ốc” 
 - Nội dung cơ bản của quy luật 
+ Ý nghĩa phương pháp luận. 
 39
Chương 8: Lý luận nhận thức 
0 Chương 8: LÝ LUẬN NHẬN THỨC 
8.1. GIỚI THIỆU CHUNG 
Lý luận nhận thức nhằm giải quyết mặt thứ hai trong vấn đề cơ bản của 
triết học - trả lời câu hỏi con người có khả năng nhận thức thế giới khách quan 
hay không? Đây là một trong những nội dung cơ bản của triết học, và là một 
trong những trọng tâm của cuộc đấu tranh giữa chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa 
duy tâm trong lịch sử triết học. 
8.2. MỤC ĐÍCH, YÊU CẦU SINH VIÊN CẦN NẮM VỮNG 
 1. Nhận thức là gì? bản chất của nhận thức. 
 2. Chủ thể và khách thể nhận thức. 
 3. Thực tiễn, các loại hình của thực tiễn. Vai trò của thực tiễn đối với 
nhận thức. 
 4. Con đường biện chứng của sự nhận thức chân lý. 
 5. Sự thống nhất giữa lý luận và thực tiễn 
 6. Chân lý và các tính chất của chân lý. 
 7. Các phương pháp nhận thức khoa học. 
8.3. NỘI DUNG 
1. Bản chất của nhận thức 
- Quan niệm về nhận thức của một số trào lưu triết học trước Mác 
- Quan niệm về nhận thức của chủ nghĩa duy vật biện chứng 
- Chủ thể nhận thức và khách thể nhận thức. 
2. Thực tiễn và nhận thức 
- Phạm trù thực tiễn 
- Vai trò của thực tiễn 
- Ý nghĩa phương pháp luận 
 40 
Chương 8: Lý luận nhận thức 
3. Con đường biện chứng của quá trình nhận thức 
- Nhận thức cảm tính và nhận thức lý tính 
- Nhận thức kinh nghiệm và nhận thức lý luận 
- Nhận thức thông thường và nhận thức khoa học 
4. Chân lý 
- Khái niệm về “chân lý” 
- Các tính chất của chân lý. 
- Một số phương pháp nhận thức khoa học 
8.4. CÂU HỎI ÔN TẬP 
1. Phân tích bản chất của nhận thức. 
Gợi ý nghiên cứu: 
+ Các quan điểm triết học khác nhau trả lời vấn đề nhận thức là gì? Con 
người có nhận thức được thế giới hay không? 
+ Lý luận nhận thức của chủ nghĩa Mác dựa trên những nguyên tắc cơ 
bản nào: 
 - Nhận thức là gì? 
 - Những nguyên tắc cơ bản của nhận thức. 
+ Chủ thể nhận thức và khách thể nhận thức, quan hệ gắn bó giữa chủ thể 
nhận thức và khách thể nhận thức. 
2. Thực tiễn là gì? Phân tích vai trò của thực tiễn đối với nhận thức. 
Gợi ý nghiên cứu: 
+ Định nghĩa phạm trù thực tiễn. 
+ Các dạng (hình thức) cơ bản của thực tiễn. 
+ Vai trò của thực tiễn đối với nhận thức. 
 - Thực tiễn là cơ sở, là động lực chủ yếu và trực tiếp của nhận thức. 
 - Thực tiễn là mục đích của nhận thức. 
 - Thực tiễn là tiêu chuẩn của chân lý. 
 41
Chương 8: Lý luận nhận thức 
3. Con đường biện chứng của sự nhận thức chân lý gồm có những giai đoạn 
nào? Thực tiễn giữ vai trò gì trong con đường đó. 
Gợi ý nghiên cứu: 
+ Hai giai đoạn của quá trình nhận thức: 
- Trực quan sinh động (hay nhận thức cảm tính): 
 * Ba hình thức của nhận thức cảm tính: cảm giác, tri giác, biểu 
tượng và mối liên hệ của các hình thức. 
 * Đặc điểm của nhận thức cảm tính: 
 Một là: Đem lại cho ta những hiểu biết còn dừng ở cái bề ngoài, 
cái hiện tượng, cái đơn nhất, ít nhiều còn mang tính ngẫu nhiên 
 Hai là: Những cảm giác, tri giác, biểu tượng tự nó không thẻ nào 
phản ánh, khám phá được những thuộc tính bản chất, những quy luật vận 
động của sự vật. 
- Tư duy trừu tượng (hay nhận thức lý tính). 
 * Những hình thức cơ bản: khái niệm, phán đoán, suy lý và mối liên 
hệ của chúng 
 * Đặc điểm của nhận thức cảm tính: 
 Một là: Là sự phản ánh hiện thực khách quan một cách gián tiếp, 
mang tính trừu tượng và khái quát. 
 Hai là: Đó là sự phản ánh sâu sắc, là sự nhận thức bằng khái niệm. 
Khái niệm là sản phẩm cao nhất của bộ óc con người vì nó phản ánh được 
những thuộc tính bản chất, tính quy luật của sự vật. 
+ Sự thống nhất biện chứng giữa hai giai đoạn nhận thức 
+ Vai trò của thực tiễn trong quá trình nhận thức: 
- Thực tiễn là cơ sở của quá trình ấy và của mỗi giai đoạn trong quá 
trình ấy. 
- Thực tiễn là tiêu chuẩn duy nhất không gì thay thế được trong việc 
đánh giá tính xác thực của những kết luận của nhận thức, của những tri 
thức thu được. 
 42 
Chương 8: Lý luận nhận thức 
- Những kết quả của tư duy trừu tượng phải được thể nghiệm trong 
thực tiễn, một mặt, góp phần hướng dẫn, chỉ đạo thực tiễn; mặt khác, chịu 
sự kiểm tra đánh giá tính xác thực của những tri thức từ chính thực tiễn, từ 
đó để khẳng định, bổ sung, hoàn thiện, phát triển những kết quả nhận thức 
thu được. 
4. Phân tích mối quan hệ giữa tri thức kinh nghiệm và nhận thức lý luận. Ý 
nghĩa phương pháp luận 
Gợi ý nghiên cứu: 
+ Nhận thức kinh nghiệm. 
+ Nhận thức lý luận. 
+ Mối quan hệ biện chứng giữa nhận thức kinh nghiệm và nhận thức lý luận. 
+ Ý nghĩa phương pháp luận trong đấu tranh chống bện kinh nghiệm chủ 
nghĩa và bện giáo điều. 
5. Chân lý là gì? Các tính chất cơ bản của chân lý. 
Gợi ý nghiên cứu: 
+ Khái niệm chân lý. 
+ Các tính chất của chân lý: 
 - Tính khách quan. 
 - Tính cụ thể. 
 - Tính tuyệt đối và tính tương đối. 
 43
Chương 9: Tự nhiên xã hội 
0 Chương 9: TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI 
9.1. GIỚI THIỆU CHUNG 
Sự ra đời của Triết học Mác đã làm cho chủ nghĩa duy vật trở nên hoàn bị 
mở rộng học thuyết ấy từ chỗ nhận thức thế giới tự nhiên đến chỗ nhận thức xã 
hội loài người. Đó thật sự là một cuộc cách mạng trong học thuyết về xã hội, 
một trong những yếu tố chủ yếu của bước ngoặt mà C.Mác và Ph.Ăng Ghen đã 
thực hiện trong triết học. C.Mác và Ph.Ăng ghen đã sử dụng phép biện chứng 
nghiên cứu lĩnh vực xã hội làm cho vai trò của Triết học thay đổi, từ chỗ chủ 
yếu giải thích thế giới sang cải tạo thế giới. 
9.2. MỤC ĐÍCH, YÊU CẦU SINH VIÊN CẦN NẮM VỮNG 
1. Hiểu biết được những vấn đề cơ bản về tự nhiên, xã hội. 
2. Thấy rõ mối quan hệ giữa tự nhiên và xã hội. 
3. Vai trò dân số và môi trường đối với sự phát triển xã hội. 
4. Những vấn đề cấp bách về môi trường sinh thái hiện nay, những hướng 
cơ bản để giải quyết chúng. 
9.3. NỘI DUNG 
1. Xã hội - bộ phận đặc thù của tự nhiên. 
- Khái niệm tự nhiên. 
- Khái niệm xã hội. 
2. Đặc điểm của qui luật xã hội. 
- Tính khách quan. 
- Tính tất yếu và phổ biến. 
- Qui luật xã hội tồn tại và tác động trong những điều kiện nhất 
định. 
- Để nhận thức qui luật xã hội cần có phương pháp khái quát hoá và 
trìu tượng rất cao. 
 44 
Chương 9: Tự nhiên xã hội 
3. Sự tác động qua lại giữa xã hội và tự nhiên. 
- Vai trò của yếu tố tự nhiên và yếu tố xã hội trong hệ thống tự 
nhiên - xã hội. 
- Những yếu tố tác động đến mối quan hệ giữa tự nhiên và xã hội. 
4. Dân số, môi trường trong sự phát triển xã hội. 
- Vai trò của dân số đối với sự phát triển của xã hội. 
- Vai trò của môi trường đối với sự tồn tại và phát triển của xã hội. 
9.4. CÂU HỎI ÔN TẬP 
1. Anh chị hãy cho biết mối quan hệ biện chứng giữa tự nhiên và xã hội. 
Gợi ý nghiên cứu: 
+ Vai trò của yếu tố tự nhiên và yếu tố xã hội trong hệ thống tự nhiên - 
xã hội. 
- Hệ thống tự nhiên - xã hội là gì? 
- Vai trò của yếu tố tự nhiên đối với sự phát triển của xã hội. 
+ Vai trò của yếu tố xã hội trong hệ thống tự nhiên - xã hội (thông qua hoạt 
động lao động sản xuất của con người). 
- Những yếu tố tác động đến mối quan hệ giữa tự nhiên và xã hội. 
- Mối quan hệ giữa tự nhiên và xã hội phụ thuộc vào trình độ phát 
triển của xã hội. 
- Mối quan hệ giữa tự nhiên và xã hội phụ thuộc vào trình độ nhận 
thức và vận dụng qui luật tự nhiên và qui luật xã hội. 
2. Vai trò của dân số và môi trường đối với sự phát triển của xã hội. 
Gợi ý nghiên cứu 
+ Trình bày các khái niệm “Dân số”, các mặt của dân số. 
+ Trình bày các khái niệm “Môi trường”, các mặt của môi trường. 
+ Vai trò của dân số đối với sự phát triển của xã hội. (Khẳng định dân số là 
điều kiện thường xuyên, tất yếu của sự tồn tại và phát triển của xã hội). 
+ Số lượng dân cư, chất lượng dân cư ảnh hưởng thế nào đối với sự phát 
triển xã hội. 
 45
Chương 9: Tự nhiên xã hội 
 - Sự gia tăng dân số, bố trí dân cư có ảnh hưởng gì đến sự phát triển 
của xã hội. 
 - Vai trò của môi trường đối với sự phát triển của xã hội. 
 - Ở trình độ xã hội còn mông muội, môi trường tự nhiên ảnh hưởng 
đến xã hội như thế nào? 
 - Khi trình độ văn minh cao hơn vai trò của tự nhiên ra sao? 
 - Khi con người bất chấp qui luật tự nhiên, qui luật xã hội tác động 
vào tự nhiên thì vấn đề gì xảy ra? Chế độ sở hữu tư nhân tư liệu sản xuất 
có phải là một nguyên nhân không? Cách giải quyết? 
3. Những vấn đề cấp bách các yếu tố dân số và môi trường? Cách giải quyết? 
Gợi ý nghiên cứu 
 + Về dân số: Thế giới đang gặp phải vấn đề gì? Bùng nổ dân số hay tăng 
dân số quá chậm? Có ảnh hưởng đến phát triển xã hội không? Giải quyết như 
thế nào? 
 + Môi trường sinh thái có vấn đề gì? Khí hậu, nguồn nước, không khí, 
tầng Ôzôn? Cách giải quyết như thế nào? 
 46 
Chương 10: Hình thái kinh tế - xã hội 
Chương 10: HÌNH THÁI KINH TẾ - XÃ HỘI 
10.1. GIỚI THIỆU CHUNG 
Lý luận hình thái kinh tế - xã hội là một phát minh vĩ đại gắn với tên tuổi 
của Các Mác. Với lý luận này, Các Mác đã đem lại quan niệm khoa học về xã 
hội, vạch rõ bản chất, kết cấu cơ bản, phổ biến và những qui luật vận động, phát 
triển nội tại của xã hội. Đây là cơ sở lý luận khoa học để Đảng Cộng sản, nhà 
nước xã hội chủ nghĩa xác định cương lĩnh, chủ trương đường lối, chính sách 
trong công cuộc cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới. Lý luận hình thái kinh 
tế - xã hội của Các Mác còn là vũ khí lý luận trong cuộc đấu tranh phê phán 
những quan điểm duy tâm, siêu h