Bài giảng Tiết 43-44 - Bài 26: Kim loại kiềm thổ và hợp chất của kim loại kiềm thổ

hæ khö m¹nh ion H+ trong c¸c dung dÞch H2SO4 lo·ng, HCl thµnh khÝ H2.
+ 2® + ­
b) Víi dung dÞch axit H2SO4 ®Æc ,HNO3 
Kim lo¹i kiÒm thæ cã thÓ khö trong HNO3 lo·ng xuèng ; trong H2SO4 ®Æc xuèng:
3. T¸c dông víi n­íc
ë nhiÖt ®é th­êng, Be kh«ng khö ®­îc n­íc, Mg khö chËm. C¸c kim lo¹i cßn l¹i khö m¹nh n­íc gi¶i phãng khÝ hi®ro. 
B. MéT Sè HîP CHÊT QUAN TRäNG CñA CANXI
Trong sè c¸c hîp chÊt cña kim lo¹i kiÒm thæ, quan träng nhÊt lµ c¸c hîp chÊt cña canxi v× chóng cã nhiÒu øng dông trong thùc tiÔn.
1. Canxi hi®roxit
- Canxi hi®roxit (Ca(OH)2) cßn gäi lµ v«i t«i, lµ chÊt r¾n mµu tr¾ng, Ýt tan trong n­íc. N­íc v«i trong lµ dung dÞch Ca(OH)2.
Ca(OH)2 hÊp thô dÔ dµng khÝ CO2: 
Ca(OH)2 + CO2 ® CaCO3 ¯ + H2O
Ph¶n øng trªn th­êng ®­îc dïng ®Ó nhËn biÕt khÝ CO2.
- Ca(OH)2 lµ mét baz¬ m¹nh, l¹i rÎ tiÒn nªn ®­îc sö dông réng r·i trong nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp: s¶n xuÊt xót NaOH, amoniac NH3, clorua v«i CaOCl2, ...
2. Canxi cacbonat 
• Canxi cacbonat (CaCO3) lµ chÊt r¾n, mµu tr¾ng, kh«ng tan trong n­íc, bÞ ph©n huû ë nhiÖt ®é kho¶ng 10000C.
Ph¶n øng trªn x¶y ra trong qu¸ tr×nh nung v«i.
• Trong tù nhiªn, canxi cacbonat tån t¹i ë d¹ng ®¸ v«i, ®¸ hoa, ®¸ phÊn vµ lµ thµnh phÇn chÝnh cña vá vµ mai c¸c loµi sß, hÕn, mùc,...
• ë nhiÖt ®é th­êng, CaCO3 tan dÇn trong n­íc cã hoµ tan khÝ CO2 t¹o ra canxi hi®rocacbonat (Ca(HCO3)2), chÊt nµy chØ tån t¹i trong dung dÞch. 
CaCO3 + CO2 + H2O ® Ca(HCO3)2
Khi ®un nãng, Ca(HCO3)2 bÞ ph©n huû t¹o ra CaCO3 kÕt tña. 
Ca(HCO3)2 CaCO3 + CO2 + H2O
C¸c ph¶n øng trªn gi¶i thÝch sù t¹o thµnh th¹ch nhò (CaCO3) trong c¸c hang ®¸ v«i, cÆn trong Êm n­íc,...
• §¸ v«i dïng lµm vËt liÖu x©y dùng, s¶n xuÊt v«i, xi m¨ng, thuû tinh, ... §¸ hoa dïng lµm c¸c c«ng tr×nh mÜ thuËt (t¹c t­îng, trang trÝ, ...). §¸ phÊn dÔ nghiÒn thµnh bét mÞn lµm phô gia cña thuèc ®¸nh r¨ng, ...
3. Canxi sunfat
• Trong tù nhiªn, canxi sunfat (CaSO4) tån t¹i d­íi d¹ng muèi ngËm n­íc CaSO4.2H2O gäi lµ th¹ch cao sèng. 
• Khi ®un nãng ®Õn 1600C, th¹ch cao sèng mÊt mét phÇn n­íc biÕn thµnh th¹ch cao nung.
(th¹ch cao nung) (th¹ch cao sèng) 	
+ Th¹ch cao nung lµ chÊt r¾n mµu tr¾ng, dÔ nghiÒn thµnh bét mÞn. Khi nhµo bét ®ã víi n­íc t¹o thµnh mét lo¹i bét nh·o cã kh¶ n¨ng ®«ng cøng nhanh.
• Th¹ch cao khan lµ CaSO4. Lo¹i th¹ch cao nµy ®­îc ®iÒu chÕ b»ng c¸ch nung th¹ch cao sèng ë nhiÖt ®é 3500C.
• + Mét l­îng lín th¹ch cao ®­îc trén vµo clanhke khi nghiÒn ®Ó lµm cho xi m¨ng chËm ®«ng cøng. 
 + Th¹ch cao nung cßn ®­îc dïng ®Ó nÆn t­îng, ®óc khu«n vµ bã bét khi g·y x­¬ng.
* Ho¹t ®éng 1:
I. VÞ trÝ cña kim lo¹i kiÒm thæ trong b¶ng tuÇn hoµn, cÊu h×nh electron nguyªn tö
- HS ®äc SGK vµ xem b¶ng tuÇn hoµn ®Ó x¸c ®Þnh nhãm KLKT gåm nh÷ng nguyªn tè nµo, tªn, ký hiÖu hãa häc, sè ®¬n vÞ ®iÖn tÝch h¹t nh©n (Z)
- Yªu cÇu HS häc thuéc 2 trÞ sè Z cña Mg, Ca
- HS viÕt cÊu h×nh electron nguyªn tö ®Çy ®ñ vµ thu gän cña Mg, Ca
- HS ®äc SGK ®Ó biÕt v× sao nhãm KLKT chØ ®Ò cËp ®Õn 5 nguyªn tè
* Ho¹t ®éng 2:
II. TÝnh chÊt vËt lÝ
- HS ®äc SGK råi xem b¶ng 6.2 vµ rót ra kÕt luËn vÒ sù biÕn ®æi tÝnh chÊt vËt lý cña KLKT: + nhiÖt ®é nãng ch¶y + nhiÖt ®é s«i + khèi l­îng riªng
- HS ®äc SGK ®Ó hiÓu nguyªn nh©n cña nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ tÝnh chÊt vËt lý cña KLKT
* Ho¹t ®éng 3:
III. TÝnh chÊt ho¸ häc
- HS ®äc SGK ®Ó biÕt tÝnh chÊt hãa häc ®Æc tr­ng vµ sù biÕn ®æi tÝnh chÊt ®ã trong nhãm KLKT, x¸c ®Þnh sè oxi hãa cña c¸c KLKT trong hîp chÊt.
- GV nªu vÊn ®Ò: Em h·y gi¶i thÝch v× sao ®i tõ Be ®Õn Ba tÝnh khö gi¶m dÇn.
- HS vËn dông kiÕn thøc míi «n l¹i ë bµi KLK ®Ó tr¶ lêi.
- GV ®iÒu chØnh ®Ó HS n¾m ®óng kiÕn thøc.
- HS lªn b¶ng viÕt PTHH cña c¸c ph¶n øng KLKT t¸c dông víi O2, Cl2, H2O, dung dÞch H2SO4 lo·ng, dung dÞch HCl.
- HS lµm TN: Mg t¸c dông víi dung dÞch HCl
- GV nªu c©u hái: V× sao KLKT cã thÓ khö trong HNO3 lo·ng xuèng ; ; trong H2SO4 ®Æc xuèng (xuèng møc oxi hãa thÊp nhÊt)?
- GV th«ng b¸o: Ba t¸c dông víi H2O t¹o dung dÞch Ba(OH)2 lµ mét baz¬ m¹nh
Ba + 2H2O ® Ba(OH)2 + H2
* Ho¹t ®éng 4:
1. Canxi hi®roxit
- HS ®äc SGK
- GV ph©n biÖt 3 tr¹ng th¸i cña Ca(OH)2 cho HS:
+ v«i t«i: Ca(OH)2 r¾n
+ n­íc v«i trong: dung dÞch Ca(OH)2 lµ mét baz¬ m¹nh
+ v«i s÷a: huyÒn phï Ca(OH)2
- HS ®äc øng dông cña Ca(OH)2 trong SGK 
2. Canxi cacbonat 
- HS ®äc SGK
- HS lµm thÝ nghiÖm: nhá dung dÞch CH3COOH lªn 1 mÈu ®¸ v«i. Quan s¸t hiÖn t­îng. ViÕt PTHH cña ph¶n øng. Rót ra kÕt luËn: tÝnh axit cña H2CO3 yÕu h¬n tÝnh axit cña CH3COOH nªn ®¸ v«i (CaCO3) tan trong dung dÞch CH3COOH
- GV diÔn gi¶ng thªm vÒ kh¸i niÖm “chÊt chØ tån t¹i trong dung dÞch” ®Ó HS kh¾c s©u kiÕn thøc
- GV diÔn gi¶ng thªm vÒ hiÖn t­îng th¹ch nhò trong tù nhiªn. 
- GV giíi thiÖu c¸c th¾ng c¶nh næi tiÕng cña ViÖt Nam: Phong Nha, VÞnh H¹ Long víi c¸c hang ®éng, nói ®¸ v«i
+ ë c¸c ®Þa ph­¬ng cã ®Þa h×nh nói ®¸ v«i nh­ ë miÒn B¾c, miÒn Trung n­íc ta, GV liªn hÖ thùc tÕ: hiÖn t­îng ®ãng cÆn trong phÝch n­íc, Êm ®un n­íc.
3. Canxi sunfat
- HS ®äc SGK
- GV bæ sung:
+ Th¹ch cao sèng: r¾n, tr¾ng, Ýt tan trong n­íc
+ Th¹ch cao nung: r¾n, tr¾ng, Ýt tan trong n­íc, kÕt hîp víi n­íc
+ Th¹ch cao khan: r¾n, tr¾ng, kh«ng tan trong n­íc.
- GV dÉn d¾t HS liªn hÖ thùc tÕ: øng dông cña th¹ch cao nung.
* Ho¹t ®éng 5: LuyÖn tËp vµ cñng cè
- PhiÕu häc tËp sè 1: GV h­íng dÉn HS ph­¬ng ph¸p lµm d¹ng bµi to¸n sôc khÝ CO2 vµo dung dÞch Ca(OH)2 hoÆc dung dÞch Ba(OH)2
Bµi 6 - SGK
- PhiÕu häc tËp sè 2: GV «n luyÖn tËp cho HS c¸ch lµm d¹ng bµi to¸n x¸c ®Þnh kim lo¹i (lµm tù luËn tr­íc råi míi chuyÓn sang tr¾c nghiÖm). 
- Bµi 2, 5, 7 - SGK
- Bµi tËp vÒ nhµ: 1, 3, 4, 8 - SGK
Tiết 45
Bµi 26. KIM LO¹I KIÒM THæ
Vµ HîP CHÊT CñA KIM LO¹I KIÒM THæ
A. MỤC TIÊU BÀI HỌC
1. Mục tiêu:
HS biết: Nước cứng là gì? Nguyên tắc và các phương pháp làm mềm nước cứng.
HS hiểu: Hiểu tác hại của nước cứng và biết cách làm mềm.
2. Kĩ năng:
- Giải bài tập về kim loại kiềm thổ.
- Giải các bài tập hidrocacbonatB. §å DïNG D¹Y HäC 
1. Hãa chÊt
+ Dung dÞch: Ca(HCO3)2, Mg(HCO3)2, n­íc v«i trong, xµ phßng, Na2CO3, Na3PO4, Ba(NO3)2, CaCl2, CaSO4, MgSO4.
 + H2O cÊt.
2. Dông cô thÝ nghiÖm 
èng nghiÖm, kÑp èng nghiÖm, gi¸ èng nghiÖm, ®Ìn cån,...
 3. Tr×nh chiÕu Power Point: h×nh ¶nh, m« pháng, phim thÝ nghiÖm.
II. PH¦¥NG PH¸P D¹Y HäC
• Nªu vÊn ®Ò - ®µm tho¹i.
• Häc sinh th¶o luËn tæ nhãm.
• Häc sinh thuyÕt tr×nh (líp kh¸, giái).
III. THIÕT KÕ C¸C HO¹T §éNG
Néi dung
C¸c ho¹t ®éng
I. Kh¸i niÖm vÒ n­íc cøng
N­íc cã vai trß cùc k× quan träng ®èi víi ®êi sèng vµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp. N­íc th­êng dïng lµ n­íc thiªn nhiªn ®­îc lÊy tõ s«ng, suèi, hå vµ n­íc ngÇm.
N­íc thiªn nhiªn th­êng chøa nhiÒu muèi cña c¸c kim lo¹i nh­ canxi, magie, s¾t, ...
N­íc chøa nhiÒu ion Ca2+ vµ Mg2+ ®­îc gäi lµ n­íc cøng.
N­íc chøa Ýt ion Ca2+ vµ Mg2+ ®­îc gäi lµ n­íc mÒm.
Ng­êi ta ph©n biÖt n­íc cøng cã tÝnh cøng t¹m thêi, vÜnh cöu vµ toµn phÇn.
a) TÝnh cøng t¹m thêi lµ tÝnh cøng g©y nªn bëi c¸c muèi Ca(HCO3)2 vµ Mg(HCO3)2. Gäi lµ tÝnh cøng t¹m thêi v× chØ cÇn ®un s«i n­íc, c¸c muèi Ca(HCO3)2 vµ Mg(HCO3)2 bÞ ph©n huû t¹o ra kÕt tña CaCO3 vµ MgCO3 nªn sÏ lµm mÊt tÝnh cøng g©y ra bëi c¸c muèi nµy.
b) TÝnh cøng vÜnh cöu lµ tÝnh cøng g©y nªn bëi c¸c muèi sunfat, clorua cña canxi vµ magie. Khi ®un s«i, c¸c muèi nµy kh«ng bÞ ph©n huû nªn kh«ng t¹o kÕt tña, do ®ã kh«ng lµm mÊt tÝnh cøng nµy.
c) TÝnh cøng toµn phÇn gåm c¶ tÝnh cøng t¹m thêi vµ tÝnh cøng vÜnh cöu.
II. T¸c h¹i cña n­íc cøng
N­íc cøng g©y nhiÒu t¸c h¹i trong ®êi sèng còng nh­ trong s¶n xuÊt.
§un n­íc cøng l©u ngµy trong nåi h¬i, nåi sÏ bÞ phñ mét líp cÆn. Líp cÆn dµy 1 mm lµm tèn thªm 5% nhiªn liÖu, thËm chÝ cã thÓ g©y næ.
C¸c èng dÉn n­íc cøng l©u ngµy bÞ ®ãng cÆn, lµm gi¶m l­u l­îng cña n­íc.
QuÇn ¸o giÆt b»ng n­íc cøng th× xµ phßng kh«ng ra bät, tèn xµ phßng vµ lµm quÇn ¸o chãng h­ háng do nh÷ng kÕt tña khã tan b¸m vµo quÇn ¸o.
Pha trµ b»ng n­íc cøng sÏ lµm gi¶m h­¬ng vÞ cña trµ. NÊu ¨n b»ng n­íc cøng sÏ lµm cho thùc phÈm l©u chÝn vµ gi¶m h­¬ng vÞ.
III. C¸ch lµm mÒm n­íc cøng
Nguyªn t¾c lµm mÒm n­íc cøng lµ lµm gi¶m nång ®é c¸c ion Ca2+, Mg2+ trong n­íc cøng.
1. Ph­¬ng ph¸p kÕt tña
- §un s«i n­íc, cã ph¶n øng ph©n huû Ca(HCO3)2 vµ Mg(HCO3)2 t¹o ra muèi cacbonat kh«ng tan.
§Ó l¾ng n­íc, g¹n bá kÕt tña ®­îc n­íc mÒm.
- Dïng Ca(OH)2 víi mét l­îng võa ®ñ ®Ó trung hoµ muèi axit, t¹o ra kÕt tña lµm mÊt tÝnh cøng t¹m thêi.
Ca(HCO3)2 + Ca(OH)2 ® 2CaCO3 ¯ + 2H2O
- Dïng Na2CO3 (hoÆc Na3PO4) ®Ó lµm mÊt tÝnh cøng t¹m thêi vµ tÝnh cøng vÜnh cöu.
ThÝ dô: 
Ca(HCO3)2 + Na2CO3 ® CaCO3¯ + 2NaHCO3
CaSO4 + Na2CO3 ® CaCO3¯ + Na2SO4
Trªn thùc tÕ, ng­êi ta dïng ®ång thêi mét sè ho¸ 
chÊt, thÝ dô Ca(OH)2 vµ Na2CO3.
2. Ph­¬ng ph¸p trao ®æi ion 
Ph­¬ng ph¸p nµy dùa trªn kh¶ n¨ng cã thÓ trao ®æi ion cña mét sè chÊt cao ph©n tö thiªn nhiªn vµ nh©n t¹o. ThÝ dô: cho n­íc cøng ®i qua chÊt trao ®æi ion lµ c¸c h¹t zeolit (lµ mét lo¹i natri silicat thiªn nhiªn hay nh©n t¹o), mét sè ion Na+ cña zeolit rêi khái m¹ng tinh thÓ, ®i vµo trong n­íc nh­êng chç l¹i cho c¸c ion Ca2+ vµ Mg2+ cã trong n­íc cøng. KÕt qu¶ lµ phÇn lín c¸c ion Ca2+ vµ Mg2+ bÞ gi÷ l¹i trong m¹ng tinh thÓ silicat.
Ngµy nay, ph­¬ng ph¸p trao ®æi ion ®­îc dïng réng r·i ®Ó lµm mÒm n­íc cøng.
IV. NhËn biÕt ion Ca2+, Mg2+ trong dung dÞch
NÕu trong dung dÞch chØ cã cation Ca2+ hoÆc Mg2+ (kh«ng kÓ c¸c anion) th× ®Ó chøng minh sù cã mÆt cña 
Ca2+ hoÆc Mg2+, ta dïng dung dÞch muèi chøa CO32- sÏ t¹o ra kÕt tña CaCO3 hoÆc MgCO3. Sôc khÝ CO2 d­ vµo dung dÞch, nÕu kÕt tña tan chøng tá sù cã mÆt cña Ca2+ hoÆc Mg2+ trong dung dÞch ban ®Çu.
(tan)
(tan)
C. NƯỚC CỨNG
* Ho¹t ®éng 1:
I. Kh¸i niÖm vÒ n­íc cøng
- HS ®äc SGK.
- Häc sinh th¶o luËn tæ nhãm.
GV dÉn d¾t häc sinh nªu ra c¸c c©u hái ®Ó nhãm b¹n tr¶ lêi.
+ N­íc cøng lµ g×? N­íc mÒm lµ g×?
+ N­íc cã tÝnh cøng t¹m thêi lµ g×?
+ V× sao l¹i gäi lµ n­íc cã tÝnh cøng t¹m thêi?
+ N­íc cã tÝnh cøng vÜnh cöu lµ g×?
+ V× sao l¹i gäi lµ n­íc cã tÝnh cøng vÜnh cöu?
+ TÝnh cøng toµn phÇn lµ g×?
* Ho¹t ®éng 2:
II. T¸c h¹i cña n­íc cøng
- HS ®äc SGK.
- HS lµm thÝ nghiÖm kiÓm chøng:
+ èng nghiÖm 1: ®ùng dung dÞch Ca(HCO3)2.
+ èng nghiÖm 2